ชุมชนเข้มแข็ง ผู้นำจริงจัง ลูกบ้านร่วมแรง พลังแห่งการพัฒนา ณ บ้านหนองสามพราน กาญจนบุรี

สวัสดีครับ คอลัมน์ “คิดใหญ่แบบรายย่อย The challenge of smallscale farmers” กับผม ธนากร เที่ยงน้อย ฉบับนี้เต็มใจพาท่านไปพบกับชุมชนที่เข้มแข็ง ผู้นำชุมชนและลูกบ้านก้าวเดินไปพร้อมๆ กัน ในงานสายพัฒนา ที่ทำได้ดีจนถูกยกให้เป็นตัวอย่างในหลายๆ ด้าน ทั้งเรื่องการพัฒนาอาชีพ การพัฒนาแหล่งน้ำ การพัฒนาชีวิตและความเป็นอยู่ของผู้คนในชุมชน ตามผมไปดูกันครับ

ศูนย์การเรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่

พาท่านมาพบกับ คุณพิเชษฐ์ เจริญพร ผู้ใหญ่บ้านหนองสามพราน อำเภอเมือง จังหวัดกาญจนบุรี ผู้ใหญ่พิเชษฐ์ เริ่มต้นเล่าว่า “ผมเองไม่ใช่คนกาญจนบุรี แต่มาอยู่ที่นี่นานแล้ว ตั้งแต่ผมเรียนจบจากคณะสัตวศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ก็มาอยู่ที่กาญจนบุรีเรื่อยมา เมื่อก่อนที่นี่ร้อน แห้งแล้งมาก ผมก็ทำมาหากินอยู่ที่นี่ค่อยๆ เรียนรู้เรื่องการพัฒนาชุมชนจากผู้หลักผู้ใหญ่ จนถึงวันนี้ที่ต้องรับหน้าที่เป็นผู้ใหญ่บ้าน เป็นผู้นำชุมชนที่ต้องช่วยพัฒนายกระดับคุณภาพชีวิตของลูกบ้านอีกหลายชีวิต”

ผลจากการพัฒนาหมู่บ้านของผู้นำชุมชนรุ่นเก่ารวมทั้งผลงานของผู้ใหญ่พิเชษฐ์ ได้ทยอยออกดอกผลให้คนในชุมชนชื่นใจแล้ววันนี้

คุณพิเชษฐ์ เจริญพร ผู้ใหญ่บ้านหนองสามพราน

พัฒนาแหล่งน้ำ หัวใจสำคัญสำหรับการเกษตร

สิ่งที่ผู้ใหญ่พิเชษฐ์ให้ความสำคัญสำหรับการพัฒนาบ้านหนองสามพรานคือ เรื่องของน้ำ เพราะชาวบ้านหนองสามพรานทำการเกษตรแทบจะทุกครัวเรือน ดังนั้น น้ำ จึงเป็นเรื่องสำคัญ ที่ต้องเร่งพัฒนา

ในปี 2557 ชาวบ้านหนองสามพรานได้รับงบประมาณจากกรมทรัพยากรน้ำเพื่อมาลอกลำห้วยเดิม ในพื้นที่ระยะทางกว่า 10 กิโลเมตรทำให้ลำห้วยกลับมามีชีวิตอีกครั้ง กลายเป็นเสมือนเส้นเลือดหลักที่นำน้ำจากแหล่งต่างๆ ในชุมชนมาเชื่อมต่อกัน รวมทั้งได้จัดทำฝายชะลอน้ำและขุดสระน้ำเพื่อเป็นแหล่งสำรองน้ำเอาไว้ใช้ได้ทั้งปี

ผู้ใหญ่พิเชษฐ์ บอกว่า “เราปฏิบัติตามแนวพระราชดำริของในหลวง รัชกาลที่ 9 โดยเก็บน้ำไว้ใช้ในหน้าแล้งให้ได้มากที่สุด เพราะคนในหมู่บ้านของเรามีอาชีพทางการเกษตรเป็นหลัก แหล่งน้ำสำรองจึงขาดไม่ได้ ที่ผ่านมาหมู่บ้านของเราโชคดีได้รับงบประมาณจากหลายหน่วยงานมาช่วยพัฒนาเรื่องน้ำ”

ด้วยความคิดของผู้ใหญ่พิเชษฐ์ที่มองว่า การใช้น้ำต้องใช้ให้เกิดประโยชน์สูงที่สุด เพราะน้ำมีจำกัดและมีต้นทุนในการผลิต ระบบการจัดสรรน้ำจึงถูกนำมาใช้ในหมู่บ้านหนองสามพราน

