| ผู้เขียน | ทะนุพงศ์ กุสุมา ณ อยุธยา |
|---|---|
| เผยแพร่ |
คราวที่แล้วเป็นตอนจบของการบรรยายในช่วงแรกที่ว่าด้วยเรื่องการปลูก การดูแล การเก็บผลผลิต สำหรับเล่มนี้จะเริ่มต้นประเด็น “การแปรรูป และการตลาดมะพร้าวยุคใหม่” ในรูปแบบต่างๆ ทั้งความสำคัญของมะพร้าวในครัวเรือน การสร้างนวัตกรรมจากมะพร้าวที่เป็นขนม เครื่องดื่ม ฯลฯ ด้วยการส่งขายทั้งในและต่างประเทศ จนเป็นที่ยอมรับจากหลายประเทศว่ามะพร้าวไทยสุดยอดจริง
ในการบรรยายช่วงที่สองนี้ได้รับเกียรติจากวิทยากรหลากหลายสาขาที่มีประสบการณ์ด้านการบริหารธุรกิจในวงการมะพร้าวและมีชื่อสินค้าที่หลายท่านต้องรู้จัก ไม่ว่าจะเป็นกะทิชาวเกาะ หรือแม้แต่แบรนด์มะพร้าวสดอย่าง all coco
เพราะฉะนั้น อย่าเสียเวลาเลย ไปพบกับวิทยากรท่านแรก ซึ่งเป็นเจ้าของธุรกิจจำหน่ายมะพร้าวน้ำหอมสดส่งขายในรูป “ตลาดผลสดและการแปรรูป” โดย คุณวราภรณ์ มนัสรังสี ประธาน บริษัท ออล โคโค กรู๊ป จำกัด ทั้งนี้ คุณวราภรณ์ เป็นธุรกิจที่ผลิตและแปรรูปมะพร้าวครบวงจร มีพื้นที่ปลูกมะพร้าวทั้งของตัวเองและในกลุ่มสมาชิกรวมแล้วกว่าหมื่นไร่ สามารถผลิตมะพร้าวได้กว่าแสนลูกต่อวันเพื่อส่งขายทั้งตลาดไทย/ต่างประเทศมานานกว่า 10 ปี ในจำนวน 30 กว่าประเทศ
คุณวราภรณ์ กล่าวว่า การเก็บมะพร้าวสด เมื่อตัดแล้วจะส่งเข้าโรงงานทันที สำหรับโรงงานแห่งแรกซึ่งเป็นธุรกิจหลักคือชื่อแบรนด์ “K FRESH” ที่ส่งออกมะพร้าวน้ำหอมผลสดไปตลาดต่างประเทศ ทั้งนี้ อาชีพจะมีลักษณะตั้งรับเสียมากกว่า ไม่ว่าจะต้องปรับขนาดผลให้เท่ากัน ลักษณะผลต้องมีความสมบูรณ์ จะเบี้ยวหรือผิดรูปไม่ได้ หรือมีตำหนิก็ไม่ได้
ฉะนั้น จึงไม่สามารถรองรับผลมะพร้าวจากเกษตรกรทุกกลุ่มและทุกฤดูกาลด้วย จึงหาวิธีการด้วยการแปรรูปผลิตภัณฑ์มะพร้าวน้ำหอมในชื่อแบรนด์ all coco โดยเป็นการนำมะพร้าวผลสดเข้าสู่กระบวนการเป็นมะพร้าวบรรจุขวด เป็นการผลิตด้วยการใช้เทคโนโลยีที่ทันสมัยที่ไม่ต้องผ่านความร้อน จึงทำให้เป็นน้ำมะพร้าวแท้ 100 เปอร์เซ็นต์ นอกจากนั้น ยังมีผลิตภัณฑ์อื่นๆ ที่นำมะพร้าวน้ำหอมมาสร้างมูลค่าโดยยังคงอัตตลักษณ์ในความหอม หวาน ตามธรรมชาติอยู่เหมือนเดิม
สำหรับผลิตภัณฑ์แบรนด์ all coco จะเน้นการแปรรูปแบบแช่เย็น ถือว่าเป็นบริษัทน้องใหม่ในเวลาเพียง 3 ปี แต่กล้าที่จะบุกตลาดทั้งในและต่างประเทศเพราะต้องการสร้างมูลค่าและชื่อเสียงมะพร้าวน้ำหอมของไทยให้เป็นที่รู้จักของคนทั่วโลก
