| ที่มา | เทคโนโลยีการเกษตร |
|---|---|
| ผู้เขียน | บุญฤทธิ์ เผือกวัฒนะ |
| เผยแพร่ |
ส้มเขียวหวาน กล่าวได้ว่าเป็นผลไม้สุขภาพชนิดหนึ่ง มีสรรพคุณและคุณค่าทางโภชนาการมากมายโดยเฉพาะมีวิตามินซี วิตามินเอ (เบต้าแคโรทีน) วิตามินดี มีธาตุแคลเซียม ธาตุโพแทสเซียม ธาตุฟอสฟอรัส ธาตุเหล็ก และคอลลาเจน ทั้งยังมีใยอาหารที่ช่วยเกี่ยวกับระบบขับถ่าย หาซื้อมารับประทานเลยครับ ทั้งตามตลาดสด ห้างโมเดิร์นเทรด แม้แต่ในร้านสะดวกซื้อ ซื้อหามาแล้วเพียงปอกเปลือกรับประทานได้ หรือจะคั้นน้ำมาดื่มก็ได้สะดวกดี
แต่ท่านผู้อ่านคงจะทราบนะครับว่า ส้มเขียวหวาน นั้นมีกระบวนการผลิตตั้งแต่ต้นทางจากเกษตรกรสู่ผู้บริโภคซึ่งเป็นปลายทางหลายขั้นตอน โดยเฉพาะการเริ่มต้นผลิตของเกษตรกรผู้ปลูกส้มเขียวหวาน 1 ปี หรือ 1 ฤดูกาล มีความหวังเพียงครั้งเดียว แต่ตลอดฤดูกาล หรือ 12 เดือน เกษตรกรต้องคอยดูแลเอาใจใส่อย่างใจจดใจจ่อ เพราะลงทุนไปแล้วจะได้ผลคุ้มทุนหรือไม่ ลงทุน 100 อาจได้ผล 70 เพราะมีปัจจัยความเสี่ยงหรือตัวแปรหลายอย่าง ทั้งฝนฟ้าอากาศ โรคแมลง ฯลฯ ก็เพียงเพื่อให้มีผลผลิตออกสู่ตลาด ทำรายได้มาเลี้ยงดูครอบครัว
ผมลงพื้นที่ไปดูสวนส้มเขียวหวานของเกษตรกรรายหนึ่ง ซึ่งผลิตส้มเขียวหวานที่มีรสชาติดี มีการดูแลการผลิตตามมาตรฐาน GAP นำผลผลิตส้มเขียวหวานไปประกวด ณ เวทีใด ก็ได้รับรางวัลชนะเลิศติดต่อกันมาหลายปี ผมจึงได้ขอนัดพบและได้ไปพบกับเกษตรกรรายนี้ทั้งครอบครัวครับ
คุณลอน เชียงชา อายุ 57 ปี อยู่บ้านเลขที่ 110 หมู่ที่ 6 ตำบลวังชิ้น อำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร่ โทร. 087-186-8608 ภรรยา คุณลำ เชียงชา และลูกสาว คุณณัฐชยาภรณ์ เชียงชา ซึ่งเป็นทายาทที่จะรับช่วงในการเป็นเกษตรกรรุ่นใหม่ต่อไป คุณลอน นอกจากจะเป็นเกษตรกรผู้ปลูกส้มเขียวหวานแล้ว ยังมีตำแหน่งทางฝ่ายปกครอง เป็นผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน หมู่ที่ 6
ครอบครัวของคุณลำ ทำสวนส้มเขียวหวานต่อเนื่องมาจากพ่อ-แม่ ในอดีต พ่อ-แม่ ปลูกถั่วเหลืองมาก่อนเหมือนกันกับเพื่อนบ้าน ต่อมาก็เปลี่ยนมาปลูกส้มเขียวหวาน ราวๆ ปี พ.ศ. 2500 และเป็นเกษตรกรรายแรกของหมู่บ้านที่ปลูกส้มเขียวหวาน โดยซื้อกิ่งพันธุ์ มาจากบ้านสุเม่น อำเภอศรีสัชนาลัย