“ผมเคยไปดูงานที่ประเทศอิสราเอล ได้เห็นเขาแก้ปัญหาภัยแล้ง ก็เลยนำมาดัดแปลงใช้ที่บ้านหนองสามพรานคือ วิธีการให้น้ำจะเริ่มจากการดึงน้ำมาจากต้นน้ำให้มารวมกันที่ส่วนกลาง แล้วจึงปล่อยไปตามระบบท่อสู่แปลงของชาวบ้าน ใช้กระแสไฟฟ้าสูบน้ำเพื่อปล่อยออกไปยังแปลงเกษตรกร ซึ่งวิธีนี้ส่งผลดีมากโดยเฉพาะช่วงฤดูแล้งจะสามารถเห็นความแตกต่างจากชุมชนอื่นๆ ได้อย่างชัดเจน ผลผลิตทางการเกษตรของเราไม่ต้องเสี่ยงปัญหาจากภัยแล้ง ไม่ต้องกังวลว่าผลผลิตจะเสียหาย ทั้งหมดนี้มาจากการจัดการน้ำที่ดี” ผู้ใหญ่พิเชษฐ์ เล่า

กิจกรรมด้านปศุสัตว์ที่ศูนย์เรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่บ้านหนองสามพราน

สหกรณ์โคนม อีกหนึ่งแนวทางสร้างอาชีพ

ผู้ใหญ่พิเชษฐ์ เล่าว่า “ที่ผ่านมา ชุมชนของเราพยายามปลุกปั้นให้เกิดอาชีพหลักๆ ขึ้น ซึ่งเรามองว่าอาชีพการเลี้ยงวัวรีดนมเป็นอาชีพที่เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ พวกเราจึงได้ร่วมกันจัดตั้งสหกรณ์โคนมกาญจนบุรีขึ้นปัจจุบันนี้ มีสมาชิก 36 ราย ผลผลิตน้ำนมที่ได้จะถูกส่งต่อไปแปรรูปที่บริษัทรายใหญ่ต่อไป”

เนื่องจากอาชีพเลี้ยงวัวนมได้กลายเป็นอาชีพสำคัญของชาวบ้านหนองสามพราน การส่งเสริมการปลูกหญ้าอาหารสัตว์จึงเป็นเรื่องสำคัญที่ตามมา

“เราตั้งเป้าหมายส่งเสริมให้ชาวบ้านหนองสามพรานปลูกหญ้าเนเปียร์ให้ได้ 200 ไร่ เพื่อส่งให้เกษตรกรผู้เลี้ยงวัวนม การปลูกหญ้าเป็นการปลูกที่ไม่ต้องใช้สารเคมีสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตหญ้าได้ 5-6 ครั้ง ในรอบปี ซึ่งถ้าเทียบกับอ้อยที่ชาวบ้านเคยปลูกอ้อย จะปลูกและตัดได้เพียงปีละ 1 ครั้ง แต่ถ้าเปลี่ยนมาปลูกหญ้าเนเปียร์จะทำให้เกษตรกรมีได้กำไรมากกว่าปลูกอ้อย” ผู้ใหญ่พิเชษฐ์ บอก

ศูนย์การเรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่

ผู้ใหญ่พิเชษฐ์ เล่าว่า ทางหมู่บ้านได้พัฒนาศูนย์เรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่บ้านหนองสามพราน โดยใช้พื้นที่ 20 ไร่ เพื่อให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนและส่งเสริมให้เป็นแหล่งเรียนรู้ แหล่งท่องเที่ยวของคนที่สนใจทั่วไป ซึ่งที่ผ่านมามีผู้สนใจเข้ามาเยี่ยมชมอยู่ตลอดจากทั่วประเทศ ไม่ว่าจะมาเป็นหมู่คณะ หรือมาแบบส่วนตัว ทำให้พี่น้องชาวบ้านหนองสามพรานมีรายได้จากการมาออกร้านจำหน่ายสินค้าของชุมชนให้กับนักท่องเที่ยวที่เข้ามาเยี่ยมชมศูนย์เรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่บ้านหนองสามพราน

ผู้ใหญ่พิเชษฐ์ กำลังบรรยายให้กับผู้ที่เข้ามาเยี่ยมชมที่ศูนย์เรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่บ้านหนองสามพราน

โดยกิจกรรมภายในศูนย์เรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่บ้านหนองสามพราน ประกอบด้วยการแบ่งพื้นที่ตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงตามแนวทฤษฎีใหม่ ตามอัตราส่วน 30-30-30-10

ส่วนแรก พื้นที่ 30% สำหรับแหล่งเก็บน้ำใช้เพื่อการปลูกพืช ตลอดจนการเลี้ยงสัตว์น้ำสร้างรายได้ ส่วนที่ 2 พื้นที่ 30% สำหรับปลูกพืชไร่ ไม้ผล ไม้ยืนต้น พืชผัก พืชสมุนไพร ส่วนที่ 3 พื้นที่ 30% เป็นฟาร์มเลี้ยงสัตว์ เช่น หมูหลุม ไก่ไข่ และเป็ดไข่  ในส่วนสุดท้าย พื้นที่ 10% แบ่งเป็นที่อยู่อาศัยและถนน

“จากกิจกรรมของศูนย์เรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่บ้านหนองสามพราน เราจะมีรายได้รายวัน รายเดือน และรายปี รายได้รายวันได้มาจากไข่ไก่กับไข่เป็ด รายเดือนจะได้จากพืชผักอายุสั้น ส่วนรายได้รายปีมาจากไม้ผลกับปลา เป็นตัวอย่างดีๆ ที่เราทำจริง เพื่อให้ผู้ที่สนใจเข้ามาเรียนรู้ร่วมกัน”

