เผยแพร่	วันพฤหัสที่ 8 สิงหาคม พ.ศ.2567

การขยายพันธุ์พืช เป็นการเพิ่มปริมาณต้นพืชจากต้นที่มีอยู่ด้วยวิธีการต่างๆ เพื่อให้พืชดํารงสายพันธุ์นั้นไว้ไม่ให้สูญพันธุ์ และรักษาลักษณะประจําพันธุ์ที่มีอยู่ในพืชนั้นๆ ให้คงอยู่หากลักษณะประจําพันธุ์ของพืชนั้นๆ หายไปแสดงว่าการขยายพันธุ์พืชไม่ประสบผลสําเร็จ

ดังนั้นการขยายพันธุพืชจึงเปนสิ่งจําเปน และเปนปจจัยสําคัญในการพัฒนางานดานการเกษตร โดยแบงเปน 2 ประเภท ซึ่งแตละประเภทจะมีวิธีการและเทคนิคที่แตกตางกันตามแตละชนิดของพืชและวัตถุประสงค ซึ่งมีทั้งขอดีและขอเสียที่แตกตางกันออกไปนั่นเอง ก่อนอื่นจะพาทุกคนมาทำความรู้จัก “วิธีการขยายพันธุ์พืช” จะแบ่งออกเป็น 2 ประเภทด้วยกัน

ประเภทที่ 1 การขยายพันธุ์แบบอาศัยเพศ คือ การขยายพันธุ์พืชเพื่อให้ได้ต้นพืชที่เกิดขึ้นใหม่โดยวิธีการเพาะเมล็ด

ประเภทที่ 2 การขยายพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ คือ การขยายพันธุ์พืชที่ให้ได้ต้นพืชใหม่จากส่วนของต้นพืชพันธุ์ที่ดี ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นการขยายพันธุ์ได้หลายวิธีด้วยกัน เช่น การอาศัยรากจากต้นอื่น จะเป็นการขยายพันธุ์แบบตอนกิ่ง , ปักชำ , การแบ่งและแยกส่วน และการอาศัยรากจากต้นตัวเอง จะเป็นการขยายพันธุ์แบบทาบกิ่ง , ติดตา และต่อกิ่งนั่นเอง

1.การเพาะเมล็ด เปนการเตรียมตนกลาเพื่อใชกอนปลูกลงแปลงหรือกระถาง เหมาะสําหรับเมล็ดพืช ที่มีราคาแพง เนื่องจากเมล็ดมีโอกาสสูญเสียนอย นิยมใชกับพืชผัก หรือไมดอกอายุสั้น รวมทั้งไมพุม ไมยืนตนที่เมล็ดมีขนาดเล็ก เชน มะเขือเทศ กะหลํ่าดอก แอสเทอร พิทูเนีย ฝายคํา ปาลมขวด นิยมทําการเพาะเมล็ดพืชในภาชนะเพาะ และการเพาะเมล็ดพืชในแปลงเพาะ

• การเพาะเมล็ดในภาชนะเพาะ เป็นการเพาะเมล็ดในกระบะ นิยมใช้ในการปลูกพืชปริมาณน้อย เช่น การปลูกผักสวนครัวหลังบ้าน การปลูกไม้ดอกไม้ประดับ วัสดุที่ใช้เพาะควรมีลักษณะโปร่ง มีอากาศถ่ายเทดี

ขั้นตอนการเพาะเมล็ดในภาชนะเพาะ 

– ใส่วัสดุที่รองก้นภาชนะเพาะเพื่อระบายน้ำ จากนั้นใส่ดินลงภาชนะให้ต่ำกว่าขอบภาชนะเล็กน้อย ปรับหน้าดินให้เรียบ จากนั้นหว่านเมล็ดในภาชนะเพาะโดยเรียงเป็นแถว หรือหว่านทั่วภาชนะก็ได้ กลบดินทับเมล็ดให้แน่นพอประมาณ รดน้ำให้ชุ่มเพื่อให้เมล็ดได้รับความชื้น และงอกสม่ำเสมอ