เมื่อคุณลำมีครอบครัวก็ช่วยกันดูแลสวนส้มเขียวหวานให้กับพ่อ-แม่ ต่อมาก็มีเกษตรกรรายอื่นๆ เริ่มปลูกส้มเขียวหวานกันมากขึ้น คุณลอน เห็นเขาปลูกส้มแล้วขายได้ราคาดี จึงขยายกิ่งพันธุ์โดยการตอนกิ่งจากสวนส้มของพ่อ-แม่ นำมาปลูกในพื้นที่ใหม่ ส่วนสวนส้มเขียวหวานของพ่อ-แม่นั้น ต้นแก่เกินกว่าที่จะให้ผลผลิต และพบว่ามีโรคโคนเน่าจึงตัดทิ้งทั้งหมด
คุณลอน ได้กล่าวเพิ่มเติมว่า ครอบครัวได้ปลูกส้มเขียวหวานแปลงใหม่มาตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2548 รวมเนื้อที่ 14 ไร่ ปลูกระยะห่างระหว่างต้น 4.5 x 4.5 เมตร ได้จำนวนต้น 1,200 ต้น นอกจากนี้ ก็มีพื้นที่บางส่วนขุดสระน้ำ จำนวน 1 ไร่ และพื้นที่ทำนาอีก 2 ไร่
คุณลอน ไม่ได้ปลูกส้มเขียวหวานพร้อมกันทั้ง 14 ไร่ แต่ทยอยปลูกเป็นแปลงๆ ไป ต้นส้มเขียวหวานจึงมีอายุแตกต่างกันไป และปลูกครั้งสุดท้าย เมื่อปี พ.ศ. 2558 ทั้งหมดใช้กิ่งพันธุ์ที่ตอนนำมาจากต้นส้มเขียวหวานรุ่นก่อนๆ มาขยายพันธุ์
ส่วนเรื่ององค์ความรู้นั้น คุณลอน ได้ประสบการณ์การเพาะปลูก การดูแลส้มเขียวหวานมาจากพ่อ-แม่ ทั้งไปเข้าร่วมการอบรม ไปดูงาน ทำให้เกิดความมั่นใจว่า ผลิตส้มคุณภาพ ปลอดภัยได้เป็นอย่างดี
การดูแลบำรุงรักษาผลผลิตที่ได้
นำไปประกวดเวทีไหน ก็ได้รางวัล
การดูแลส้มเขียวหวานให้ได้คุณภาพที่ตลาดตอบรับเป็นอย่างดี บริโภคแล้วปลอดภัยนั้น คุณลอน ดูแลใส่ใจเรื่องน้ำเป็นพิเศษเพราะ น้ำ มีความสำคัญอย่างมากต่อการบำรุงต้นส้มเขียวหวาน แต่น้ำที่สวนของคุณลอนนั้นไม่ได้จัดหามาได้ง่ายๆ และเป็นปัญหาใหญ่สำหรับเกษตรกรสวนส้มเขียวหวานที่จะต้องบริหารจัดการเรื่องน้ำอย่างถ้อยทีถ้อยอาศัย
เพราะแม่น้ำยม ซึ่งเป็นแหล่งน้ำสำคัญในชุมชนแห่งนี้ ช่วงฤดูฝน น้ำล้นตลิ่งไม่จำเป็นต้องสูบน้ำมาให้ต้นส้มเขียวหวาน เพราะส้มเขียวหวานก็ได้รับน้ำฝนตลอดฤดูกาล แต่ช่วงฤดูร้อน น้ำในแม่น้ำยมแห้ง เป็นช่วงเวลาที่ต้นส้มเขียวหวานก็ต้องการน้ำ โดยเฉพาะช่วงการเร่งดอก บำรุงผล
คุณลอน ใช้วิธีการสูบน้ำจากแม่น้ำยมมากักเก็บไว้ในสระน้ำ แล้วสูบน้ำขึ้นแปลงส้มผ่านท่อพีวีซี ขนาด 2 นิ้ว ทดเหลือนิ้วครึ่งและแจกจ่ายไปตามแถวต้นส้มเขียวหวานทุกต้น ผ่านหัวจ่ายสปริงเกลอร์ แต่บางช่วงจังหวะเวลาก็ต้องใช้สายยางเป็นตัวช่วยเมื่อต้องการจะอัดน้ำให้ต้นส้ม