กิจกรรมหลากหลายที่ศูนย์เรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่บ้านหนองสามพราน

สนับสนุนการสร้างอาชีพที่หลากหลายให้ชุมชน

นอกจากการวางระบบและโครงสร้างต่างๆ ให้ชุมชน ตลอดจนสนับสนุนอาชีพหลักให้กับชาวบ้านหนองสามพรานแล้ว ผู้ใหญ่พิเชษฐ์ ยังสนับสนุนให้ลูกบ้านสร้างอาชีพเสริมควบคู่ไปด้วย

อย่างเช่น คุณสรัญชณา พรหมเอาะ ที่บ้านเลขที่ 226 บ้านหนองสามพราน นอกจากจะมีอาชีพหลักแล้ว คุณสรัญชณาและสามียังมีอาชีพเสริมคือ การเลี้ยงไส้เดือน

“เราเลี้ยงไส้เดือนสายพันธุ์แอฟริกัน ไนท์ครอเลอร์ (African Night Crawler) หรือ AF เป็นไส้เดือนขนาดใหญ่ ตัวมีสีน้ำตาลแดงปนเทา เป็นไส้เดือนดินสายพันธุ์ในเขตร้อน ชอบอุณหภูมิที่ค่อนข้างร้อน อาศัยอยู่บริเวณผิวดิน กินเศษซากอินทรียวัตถุที่เน่าสลายเป็นอาหาร เราเลี้ยงไว้ในวงบ่อซีเมนต์ แล้วใช้ขี้แพะ ขี้วัว ที่เราเลี้ยงไว้มาให้กิน”

ผลผลิตที่ได้จากการเลี้ยงไส้เดือนของคุณสรัญชณาคือ ขี้ไส้เดือน

“เราขายขี้ไส้เดือนแบบไม่ได้ผ่านการร่อน ในราคา 10 บาท ต่อกิโลกรัม แต่หากเป็นขี้ไส้เดือนร่อนแล้ว เราขาย 25 บาท ต่อกิโลกรัม ส่วนพันธุ์ไส้เดือนเราก็ขายในราคา กิโลกรัมละ 500 บาท” ใครสนใจขี้ไส้เดือนและพันธุ์ไส้เดือน ติดต่อได้ที่ คุณสรัญชณา โทร. 098-292-4960 ครับ

คุณสรัญชณา พรหมเอาะ เลี้ยงไส้เดือนสายพันธุ์แอฟริกัน ไนท์ครอเลอร์( African Night Crawler) หรือ AF

ไปต่อกันที่ คุณสมใจ แซ่ตัน บ้านเลขที่ 69 บ้านหนองสามพราน คุณสมใจ นอกจากมีอาชีพเป็นเกษตรกรแล้วยังมีอาชีพเสริมคือ ผลิตผลิตภัณฑ์น้ำยาล้างจาน น้ำยาปรับผ้านุ่ม และได้จัดตั้งเป็นกลุ่มอาชีพผลิตภัณฑ์น้ำยาล้างจานขึ้น โดยรวบรวมสมาชิกในชุมชนมาร่วมกันผลิตและจำหน่ายผลิตภัณฑ์ โดยมีหน้าร้านอยู่ที่ศูนย์เรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่บ้านหนองสามพราน คอยจำหน่ายให้ผู้ที่เข้ามาเยี่ยมชมศูนย์เรียนรู้ฯ ได้เอาไปใช้กัน

“เราทำมาหลายปีแล้ว ลูกค้าก็คือ คนที่เข้ามาดูงานในศูนย์เรียนรู้ฯ ก็ถือว่าพออยู่ได้ เพราะเราไม่ได้ลงทุนมาก ไม่ได้เน้นบรรจุภัณฑ์สวยงาม แต่เน้นการใช้ประโยชน์ได้จริงและราคาถูก” ใครสนใจพูดคุยกับ คุณสมใจ ติดต่อไปได้ที่ โทร. 081-742-6277

คุณสมใจ แซ่ตัน กับการสาธิตของกลุ่มอาชีพผลิตภัณฑ์น้ำยาล้างจาน

เป็นอีกตัวอย่างดีๆ ของชุมชน ที่พยายามสร้างความเข้มแข็งด้วยตัวเอง เพราะไม่มีใครมาทำให้บ้านของเราเข้มแข็งมั่นคงได้ หากเราไม่มีผู้นำที่ดีและไม่มีผู้ตามที่มุ่งมั่นจริงจังแล้ว ชุมชนของเราคงไม่ประสบความสำเร็จ มั่นคง ยั่งยืน ไปได้อย่างแน่นอน

“คิดใหญ่แบบรายย่อย The challenge of smallscale farmers” กับผม ธนากร เที่ยงน้อย ฉบับนี้หมดพื้นที่แล้ว ต้องขอลากันไปก่อน ขอให้โชคดี มีความสำเร็จ แล้วพบกันใหม่ สวัสดีครับ