เทคนิค การปรับปรุงพันธุ์มะนาว ด้วยวิธีผสมเกสร ระหว่างพันธุ์มีเมล็ด กับ ไม่มีเมล็ด

มะนาวพันธุ์ตาฮิติ มีลักษณะเด่นที่ไม่มีเมล็ด มีน้ำมาก และต้านทานโรคแคงเกอร์ได้ในระดับที่ดี เพียงแต่รูปทรงกลมรีในแนวตั้ง ทั้งนี้ ถ้าต้องการปรับปรุงพันธุ์ให้มีรูปทรงสวยงาม เป็นที่ต้องการของตลาดยิ่งขึ้น ให้คัดเลือกต้นพันธุ์ทั้งสองที่สมบูรณ์ แข็งแรง ปลูกไว้ใกล้กัน เพื่อสะดวกในการปฏิบัติงาน เนื่องจากมะนาวเป็นพืชผสมตัวเอง หรือเป็นชนิดสมบูรณ์เพศ คือมีเกสรเพศผู้และเพศเมียอยู่ในดอกเดียวกัน บางสายพันธุ์ออกผลติดเป็นพวงใน 1 ดอก มีเกสรเพศเมียเพียงอันเดียว ส่วนเกสรเพศผู้ มีก้านยาวประมาณ 1 เซนติเมตร ชูอับละอองเกสรไว้ที่ส่วนปลายยอด จำนวน 20 อัน ล้อมรอบเกสรเพศเมียเอาไว้ ขนาดเล็กกว่าหัวเข็มหมุดเล็กน้อย ในสภาพธรรมชาติ มะนาวมักออกดอกตามฤดูกาลใกล้เคียงกัน หากออกดอกไม่พร้อมกัน ต้องบังคับให้ออกดอกด้วยวิธีงดการให้น้ำจนใบม้วนสลดปรากฏให้เห็น แล้วกระตุ้นด้วยปุ๋ยสูตร 12-24-12 หรือสูตรใกล้เคียงและรดน้ำตาม ต้นมะนาวจะออกดอกภายในเวลา 1-2 สัปดาห์ โดยประมาณ เมื่อออกดอกพร้อมกันแล้ว ให้คัดเลือกดอกที่สมบูรณ์ทั้งสองพันธุ์ ดอกมะนาวจะบานตอนเช้าเช่นเดียวกับพืชชนิดอื่น พอดอกบานให้ใช้คีมเล็กๆ คีบเอาเกสรเพศผู้ทิ้งไป อย่าปล่อยให้อับละอองเกสรแตกเสียก่อน ถนอมเกสรเพศเมียไว้อย่าให้บอบช้ำ แล้วรีบนำละอองเกสรเพศผู้ของพันธุ์ตาฮิติที่ไม่มีเมล็ดมาเป็นพ่อ นำอับละอองไปแตะเบาๆ ที่ยอดละอองเกสรเพศเมีย ถูไปมาจนอับละอองแตกปลดปล่อยละอองเกสรออกมา เมื่อดอกได้รับการผสมเกสร ให้ครอบด้วยถุงกระดาษเล็กๆ ป้องกันถูกรบกวนจากแมลงหรือศัตรูอื่นๆ ห้ามใช้ถุงพลาสติก เพราะจะเก็บความชื้นไว้มาก ทำให้ดอกมะนาวเน่าเสีย อีก 1-2 วัน เกสรเพศเมียจะพัฒนารูปร่างเป็นผลมะนาวขนาดเล็ก และเติบโตเป็นผลที่สมบูรณ์เก็บเกี่ยวได้ ภายในเวลาไม่เกิน 4-5 เดือน ทั้งนี้ ขึ้นอยู่กับแต่ละสายพันธุ์ นำผลที่ได้จากการผสมเกสรมาผ่าซีก นำเมล็ดออกมาทั้งหมด เลือกเมล็ดที่สมบูรณ์ล้างน้ำให้สะอาด นำขึ้นผึ่งลมให้แห้ง แล้วแช่น้ำร้อนที่อุณหภูมิ 50 องศาเซลเซียส ทดสอบด้วยการผสมน้ำร้อนกับน้ำเย็น ใช้นิ้วจุ่มลงไป ถ้ารู้สึกร้อนเกือบทนไม่ไหว ก็โอเคเลย แช่ไว้นาน 20 นาที เพื่อทำลายระยะพักตัว ถ้าน้ำเย็นลงให้เติมน้ำร้อนเพิ่มอีก นำขึ้นมาผึ่งลมอีกครั้ง มะนาว 1 ลูก อาจติดเมล็ด 5-8 เมล็ด แล้วเพาะเมล็ดในกระถางที่มีวัสดุเพาะใหม่และสะอาด ขุยมะพร้าวก็ใช้ได้ดี รดน้ำพอชุ่ม นำเข้าถุงพลาสติกใสขนาดใหญ่ ผูกปากถุงเป็นตู้อบ โยงเชือกไว้บนที่สูงไม่ให้ถุงพลาสติกพับลง ช่วยให้เมล็ดงอกได้ดีขึ้นและมีอัตรารอดตายสูง เพียงไม่เกิน 1 เดือน เมล็ดมะนาวจะงอกต้นอ่อนให้เห็น เมื่อต้นอ่อนแข็งแรงดี มีความมั่นใจแล้วให้เปิดปากถุงทีละน้อย ให้ต้นกล้าปรับตัวกับสภาพแวดล้อมภายนอกได้ก่อน แล้วนำออกจากถุง

ปลูกลงในถุงเพาะชำหรือกระถางที่มีขนาดใหญ่ขึ้น ครบ 6-8 เดือน ย้ายปลูกลงดิน ถ้าจะให้ปลอดภัยควรปลูกในวงบ่อซีเมนต์ หมั่นดูแลรักษาให้ดี ภายใน 2-3 ปี จะเริ่มให้ผล

คัดเลือกต้นที่มีผลคุณภาพดี รูปทรงสวยงาม น้ำมาก กลิ่นหอม ทนโรคหลายชนิด ให้ผลดก มีเมล็ดจำนวนน้อย หรืออาจไม่มีเมล็ดก็ได้ เป็นไปตามกฎของเมนเดล ตามวัตถุประสงค์เก็บไว้เป็นแม่พันธุ์แล้วเพิ่มจำนวนด้วยวิธีการตอน หรือเสียบยอด ต้นที่ได้จะมีลักษณะเหมือนกับต้นแม่ทุกประการ ขอให้โชคดีครับ