ส่วนพื้นที่แปลงปลูกส้มเขียวหวานเป็นที่ลาดเชิงเขาต้องใช้แรงดันน้ำ คุณลอน แก้ไขปัญหาด้วยการติดตั้งระบบแอร์แว ไว้เป็นจุดๆ ซึ่งทุกสวนที่ผมเดินทางผ่านเขาก็ติดตั้งแอร์แวกันทั้งนั้น
แอร์แว คืออะไร มีหลักการทำงานอย่างไร
แอร์แว (air ware) เป็นคำทับศัพท์ในภาษาอังกฤษ หมายถึง ฟองอากาศในน้ำ ผมศึกษาเพิ่มเติมเพราะมีการถกเถียงกันในเรื่องประสิทธิภาพของแอร์แว มีงานวิจัยที่น่าสนใจ คือ จากรายงานการวิจัยของวิทยาลัยชุมชนน่าน เรื่องการจัดการน้ำเพื่อการเกษตรบนพื้นที่สูงด้วยระบบสูบน้ำพลังงานทดแทนฯ โดยผู้วิจัยได้ศึกษาแนวคิด หลักการ ทฤษฎีจากตำรา เอกสาร คู่มือแนวทางและรายงานการวิจัยที่เกี่ยวข้อง
ในงานวิจัยระบุถึงหลักการทำงานของแอร์แว ว่า อากาศที่มากับน้ำจะถูกดันเข้าไปในแอร์แว เมื่ออากาศถูกดันเข้ามามากๆ และไม่มีที่ออกก็จะเกิดแรงดัน ดันน้ำในท่อแอร์แวออกมา ซึ่งแรงดันในท่อแอร์แวทั้ง 2 ท่อ จะดันสลับกันไปมาเป็นผลให้เกิดแรงดันน้ำในท่อส่งน้ำเพิ่มขึ้นมากกว่าปกติ 30-40% สามารถส่งน้ำไประยะทางไกลๆ หรือในที่สูงได้ ใช้เวลาในการสูบน้ำน้อยลง ทำให้ประหยัดพลังงาน ชะลอการสึกหรอของเครื่องสูบน้ำได้ และถ้าเพิ่มระยะทางในการส่งน้ำไปไกลกว่าเดิม สามารถทำได้โดยการเพิ่มความยาวของท่อแอร์แวให้ยาวขึ้น
แอร์แว จึงเป็นสิ่งประดิษฐ์ในแปลงส้มเขียวหวานของคุณลอน ซึ่งจะเห็นว่าแค่การบริหารจัดการน้ำก็ต้องใช้ประสบการณ์ การสังเกต และมีการลงทุนสูงมาก
การบริหารจัดการน้ำในการหล่อเลี้ยงต้นส้มเขียวหวานนั้น คุณลอนใช้วิธีการสังเกตอาการของต้นส้มว่ามีความต้องการน้ำช่วงไหน ปริมาณมากน้อยเพียงใด ในหนึ่งฤดูกาลส้มเขียวหวานต้องการน้ำในช่วงเวลาและปริมาณที่แตกต่างกัน
ช่วงที่หล่อเลี้ยงลำต้นในการลำเลียงน้ำและธาตุอาหารเพื่อที่จะสะสมอาหาร จะให้น้ำ 5 วัน ต่อครั้ง แต่ถ้าช่วงเวลาที่จะดึงดอกจะให้น้ำถี่ขึ้น จนได้ผลส้มขนาดเล็ก จะให้น้ำ 7-10 วัน ต่อครั้ง ครั้งละ 30 นาที และต้องให้น้ำตลอดไปจนเก็บเกี่ยวผล เพราะถ้าขาดน้ำผลก็จะร่วง