– เมื่อเมล็ดงอกได้ประมาณ 7-10 วัน ให้ทำการย้ายต้นกล้าโดยใช้แท่งดินสอที่ปลายไม่แหลมมาก แทงลงในวัสดุเพาะข้างๆ ต้นกล้า เพื่อให้วัสดุเพาะหลวมในขณะที่อีกมือค่อยๆ ดึงต้นกล้าขึ้นมา

– หลังจากนั้นใช้ดินสอแทงลงกึ่งกลางถุงที่ใส่วัสดุปลูกให้ลึกถึงก้นกระถาง จากนั้นนำต้นกล้าใส่ลงในหลุมให้ใบเลี้ยงอยู่ระดับผิววัสดุปลูก กลบหลุมแล้วให้น้ำแบบฝอยละเอียด จากนั้นนำต้นกล้าไปไว้ในที่ร่ม

• การเพาะเมล็ดในแปลงเพาะ วิธีการนี้เป็นวิธีง่ายที่สุด ลงทุนน้อย เพียงเตรียมแปลงบนดิน โดยวิธีการขุดดินตั้งแปลงเพาะให้ความกว้างของแปลงประมาณน้ำที่บริเวณส่วนก้นภาชนะ

ขั้นตอนการเพาะเมล็ดในแปลงเพาะ

– เตรียมแปลงเพาะเลือกดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ กำจัดวัชพืชออกให้หมด ตากดินให้แห้งเพื่อให้แปลงเพาะไม่มีโรคและแมลงศัตรูพืช ย่อยดินให้ละเอียด ใส่ปุ๋ยคอกให้เหมาะสมตามความอุดมสมบูรณ์และชนิดของดิน

– หว่านเมล็ดลงในแปลงเพาะ นิยมหว่านทั่วแปลงถ้าแปลงมีขนาดกว้างให้แบ่งหว่านทีละครึ่ง กรณีที่เมล็ดมีขนาดเล็ก ให้ใช้ปุ๋ยคอกหว่านให้ทั่วแปลงจากนั้นรดน้ำเพื่อให้ปุ๋ยคอกลงไปอุดช่องดิน

2.การปักชำ เปนการขยายพันธุพืชโดยการนําสวนตางๆ ของพืชพันธุดี มาตัดปกชําบนวัสดุเพาะชํา ในสภาพแวดลอมที่เหมาะสมตอการเกิดรากและแตกยอด จะไดเปนพืชตนใหมที่มีลักษณะ เหมือนตนแมทุกประการ เปนวิธีการขยายพันธุที่ทําไดงาย ตนทุนตํ่า ไมยุงยาก แบงได 3 วิธี คือ ปกชํากิ่ง ปกชําใบ และ ปกชําราก

• การปกชํากิ่ง คือ การนํากิ่งมาปกชําในวัสดุเพาะชํา เพื่อใหเกิดรากเปนพืชตนใหม แบงออกตามความ ออนแกของกิ่งไดแก กิ่งแก กิ่งกึ่งออนกึ่งแก กิ่งออนและไมพุมเนื้อเยื่อ และลําตนเนื้อออน อวบนํ้า
• การปกชําใบ คือ การนําใบมาปกชําใหเกิดยอดและรากสามารถทําไดหลายวิธีขึ้นอยูกับชนิดของพืช แบงเปน การปกชําแผนใบ ปกชําใบที่มีกานใบ และปกชําใบที่มีตาติดมา
• การปกชําราก นิยมใชกับไมผล เชน สาเก มะไฟ ปป และแคแสด โดยใชรากที่มีเสนผาศูนยกลาง ประมาณ ¼ นิ้ว ตัดเปนทอนยาว 2 – 4 นิ้ว ชําลงในวัสดุปกชํา รดนํ้าใหชุมจะเกิดการแตก รากทางดานปลายและแตกยอดใหมทางดานโคนของราก

