การเพาะเมล็ดมะม่วง

เมล็ดมะม่วงสามารถนำมาเพาะเพื่อขยายพันธุ์ได้ แต่ถ้าเป็นมะม่วงที่มีถิ่นกำเนิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ในบ้านเรา 1 เมล็ด เพาะได้ต้นกล้ามากกว่า 1 ต้น ต้นหนึ่งจะกลายไปเนื่องจากการผสมเกสร แต่อีกหลายต้นไม่กลายเนื่องจากเกิดจากเซลล์เนื้อหนังของต้นแม่ การขยายพันธุ์โดยวิธีการเพาะเมล็ดจะให้ดอกผลช้า ต้องรอถึง 5 ปี จึงจะให้ผล แต่ขณะเดียวกัน เราก็ใช้เพาะเมล็ดเพื่อเอาเป็นต้นตอในการขยายพันธุ์โดยวิธีติดตา ต่อกิ่ง หรือทาบกิ่ง ซึ่งจะออกดอกติดผลหลังปลูก 2-3 ปี

เมล็ดมะม่วงจะสูญเสียความงอกในเวลาอันสั้น เมล็ดเมื่อแกะออกจากเนื้อแล้วควรเพาะทันที การเพาะเมล็ดทั้งเปลือกหุ้มเมล็ดที่แข็งจะงอกช้าและต้นตั้งต้นได้น้อย ถ้าอยากให้งอกไวจำนวนต้นมากและตรง ต้องแกะเปลือกหุ้มเมล็ดออกก่อนเพาะ โดยใช้กรรไกรหรือมีดตัดบริเวณหัวใกล้ขั้วแล้วแกะเปลือกตามแนวตะเข็บด้านท้องของเมล็ดไม่ให้ส่วนของเมล็ดในช้ำ ข้อดีของการแกะเปลือกหุ้มเมล็ดออกจะได้ตรวจดูเมล็ดมีความสมบูรณ์หรือไม่ ถ้าไม่ดีคัดทิ้งไป จะทำให้เมล็ดที่เหลือมีความสมบูณ์ มีเปอร์เซ็นต์การงอกในแปลงเพาะสูงขึ้น

เมล็ดมะม่วงทั้งเปลือกที่ได้มาบางครั้งเนื้อติดเปลือกมา เนื้อจะสลายตัวเกิดความร้อนหรือเมล็ดที่วางเรียงทับถมกันหนาๆ จะเกิดความร้อนได้จึงต้องลดความร้อนโดยฉีดน้ำและเอาเมล็ดมะม่วงย่ำในเข่งฉีดน้ำให้เนื้อหลุดออกจากผิวเปลือกเมล็ดจนหมดแล้วนำไปวางผึ่งเรียงบางๆ ในที่ร่ม อย่างหนาไม่เกิน 10 เซนติเมตร ถ้าเรียงเมล็ดหนาจะเกิดความร้อนทำให้เมล็ดตายนึ่งได้ หลังจากนั้น รีบระดมคนแกะเปลือกหุ้มเมล็ดให้เสร็จภายใน 2-3 วัน แล้วทยอยนำเมล็ดไปเพาะให้งอกต่อไป

การเพาะเมล็ด ท่านอาจเพาะลงถุงขนาด 5×7 นิ้ว หรือ 6×8 นิ้ว โดยเตรียมดินผสมโดยใช้ดิน 3 ส่วน อินทรียวัตถุที่หาได้ในท้องถิ่น เช่น แกลบ เปลือกถั่ว หรือหญ้าแห้งสับ อย่างใดอย่างหนึ่งอีก 1 ส่วน และปุ๋ยคอกเก่าๆ 1 ส่วน กรอกใส่ถุงตั้งเรียงไว้ ความกว้าง 10-15 ถุง ความยาวตามพื้นที่ แล้วเอาเมล็ดกดลงไปในดินโดยให้ส่วนหน้าของอกหรือท้องเมล็ด ซึ่งเป็นจุดกำเนิดรากชี้ลงล่างและส่วนยอดอ่อนชี้ขึ้นบน โดยกดให้ขอบบนของเมล็ดอยู่ต่ำจากผิวดินครึ่งนิ้ว

ถ้าเพาะเมล็ดในแปลงเพาะให้เตรียมแปลง โดยขุดดินย่อยดินให้ละเอียด แปลงกว้าง 1-1.20 เมตร ความยาวตามพื้นที่ผสมปุ๋ยคอกและอินทรียวัตถุลงไปคลุกเคล้าให้เข้ากันดี แล้วจึงแบ่งเป็นแถวห่างกัน 10 เซนติเมตร ตามความกว้างของแปลงแล้วเอาเมล็ดกดวางเรียงตามความยาวของเมล็ด ให้ความยาวของเมล็ดหัวท้ายชนกันตลอด อาจคลุมแปลงเพาะด้วย แกลบดิบ ถ่านแกลบ หรือขุยมะพร้าวก็ได้ ให้หนาประมาณ 1 เซนติเมตร แล้วรดน้ำให้ชุ่ม เช้า-เย็น

ต้นกล้าจะงอกใน 7-14 วัน บุญมา และ ปรียา (2517) ศึกษาการเพาะเมล็ดมะม่วงโดยการวางท่าของเมล็ดต่างๆ กัน พบว่า ท่าต่างๆ ไม่มีอิทธิพลต่อจำนวนต้นกล้าของเมล็ด แต่การเพาะโดยเอาท้องเมล็ดลงจะได้รากและลำต้นกล้าสมบูรณ์ที่สุด

การวางเมล็ด เพื่อการเอาท้องลงหรือหัวลง หรือวางแบนจะได้ต้นกล้าตั้งต้นมากกว่าเอาด้านหลังลง

เมล็ดที่เพาะในถุง ถ้าพบขึ้นหลายต้นเราจะถอนแยกไปชำในถุงหลังจากมีใบจริง 1 ชุด คือในระยะ 1-2 เดือน หลังงอก เราจะถอนต้นใหญ่ไปชำในถุงอื่นเพื่อเพิ่มปริมาณถุงดิน

การเพาะเมล็ดลงแปลงเมื่อต้นกล้าต้นโตใหญ่ขนาดหลอดกาแฟ อาจถอนไปชำในถุงดินผสมเพื่อปลูกหรือชำขุยมะพร้าว เพื่อเป็นต้นปลูกหรือทาบต่อไปได้