กรมส่งเสริมการเกษตร วิจัยแหนแดง สารพัดประโยชน์ ลดต้นทุนปุ๋ยแพง

จากสถานการณ์ปุ๋ยเคมีที่มีราคาแพงและผันผวน กรมส่งเสริมการเกษตรมีนโยบายส่งเสริมและสนับสนุนให้เกษตรกรใช้ปุ๋ยอย่างมีประสิทธิภาพ ด้วยการใช้ปุ๋ยตามค่าวิเคราะห์ดิน ปรับปรุงความเป็นกรดเป็นด่างของดินให้เหมาะสม ใช้ปุ๋ยแบบผสมผสาน (ปุ๋ยเคมี ปุ๋ยอินทรีย์ และปุ๋ยชีวภาพ) และใช้พืชปุ๋ยสด มีการรณรงค์ประชาสัมพันธ์ให้มีการผลิตและใช้ปุ๋ยอินทรีย์และวัสดุอินทรีย์อย่างต่อเนื่อง ส่งเสริมสนับสนุนให้ศูนย์จัดการดินปุ๋ยชุมชน (ศดปช.) เป็นต้นแบบและกลไกในการขยายผลการปรับประยุกต์ใช้เทคโนโลยีการจัดการดินและปุ๋ยอย่างเหมาะสมสู่ชุมชน โดยเทคโนโลยีที่เกษตรกรสนใจใช้เพื่อแก้ปัญหาปุ๋ยแพง คือการผลิตและใช้แหนแดง

กรมส่งเสริมการเกษตรร่วมมือกับกรมวิชาการเกษตร ดำเนินโครงการวิจัยการเกษตรขยายผลการผลิตและใช้แหนแดงเพื่อลดต้นทุนการผลิตสู่เกษตรกร ภายใต้การสนับสนุนงบประมาณจากสำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน) (สวก.) ดำเนินการในศูนย์จัดการดินปุ๋ยชุมชน (ศดปช.) 9 แห่ง ในพื้นที่จังหวัด ได้แก่ จังหวัดสระบุรี สมุทรสงคราม ระยอง กาฬสินธุ์ สุรินทร์ พังงา พัทลุง กำแพงเพชร และจังหวัดพะเยา

แหนแดงเป็นเฟิร์นลอยน้ำชนิดหนึ่งที่มีขนาดเล็ก เปรียบเสมือนโรงงานผลิตปุ๋ยไนโตรเจนทางชีวภาพ เนื่องจากมีกระบวนการตรึงไนโตรเจนของสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงินที่อาศัยอยู่ในโพรงใบของแหนแดง ทำให้แหนแดงมีประโยชน์ในด้านทดแทนหรือลดการใช้ปุ๋ยเคมีไนโตรเจน งานวิจัยนี้ใช้แหนแดงสายพันธุ์ที่กรมวิชาการเกษตรแนะนำคือ อะซอลล่า ไมโครฟิลล่า (Azolla microphylla) มีลักษณะเด่นคือ มีขนาดใหญ่ ขยายพันธุ์ได้รวดเร็ว

ผลการใช้แหนแดงในนาข้าวพบว่า ผลผลิตข้าวเพิ่มขึ้นเฉลี่ย ร้อยละ 12 แต่ถ้าเลี้ยงแหนแดงและไถกลบก่อนปลูกข้าว ผลผลิตเพิ่มขึ้นร้อยละ 27 ความคุ้มค่าทางเศรษฐศาสตร์วัดด้วยสัดส่วนรายได้ที่เพิ่มขึ้นเทียบกับต้นทุนการใช้ปุ๋ย หรือ Value to Cost ratio (VCR) ถ้า VCR เท่ากับ 2 ถือว่ามีความคุ้มค่าทางเศรษฐศาสตร์ งานวิจัยนี้มีค่า VCR เท่ากับ 1.23 แสดงให้เห็นว่าการใช้แหนแดงในปีแรกๆ ธาตุอาหารอาจจะยังไม่เพียงพอต่อการเจริญเติบโตและให้ผลผลิตข้าว จำเป็นต้องส่งเสริมให้เกษตรกรใช้ปุ๋ยเคมี และ/หรือปุ๋ยอินทรีย์ ปุ๋ยชีวภาพ ควบคู่กันไปด้วย เพื่อเพิ่มทั้งปริมาณและคุณภาพของผลผลิต อย่างไรก็ตาม พบว่า การใช้แหนแดงช่วยเพิ่มปริมาณอินทรียวัตถุในดิน นอกจากนี้ เกษตรกรยังใช้แหนแดงเป็นอาหารสัตว์ ช่วยลดต้นทุนค่าอาหารสัตว์ และมีการพัฒนาต่อยอดจากแหนแดงสดเป็นผลิตภัณฑ์แหนแดงแห้ง ปุ๋ยแหนแดงอัดเม็ด วัสดุเพาะกล้า เป็นต้น

Advertisement

หลังจากสมาชิก ศดปช. ที่เป็นนักวิจัยร่วมของโครงการ ผลิตและใช้แหนแดงเป็นแล้ว ได้ขยายผลไปสู่เพื่อนเกษตรกรในชุมชน ทั้งในรูปแบบการมาศึกษาดูงานในแปลงต้นแบบของ ศดปช. แปลงของสมาชิก ศดปช. และผ่านการเข้าร่วมงานวันรณรงค์การผลิตและใช้แหนแดงแล้วจำนวน 1,336 ราย ซึ่งเป็นผู้นำกลุ่มเกษตรกร เกษตรกรแปลงใหญ่ ศูนย์เรียนรู้การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิต Young Smart Farmer และเกษตรกรทั่วไป

อย่างไรก็ตาม กรมส่งเสริมการเกษตรตั้งเป้าใช้โมเดลที่ได้จากการวิจัยนี้ขยายผลการผลิตและใช้แหนแดงไปสู่เกษตรกรในชุมชนเพื่อมุ่งเป้าให้เกษตรกรลดต้นทุนการผลิตทางการเกษตร ผ่าน ศดปช. เพื่อให้ครอบคลุมพื้นที่การเกษตรในประเทศไทยให้มากยิ่งขึ้น เพื่อลดต้นทุนปุ๋ยเคมี ช่วยเพิ่มอินทรียวัตถุให้แก่ดิน ปรับปรุงโครงสร้างของดินให้มีความอุดมสมบูรณ์ขึ้นในระยะยาว หากเกษตรกรท่านใดสนใจอยากเรียนรู้เรื่องแหนแดง สามารถติดต่อสอบถามเพิ่มเติมได้ที่ ศดปช. 9 แห่ง ในพื้นที่ 9 จังหวัดข้างต้น หรือสำนักงานเกษตรจังหวัด สำนักงานเกษตรอำเภอใกล้บ้านท่าน

Advertisement