การบำรุงต้น-ใบ-ดอก-ผล ด้วยปุ๋ยและธาตุอาหารก็เป็นเรื่องที่สำคัญ คุณลอน บอกว่า ปุ๋ยมีความสำคัญมาก ทั้งปุ๋ยเคมีและปุ๋ยอินทรีย์ ต้องใช้ควบคู่กันไป ปุ๋ยเคมีนั้นจะให้ปีละ 3 ครั้ง คือ ครั้งที่ 1 เป็นช่วงเร่งดอก จะใส่ปุ๋ย สูตร 15-15-15 ผสมกับสูตร 46-0-0 อัตรา 1 : 1 ให้ต้นละ 1.5-2.0 กิโลกรัม ขึ้นอยู่กับอายุของต้นส้ม
ครั้งที่ 2 ใส่ในช่วงขยายผลส้ม ขณะที่ผลมีขนาดเท่าผลมะนาว ใส่สูตร 15-15-15 ปริมาณที่ให้เท่ากับช่วงที่ 1 ส่วน ครั้งที่ 3 ใส่ก่อนเก็บผลส้ม 2 เดือน จะให้ปุ๋ย สูตร 13-13-21 หรือ 0-0-60 ปริมาณเท่าเดิม
ส่วนปุ๋ยอินทรีย์จะใส่ปีละครั้งในช่วงหน้าแล้ง ราวๆ เดือนเมษายน ก่อนที่จะมีฝนตก เป็นปุ๋ยหมักที่ใช้วัตถุดิบจากฟางข้าว ขี้วัว กากน้ำตาล พด. 1 ซึ่งปุ๋ยหมักนี้ คุณลอน บอกว่าผลิตร่วมกันเป็นกลุ่ม แล้วแบ่งปันกันนำไปใช้ในสวนของแต่ละคน ที่สวนของคุณลอน ใส่ปุ๋ยหมัก ต้นละ 3-5 กิโลกรัม เป็นการบำรุงต้นไปด้วยในตัว
เรื่องการป้องกันกำจัดโรค-แมลง นับเป็นปัญหาหนักอยู่เหมือนกัน หากเกิดการระบาดต้องคิดใคร่ครวญ เพราะจะกระทบทั้งตัวเองและผู้บริโภค คุณลอนจึงเน้นวิธีการป้องกันโรคแมลงมากกว่า ด้วยการออกสำรวจตรวจรอบๆ สวน ว่ามีแมลงอะไรเข้ามารบกวนบ้าง
คุณลอน ยกตัวอย่างเหตุการณ์ ปี พ.ศ. 2562 ช่วงกลางคืน จะใช้ไฟฉายออกส่องภายในสวน พบผีเสื้อกลางคืน เคยจับได้คืนๆ หนึ่ง ราวๆ 50 ตัว ต้องทำลายทันที สำรวจแบบนี้ทุกๆ คืนปริมาณก็จะลดลง แต่ถ้าเล็ดลอดสายตาไป ผีเสื้อกลางคืนจะเจาะเข้าที่ผลส้ม เพียงแค่ 2 วัน จะเกิดแผลเป็นวง ทำให้ผลร่วงในที่สุด
คุณลอน มีเทคนิคการกำจัดแมลงตัวร้าย 2 วิธีการ คือ นำลูกเหม็นบรรจุในถุงพลาสติกแล้วนำไปแขวนไว้ตามกิ่งของต้นส้มเขียวหวาน วิธีการนี้กลิ่นของลูกเหม็นที่ระเหิดออกมา แมลงบางชนิดไม่ชอบ ก็จะไม่เข้ามารบกวน
ส่วนแมลงวันทองตัวร้ายจะใช้น้ำมันเครื่องที่ไม่ได้ใช้ประโยชน์แล้ว บรรจุลงในขวดพลาสติกที่ผ่าข้าง 2 ด้าน ด้านบนของขวด แล้วนำกล้วยเสียบไม้แขวนในขวด นำขวดไปแขวนไว้ตามกิ่ง เมื่อแมลงวันทองได้กลิ่นกล้วยก็จะเข้ามาตอม เมื่อบินออกไม่ได้ก็จะร่วงหล่นลงในน้ำมันเครื่อง ที่สุดก็ตายไป
การป้องกันแมลงศัตรูพืชทั้ง 2 วิธีการนี้ นับเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เกษตรกรในละแวกนี้นิยมใช้กันอย่างแพร่หลาย หากสวนใครไม่ดำเนินการป้องกัน หรือกำจัดก็จะเกิดการระบาดและลุกลามเป็นปัญหาใหญ่ จึงต้องร่วมมือกัน