“ขณะเดียวกัน การประกอบธุรกิจที่ผ่านมาได้รับการยินยอมในเรื่องมาตรฐาน ตั้งแต่การปลูก การดูแล การเก็บผลผลิต รวมไปถึงการขนส่ง อีกทั้ง all coco ยังได้เป็น Coconut café ที่มีอยู่จำนวน 15 สาขา เพื่อเป็นหน้าต่างบานใหญ่ที่แสดงให้ชาวต่างชาติได้รู้ ได้เห็น ว่าผลิตภัณฑ์ all coco สามารถจำหน่ายได้ในตลาดโลก นอกจากนั้น ยังมีงานบริการ ตลอดจนผลิตภัณฑ์ใหม่ของมะพร้าวน้ำหอมที่ต้องการจะเพิ่มมูลค่าให้แก่เกษตรกร”
สำหรับตลาดมะพร้าวน้ำหอมจะปลูกเท่าไรก็ขายได้ แต่ต้องบอกก่อนว่าเฉพาะมะพร้าวที่มีคุณภาพเท่านั้น ไม่ใช่ทุกผลจะขายได้ สำหรับเกษตรกรที่ปลูกอย่างมีคุณภาพก็สามารถขายได้ราคาดีเพราะเป็นที่ต้องการของตลาดทั้งใน/ต่างประเทศ อีกทั้งยังเป็นที่น่าภาคภูมิใจเพราะเป็นไม้ผลที่สามารถปลูกได้อร่อยเพียงแห่งเดียวในโลก
ในส่วนธุรกิจที่ทำอยู่มี 2 แบบ คือผลสดกับแปรรูป แล้วอย่างที่บอกไปในเบื้องต้นว่าผลสดเป็นงานตั้งรับมากกว่าการแปรรูปที่ต้องใส่ใจในเรื่องขนาดผล ลักษณะรูปร่างผล รสชาติความหวาน อายุการเก็บเกี่ยว รวมถึงปริมาณผลผลิตที่สวนทางกับความต้องการของตลาดอีกด้วย ตัวอย่างเช่น ในช่วงประมาณเดือนมีนาคม-พฤษภาคม เป็นช่วงเวลาที่ตลาดต่างประเทศมีอุณหภูมิสูงจึงต้องการดื่มน้ำมะพร้าวกันมาก แต่ทางบ้านเรากลับเป็นจังหวะที่มะพร้าวขาดและมีราคาแพง
ดังนั้น สรุปได้ว่าถ้าเป็นเรื่องผลสดจะเป็นงานที่ตั้งรับ ส่วนงานแปรรูปจะเป็นงานเชิงรุกเพราะสามารถรองรับมะพร้าวของชาวสวนได้ในทุกสภาพหรือทุกฤดูกาล แม้แต่ในช่วงที่มะพร้าวล้นตลาดก็ตาม ทั้งนี้ เพราะคนทั่วโลกรับรู้ถึงประโยชน์ของมะพร้าวว่าดีอย่างไร เพราะฉะนั้น ธุรกิจมะพร้าวจะเป็นเรื่องการจำหน่ายในประเทศและการส่งออก
การปลูกมะพร้าวเพื่อขายผลผลิตอาจไม่จำเป็นต้องใช้พื้นที่มากมายเช่นเดียวกับการทำเชิงพาณิชย์ เพราะชาวบ้านทั่วไปก็สามารถหาประโยชน์จากการปลูกมะพร้าวขายได้ ในกรณีที่ชาวสวนมีที่ดินเล็กๆ อยู่แปลงหนึ่งเมื่อปลูกมะพร้าวแล้วบริหารจัดการให้ดีก็สามารถเป็นเจ้าของธุรกิจได้ เพราะเมื่อมีผลผลิตเก็บใส่รถนำไปขายตามสถานที่ต่างๆ เพื่อหารายได้เป็นของตัวเอง