การดูแลรักษา

• ตองใหนํ้าอยางสมํ่าเสมอ ถาใหนํ้านอยไปจะทําใหกิ่งเหี่ยวแหง ถาใหมากไปจะทําให วัสดุปกชําแฉะเนาเสียหายได
• ควรใหนํ้าเปนละอองบางๆ หลายๆครั้ง
• ตองหมั่นตรวจโรคกิ่งปกชํา เนื่องจากมีความชื้นสูงจึงมีโอกาสที่จะเกิดโรคได ดังนั้น จึงตองฉีดสารปองกันกําจัดเชื้อราเปนระยะๆ ตามความเหมาะสม
• กรณีที่ไมสามารถยายปลูกได จําเปนตองเก็บกิ่งชําไวในกระบะตอ ควรใหปุยจนกวา จะทําการยายปลูก เนื่องจากวัสดุปกชํามีธาตุอาหารตํ่ามาก
• กอนใหปุยควรทําความสะอาดกระบะชํา ถามีใบรวงหรือมีกิ่งที่แหงตายตองเอาออก ทันที เนื่องจากจะเปนแหลงของเชื้อราซึ่งอาจแพรกระจายไปยังกิ่งปกชําอื่นๆ

3.การตอนกิ่ง เป็นการขยายพันธุ์พืชโดยทำให้กิ่งหรือต้นพืชเกิดรากขณะติดอยู่กับต้นแม่ด้วยการทำแผลบริเวณกิ่งโดยการตัดท่อลำเลียงอาหารของพืช ส่วนท่อน้ำยังอยู่ตามปกติ ทําใหกิ่งมีการสะสมอาหารและไดรับนํ้าอยูตลอดเวลา เมื่อกิ่งออกรากดีแลวจึงตัดนําไปปลูกตอไป ตนที่ ตัดไปปลูกจะมีลักษณะเหมือนตนเดิมทุกประการเหมาะสําหรับพืชที่ไมสามารถออกรากได ดวยวิธีการปกชํา

วิธีการตอนกิ่ง แบงไดเปน 2 ประเภทคือ การตอนกิ่งในอากาศ และการตอนกิ่งแบบโนมกิ่ง

• การตอนกิ่งในอากาศ (Air Layering) เปนการตอนกิ่งพืชที่อยูเหนือดิน คือไมสามารถโนมกิ่งลงมาหาพื้นดินได มีขั้นตอนดังนี้

– เลือกกิ่งกึ่งแกกึ่งออนที่มีอายุไมเกิน 1 ป ซึ่งจะออกรากไดดีกวากิ่งที่มีอายุมาก

– การทําแผลกิ่งตอน โดยทําแผลแบบควั่นกิ่งทําโดยควั่นเปลือกกิ่งโดยรอบเปนวงแหวน 2 วง ทั้งดาน บนและลางของกิ่งความยาวของรอยแผลประมาณเสนรอบวงของกิ่งกรีดรอยแผลแลวลอก เอาเปลือกออกใหหมดจากนั้นขูดเยื่อเจริญที่เปนเมือกลื่นๆ รอบกิ่งออกเหมาะสําหรับพืชประเภท ไมดอกไมประดับ เชน กุหลาบ โมก โกสนและแสงจันทร สวนไมผล เชน มะมวง ลําไย มังคุด มะเฟอง มะนาว สม ชมพู ฝรั่ง และลิ้นจี่ เป็นต้น

– ทําแผลแบบปาดกิ่ง โดยปาดใตทองกิ่งเขาไปในเนื้อไมบริเวณที่จะตอน เอียงเปนรูปปากฉลาม ลึกถึงเนื้อไมประมาณ 1ใน 3 ของเสนผาศูนยกลางกิ่ง ความยาวแผล 1 – 2 นิ้ว จากนั้นเอาเศษไมสอดไวเพื่อไมใหรอยแผลที่เปดไวติดกัน ใชขุยมะพราวหุมกิ่งตอน มัดดวยเชือกใหแนน เหมาะสําหรับพืชที่ออกรากงาย เชน มะละกอ ชวนชม และลีลาวดี