ส่วนแมลงหรือแมงอื่นๆ ที่มีมารบกวน อย่าง เพลี้ยไฟ ไรแดง เพลี้ยหอย ก็พบบ้าง แต่ไม่มากนัก ส่วนสารเคมีกำจัดแมลงจะใช้ในกรณีจำเป็น เมื่อพบปัญหาการแพร่ระบาดของแมลงในวงกว้างเท่านั้น โดยคุณลอนจะใช้สารเคมีกำจัดแมลงตามข้อแนะนำอย่างเคร่งครัดและตามการปฏิบัติที่เป็นข้อกำหนดของ GAP
ส้มเขียวหวาน มักพบปัญหาโรคพืชหลายชนิดที่มาตามฤดูกาล ทั้งโรคโคนเน่า โรคแคงเกอร์ส้ม โรคราสนิม ถ้าเกิดกับส่วนใดของต้นส้มเขียวหวาน ไม่ว่าจะที่ใบ ผล ก็จะตัดแต่ง บิดทิ้ง หากพบการระบาดของโรคมากจึงค่อยใช้สารเคมี ตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัด
ทุกวันนี้ คุณลอนบริหารจัดการสวนส้มตามมาตรฐาน GAP หรือการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีทั้ง 8 ข้อ เพื่อให้ผลผลิตส้มเขียวหวานได้มาตรฐานปลอดภัย ปลอดศัตรูพืชและคุณภาพถูกใจ
ข้อกำหนด GAP 8 ประการ ตั้งแต่เรื่อง
- น้ำ
- พื้นที่ปลูก
- การใช้วัตถุอันตรายทางการเกษตร
- การจัดการคุณภาพในกระบวนการผลิตก่อนการเก็บเกี่ยว
- การเก็บเกี่ยวและการปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยว
- การพักผลผลิต การขนย้ายและการเก็บรักษาผลผลิต
- สุขลักษณะส่วนบุคคล และ
- การบันทึกข้อมูลและการตรวจสอบ
ผลผลิตส้มเขียวหวาน
คุณลอน บอกว่า ผลผลิตส้มเขียวหวานที่สวนแห่งนี้ จะออกสู่ตลาด 3 รุ่น คือ
รุ่นที่ 1 ปลายเดือนพฤศจิกายน
รุ่นที่ 2 ต้นเดือนมีนาคม
รุ่นที่ 3 ปลายเดือนมิถุนายน
“ส้มเขียวหวาน รุ่นที่ 1 จะเป็นส้มที่มีรสชาติอร่อยมาก” คุณลอน กล่าว และกล่าวอีกว่า “แม้สวนส้มของผมมีจำนวน 14 ไร่ 1,200 ต้น แต่ตั้งใจที่จะบริหารพื้นที่ไม่ให้มีผลผลิตพร้อมกัน เพราะมีขีดจำกัดในเรื่องน้ำ ปัจจัยการผลิต เงินทุน แรงงาน จึงแบ่งพื้นที่ผลิตออกเป็นแปลง แปลงละ 300-400 ต้น ผลผลิตที่ได้ แปลงที่มีต้นส้ม 300 ต้น ปีใดที่มีฝนฟ้าดีจะได้ผลผลิต 30,000 กิโลกรัม ส่วนใหญ่ได้ผลส้ม เบอร์ 00 เบอร์ 1 และ เบอร์ 2”
การตลาด และราคา