“หรือบางรายถ้ามีที่ดินมากก็สามารถปลูกแล้วเก็บผลผลิตเองนำไปส่งขายที่ตลาดผลไม้ขนาดใหญ่ อย่างตลาดไทหรือสี่มุมเมือง โดยไม่จำเป็นต้องขายผ่านคนกลาง เพราะยังไงมะพร้าวก็ได้รับความสนใจจากผู้บริโภคอยู่แล้ว เพียงแต่ขอให้ปลูกอย่างใส่ใจเท่านั้น”
สำหรับ K FRESH เองยินดีรับผลมะพร้าวสดจากชาวสวนทุกท่าน เพียงแต่ต้องอยู่ภายใต้เงื่อนไขข้อตกลงการปลูกที่มีคุณภาพ จากนโยบายของบริษัทที่ตั้งใจจะดูแลชาวสวนทุกราย จะใช้มะพร้าวทุกลูก ดังนั้น ทาง K FRESH จะทำการวิจัยและพัฒนาเพื่อแปรรูปมะพร้าวน้ำหอม ซึ่งขณะนี้จำนวนยอดที่ส่งออกขายในรูปแบบต่างๆ ตามความต้องการและแผนการตลาดต่างประเทศ อีกทั้งทาง all coco Shop ยังมีสินค้าที่พยายามเพิ่มมูลค่าของมะพร้าวที่ไม่เพียงแค่น้ำมะพร้าว แต่ต้องการนำเนื้อมะพร้าวมาใช้ประโยชน์ให้ได้อย่างเต็มที่ด้วย
ได้มีการพยากรณ์คาดการณ์ว่าในอีกสองปีข้างหน้าตลาดมะพร้าวจะมีมูลค่าเพิ่มขึ้นอย่างมาก แล้วหากเป็นเช่นนั้นการเจริญเติบโตในตลาดโลกย่อมมีแน่นอน หรือหากมองย้อนหลังไปเมื่อไม่กี่ปีที่ผ่านมาอัตราการบริโภคน้ำมะพร้าวในตลาดโลกยังสูงถึง 88 เปอร์เซ็นต์ อีกทั้งน้ำมะพร้าวที่บริโภคในอังกฤษมาจากไทย ทั้งนี้ เพราะไทยถือเป็น 1 ใน 5 ประเทศที่สามารถผลิตมะพร้าวส่งออกติดตลาดโลก
“จึงหมดห่วงเรื่องตลาดในต่างประเทศเพราะผลิตเท่าไรก็ไม่พอ ยิ่งถ้าคาดการณ์ล่วงหน้าอีก 3 ปีแล้วก็จะมีความต้องการเท่าทวีคูณเลย แต่ประเด็นปัญหากลับอยู่ที่ต้นน้ำคือผู้ปลูก เพราะถ้ากำหนดราคาสูงมากเกินไปก็จะกระทบกับผู้แปรรูปที่เป็นกลางน้ำ แล้วยังไปกระทบกับการตลาดที่เป็นปลายน้ำอีกด้วย”
หากทุกฝ่ายมองว่าต้องการให้อุตสาหกรรมมะพร้าวน้ำหอมยังคงอยู่ต่อไปนานๆ แล้วควรจะมาหารือร่วมกันเพื่อจะทำให้ทุกฝ่ายมีความสมดุล สามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างถ้อยที ถ้อยอาศัย เพราะมิเช่นนั้นผู้ประกอบการอาจย้ายฐานการผลิตไปตั้งที่ประเทศอื่น ถ้าเป็นเช่นนั้นจะทำให้พวกเราเดือดร้อนอย่างหนักแน่
ความจริงแล้วเกษตรกรชาวสวนมะพร้าวไทยเก่งมาก มีทักษะและความชำนาญต่อการปลูกมะพร้าวเป็นอย่างดี ทางบริษัทมีหน้าที่เข้าไปส่งเสริมแล้วสร้างมาตรฐานให้มีคุณภาพเพื่อจะได้ส่งออกไปขายได้อย่างราบรื่น แต่สิ่งที่กังวลมากคือทำอย่างไรให้ผลผลิตมีต่อเนื่องโดยไม่ขาดระยะ เพราะถ้าทำได้จริงพี่น้องจะมีรายได้อย่างต่อเนื่องด้วย