– ใชสารเรงการออกราก (ฮอรโมนพืช) ทารอยแผลรอใหแหงกอนทําการหุมกิ่ง

– หุมกิ่งตอนโดยนําตุมตอน (ขุยมะพราวเกาแชนํ้าจนอิ่มตัวบีบนํ้าออกพอหมาดๆ อัดลงในถุงพลาสติกผูกปากถุงใหแนน) ผาตามความยาวนําไปหุมรอยแผลของกิ่งตอน มัดดวยเชือกทั้งเหนือและใตรอยแผลใหแนน

– เมื่อกิ่งตอนออกรากโดยจะเกิดบริเวณรอยควั่นดานบน เมื่อรากเริ่มแกเปนสี เหลืองหรือสีนํ้าตาล ปลายรากสีขาว มีจํานวนรากมากพอจึงตัดกิ่งตอนไปชําหรือปลูกได

• การตอนกิ่งแบบโนมกิ่ง ทําโดยเลือกกิ่งที่ตองการ ขุดดินแลวโนมกิ่งลงมาโดยใช หลักปกยึด เกี่ยวกิ่งไว กลบดินทับ รดนํ้ารอจนเกิดราก ใชเวลา 30 – 45 วันจึงตัดไปปลูก

4.การต่อกิ่ง การเชื่อมประสานเนื้อเยื่อของพืชทั้งสองเขาดวยกันเพื่อใหเปนตนพืชตนเดียวกัน โดยจะใชวิธีนี้เมื่อวิธีการติดตาไมมีความเหมาะสม คือ ตนตอโตเกินไป กิ่งพันธุดีมีขนาดเล็ก นิยมใชสําหรับการเปลี่ยนยอดพืชที่ มีเสนเนื้อไมตรง กิ่งพันธุดีควรเปนกิ่งแก และควรตอกิ่งขณะที่พืชหยุดชะงักหรือหยุดการ เจริญซึ่งเปนระยะที่เปลือกไมลอนออกจากเนื้อไม

ขั้นตอนการต่อกิ่ง

– ตัดตนตอใหมีบริเวณปลองที่ไมมีขอหรือตาเปนมุมฉาก

– ผาตนตอใหเปนแผลลึก 2 – 3 นิ้ว แลวแตขนาดของกิ่ง

– เฉือนกิ่งพันธุดีใหเปนปากฉลามทั้งสองดานโดยใหมีสันดานหนึ่งหนากวาอีกดานหนึ่ง

– เผยอรอยแผลโดยใชใบมีดสอดเขาไปในรอยผา แลวบิดใบมีดใหรอยผาเผยอออก

– สอดกิ่งพันธุดีโดยเอาดานสันหนาไวริมนอกแลวจัดใหแนวเยื่อเจริญของรอยเฉือน บน ตนตอ และกิ่งพันธุดีทับกันดานใดดานหนึ่ง

– พันดวยผาพลาสติกใสแลวอุดรอยตอดวยขี้ผึ้งตอกิ่งจากนั้นคลุมตนดวยถุงพลาสติก

– ประมาณ 5 – 7 สัปดาห รอยแผลจะประสานกันสนิทดี

5.การทาบกิ่ง เป็นการนําตนพืชสองตนซึ่งตางมีราก และยอด มาเชื่อมประสานติดกันเปนตนเดียวกัน หลังจากที่รอยตอเชื่อมประสานติดกันสนิทแลว จึงทําการตัดโคนกิ่งพันธุดีใตรอยตอนําไป ปลูกตอไป จะแตกตางจากการติดตาและการตอกิ่งคือ

– ตองนําตนตอเขาไปหากิ่งพันธุดีแทนการนํากิ่งพันธุดีเขาไปหาตนตอ

– ตนตอ และกิ่งพันธุดียังมีรากเลี้ยงตนและเลี้ยงกิ่งอยู จึงมีโอกาสสําเร็จมากกวาการ ติดตาและการตอกิ่ง นิยมใชมี 2 วิธี คือ