ตลาดส้มเขียวหวาน ที่คุณลอน นำผลผลิตส้มเขียวหวานไปขาย ก็คือ ล้งส้มเขียวหวานในท้องถิ่น (โรงคัดบรรจุผลไม้ รับซื้อส้มเขียวหวาน) ต้องจ้างแรงงานเก็บผลส้มเขียวหวานนำไปส่งให้ล้ง ณ ที่ทำการล้ง แล้วคัดขนาดหรือเบอร์ คิดราคาตามเบอร์ ณ ราคาตลาดในวันนั้น อย่างเช่น ส้มเขียวหวาน เบอร์ 000 หรือ 00 จะได้ราคา กิโลกรัมละ 30 บาท ราคานี้มิใช่ว่าจะได้ทุกปี บางปีฝนฟ้าอากาศไม่อำนวยก็ไม่ได้ แต่ถ้าเป็นช่วงเทศกาล จะได้ราคาสูงขึ้นมาหน่อย และผู้บริโภคมีความชื่นชอบในเรื่องรสชาติ ขนาดผล เปลือกบาง จึงมีการขอจองซื้อกันล่วงหน้า และมีคำสั่งซื้อเข้ามาตลอด
ปัญหาอุปสรรคในสวนส้ม ที่คุณลอนยังแก้ไขได้ไม่หมด ได้แก่ ปัญหาภัยแล้งขาดแคลนน้ำ ที่ทำให้ต้นทุนสูงในการซื้อน้ำมันเชื้อเพลิงใส่เครื่องสูบน้ำ ปัญหาโรค-แมลง ราคาขายที่ยังไม่เสถียร มีขึ้น มีลง ไม่มีการประกันราคา เป็นปัญหาซ้ำซากที่ต้องพบทุกปี มากน้อยแตกต่างกันไป ก็ต้องติดตามแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้า
ใส่ใจดูแลจัดการผลผลิตที่ดี
การันตีด้วยรางวัลชนะเลิศ
คุณลอน กล่าวด้วยความภาคภูมิใจว่า ตนเองให้ความสำคัญกับเรื่องการจัดการสวน ต้องโล่งเตียนอยู่เสมอ สะอาด ไม่ให้มีแมลงเข้ามาหลบซ่อน ทำให้ไม่เจอโรคระบาดที่รุนแรง ใครๆ เข้ามาดู เห็นผลผลิตก็จะชักชวนให้นำผลส้มเขียวหวานไปเข้าประกวด
“ผมก็นำผลส้มไปประกวดทุกเวทีนะครับ ถ้าได้รับการแจ้งมาเพราะส้มของผมผิวสวย ผลใหญ่ ผลมีขนาดสม่ำเสมอ ที่สำคัญเป็นส้มปลอดภัยทั้งเราและผู้บริโภค เรื่องนี้ผมปฏิบัติมาด้วยดีเสมอต้นเสมอปลาย”
ช่วงปลายปีที่มีการจัดประกวดผลผลิตส้มเขียวหวานของอำเภอวังชิ้น คุณลอนได้นำผลส้มเขียวหวานไปเข้าประกวดก็ได้รับ รางวัลที่ 1 เป็นเงินสดและใบเกียรติยศ
สำนักงานเกษตรจังหวัดแพร่ จัดการประกวดส้มเขียวหวานเป็นประจำทุกปี เพื่อส่งเสริมการผลิตสินค้าเกษตร ส้มเขียวหวานของเกษตรกรอำเภอวังชิ้นให้มีความปลอดภัยและได้มาตรฐานแล้ว ยังส่งเสริมคุณภาพชีวิตของเกษตรกรและผู้บริโภคให้ดีขึ้น
ส้มเขียวหวานจากสวนคุณลอน ได้รับรางวัลที่ 1 เพราะเข้าหลักเกณฑ์การพิจารณา คือมีขนาดผลโตสม่ำเสมอ รูปร่างลักษณะตรงตามพันธุ์ เปลือกบาง ปอกง่าย เนื้อมีรสชาติหวาน หรือหวานอมเปรี้ยว เมล็ดมีขนาดเล็ก และมีจำนวนเมล็ดน้อย วัดความหวานได้ 11 องศาบริกซ์
…………………
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ ครั้งแรก เมื่อวันศุกร์ที่ 17 มกราคม พ.ศ.2563