รวมถึงงานวิจัยหลายชิ้นที่น่าสนใจแต่กลับนำไปเก็บไว้โดยไม่นำมาใช้ประโยชน์ จึงฝากผ่านทางภาครัฐตลอดรวมถึงองค์กรต่างๆ ร่วมมือกันเข้ามาช่วยเกษตรกรชาวสวนมะพร้าว เพื่อสร้างคุณภาพมาตรฐานมะพร้าวไทยให้ไปยืนบนเวทีโลกได้อย่างยั่งยืน แล้วเมื่อนั้นปลูกมะพร้าวเท่าไรก็ไม่พอ
“สุดท้ายนี้ขอขอบพระคุณทุกท่านที่ให้ความสนใจมาร่วมงานสัมมนามะพร้าวในคราวนี้ หวังว่าข้อมูลที่ทางบริษัทได้นำเสนอออกไปน่าจะบอกเล่าแล้วเกิดประโยชน์ต่ออาชีพของท่านด้วย” คุณวราภรณ์ กล่าว
…
ความสำคัญของมะพร้าวไม่เพียงแค่การบริโภคที่สร้างความสดชื่น แถมยังมีคุณค่าทางโภชนาการต่อร่างกาย แต่ด้วยคุณสมบัติพิเศษที่มีเฉพาะของมะพร้าวยังนำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์เครื่องสำอางใช้ประทินผิว ช่วยถนอมผิวให้มีความเปล่งปลั่ง สดชื่น ดังนั้น ถ้าท่านใช้มะพร้าวบริโภคด้วย ใช้เป็นเครื่องสำอางด้วย คงทำให้สุขภาพมีแต่ความสมบูรณ์
สำหรับ คุณบุปผา ไวยเจริญ ได้คลุกคลีกับผลิตภัณฑ์แปรรูปจากมะพร้าวในลักษณะเครื่องสำอางในนาม กลุ่มวิสาหกิจชุมชนที่มีผลิตภัณฑ์แปรรูปจากมะพร้าวในลักษณะเครื่องสำอาง น้ำมันมะพร้าวสกัดเย็น แล้วใช้เวลาเพียง 2 ปีกว่าก็สามารถสร้างกลุ่มวิสาหกิจได้อย่างเข้มแข็ง มีประสิทธิภาพ แล้วสร้างรายได้ให้แก่ชุมชน “การผลิตเครื่องสำอาง และการทำมะพร้าวสกัดเย็นแบบภูมิปัญญาไทย”
คุณบุปผา รับหน้าที่เป็นประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอก จังหวัดสมุทรสงคราม ได้กล่าวว่า เมื่อปี 2555 เกิดสภาวะราคามะพร้าวตกต่ำแล้วเป็นช่วงเดียวกันกับที่ตัวเองได้เดินทางกลับมาภูมิลำเนาเดิม ภายหลังจากก่อนหน้านี้เคยทำงานเป็นพนักงานประจำมากกว่า 10 ปี ซึ่งในช่วงที่มะพร้าวราคาตกต่ำก็เลยหาทางคิดแก้ไข แต่ได้มีโอกาสได้เดินทางไปที่สำนักงานเกษตรจังหวัดสมุทรสงคราม ได้ไปดูงานที่ชลบุรี ได้ไปดูการแปรรูปมะพร้าวในรูปแบบต่างๆ จนไปสนใจเรื่องการทำมะพร้าวสกัดเย็น แล้วจึงไปอบรมจนกลับมาลองทำที่บ้านก็ไม่สำเร็จ แล้วยังมีกลิ่นอยู่ ได้ลองอยู่หลายครั้งก็ไม่ประสบผล
จนกระทั่งไปเจอผู้สูงอายุท่านหนึ่งในพื้นที่ที่มีภูมิปัญญาการผลิตน้ำมะพร้าวสกัดเย็นแบบดั้งเดิม จึงไปขอถ่ายทอดองค์ความรู้แล้วประสบความสำเร็จในที่สุด สามารถแก้ปัญหาได้ทุกอย่าง น้ำมะพร้าวที่สกัดแล้วมีกลิ่นหอม จึงถือว่าหมดปัญหาไป