• วิธีที่ 1 การทาบกิ่งแบบประกบ วิธีนี้ทั้งตนตอและกิ่งพันธุดีมีรากและยอดอยู นิยม ใชในการทาบกิ่งประเภทไมเนื้อแข็ง ซึ่งตองใชระยะเวลาในการเชื่อมประสานรอยแผลนาน เชน กิ่งมะขาม ฯลฯ มีขอเสีย คือ ตองรดนํ้า ตนตออยูเสมอในขณะที่ทาบกิ่งอยู จึงไมนิยมทํากันในปจจุบัน

ขั้นตอนการทาบกิ่งแบบประกบ

– เลือกตนตอและกิ่งพันธุดี ใหบริเวณที่จะทาบกันมีขนาดเสนผานศูนยกลาง ประมาณ 1 เซนติเมตร

– เฉือนตนตอบริเวณที่จะทาบกันไดสนิท และกะใหชิดโคนตนตอโดยเฉือน ใหลึกเขาไปในเนื้อไมเล็กนอย และใหเปนแผลยาว 2 – 4 นิ้ว

– เฉือนกิ่งพันธุดีในลักษณะเดียวกัน และใหมีความยาวเทากับแผลรอยเฉือน บนตนตอ

– มัดหรือพันตนตอและยอดพันธุดีเขาดวยกัน ใหแผลรอยที่เฉือนทับกันสนิท โดยใหแนวเยื่อเจริญสัมผัสกันดานใดดานหนึ่งหรือทั้งสองดาน

– เมื่อรอยแผลเชื่อมประสานติดกันสนิท (ประมาณ 3 – 4 สัปดาห) จึงบาก เตือนทั้งตนตอ และกิ่งพันธุดี

– หลังจากบากเตือนได 1 – 2 สัปดาห ตัดโคนกิ่งพันธดีออกจากตนแม

วิธีที่ 2 การทาบกิ่งแบบเสียบ เปนวิธีที่นิยมใชกันมาก เนื่องจากทําไดสะดวก รวดเร็ว กวาวิธีแรก เนื่องจากไมตองรดนํ้าใหตนตอจนกวาจะตัดกิ่งไปปลูก ถาใชวัสดุปลูกตนตอ ที่มีนํ้าหนักเบา เชน ขุยมะพราว ตนตอจะมีนํ้าหนักเบาสามารถผูกติดกับกิ่งพันธุดีไดโดยไม ตองใชไมพยุง

ขั้นตอนการทาบกิ่งแบบเสียบ

– เลือกตนตอที่มีขนาดตนประมาณดินสอดําหรือเล็กกวาเล็กนอย

– ตัดตนตอใหเหลือยาวประมาณ 3 – 6 นิ้ว ริดใบที่เหลือออกใหหมด

– นําตนตอขึ้นทาบกับกิ่งพันธุดี โดยเลือกกิ่งพันธุดีใหมีขนาดใกลเคียงกัน

– ทําแผลบริเวณโคนกิ่งพันธุดี โดยเฉือนกิ่งเปนรูปโลใหยาวประมาณ 5 – 8 เซนติเมตร

– ปาดปลายกิ่งตนตอเปนปากฉลามใหมีความยาวประมาณ 5 – 8 เซนติเมตร เชนเดียวกัน 46

– นําตนตอขึ้นทาบกับกิ่งพันธุดีใหรอยเฉือนทับกัน และจัดใหแนวเยื่อเจริญ ของทั้งสองทับกันดานใดดานหนึ่ง แลวมัดดวยพลาสติกใสใหแนน

– มัดหรือตรึงกิ่งพันธุดีกับตนตอใหแนนและอุดรอยแผลดวยขึ้ผึ้งตอกิ่ง

– ปลอยไวจนวากิ่งพันธุดีติดกับตนตอหรือจนรากของตนตอเจริญไดดีพอ จึงตัดโคน

 

ขอบคุณข้อมูลจาก : กรมส่งเสริมการเกษตร