“แต่คราวนี้ปัญหาใหม่เข้ามาอีกคือถ้าผลิตแล้วจะไปขายให้ใคร ก็เลยต้องไปรบกวนทางเกษตรจังหวัดอีกรอบ จึงได้ทางออกด้วยการตั้งเป็นกลุ่มขึ้นมาแล้วนำไปขายตามหน่วยงานต่างๆ หรือนำสินค้าไปออกร้านก็ได้รับความสนใจ แต่คำถามจากลูกค้าบ่อยที่สุดคือไม่มีสินค้าชนิดอื่นมาขายด้วยหรือ?? จากนั้นจึงพยายามหาวิธีคิดค้นเพื่อผลิตสินค้าชนิดอื่นด้วย”
ขณะเดียวกัน ได้ทราบข่าวแล้วเข้าไปอบรมหลักสูตรเสริมสร้างผู้ประกอบการใหม่สาขาธุรกิจความงามและสุขภาพ ภายใต้โครงการเสริมสร้างผู้ประกอบการใหม่ (New Entrepreneurs Creation : NEC) ของกรมส่งเสริมอุตสาหกรรมกระทรวงอุตสาหกรรม และได้ไปเรียนรู้หลักสูตรเกี่ยวกับการแปรรูปผลผลิตจากน้ำมันมะพร้าวสกัดเย็นเป็นเครื่องสำอางผสมสมุนไพรอีกหลายหลักสูตรและหลายสถานที่ เช่น มหาวิทยาลัยศิลปากร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์บางเขน ฯลฯ
จากนั้นจึงเริ่มผลิตน้ำมันมะพร้าวสกัดเย็นเป็นอันดับแรก โดยใช้เองในครัวเรือนและแจกจ่ายให้เพื่อนบ้านกับคนรู้จักทดลองใช้ พบว่าเป็นที่ประทับใจของทุกคน จึงได้ดำเนินการตั้งกลุ่มวิสาหกิจชุมชนเกษตรสวนนอก ขึ้นมา โดยให้คนในชุมชนที่สนใจมารวมกลุ่มเป็นสมาชิก และเริ่มผลิตออกจำหน่าย
แต่เนื่องจากไม่สามารถแข่งขันกับผู้ผลิตรายใหญ่ได้ ทางกลุ่มจึงใช้วิธีการนำน้ำมันมะพร้าวสกัดเย็นมาแปรรูปในรูปแบบของเครื่องสำอาง เช่น โลชั่นบำรุงผิว ลิปบาล์ม สบู่สมุนไพร สครับขัดผิว ฯลฯ อีกช่องทางหนึ่ง
วิธีการทำน้ำมันมะพร้าวสกัดเย็นของกลุ่มจะใช้รูปแบบของการอิงราคามะพร้าวในตลาดเป็นหลักคือ หากช่วงใดมะพร้าวราคาถูก กลุ่มจะผลิตน้ำมันมะพร้าวสกัดเย็นเก็บไว้จำนวนมาก และหากช่วงใดมะพร้าวราคาแพง กลุ่มจะลดจำนวนการผลิตลงและเน้นการขายผลมะพร้าวมากกว่า
โดยผลกำไรที่ได้จากการจำหน่ายผลิตภัณฑ์ ส่วนหนึ่งจะนำมาขยายพื้นที่การผลิตจัดซื้ออุปกรณ์ที่จำเป็นในการผลิต และขยายกิจการโดยไม่มีการกู้เงินจากแหล่งเงินทุนใดๆ
นอกจากนี้ กลุ่มยังเปิดให้นักเรียน นิสิต นักศึกษา และผู้สนใจทั่วไปได้เข้ามาศึกษาเรียนรู้ และเปิดอบรมสอนวิธีการผลิตน้ำมันมะพร้าวสกัดเย็นแบบภูมิปัญญาชาวบ้าน โดยไม่คิดค่าใช้จ่าย เพื่อเผยแพร่ความรู้ในการผลิตน้ำมันมะพร้าวสกัดเย็นให้เป็นที่แพร่หลาย และสามารถนำไปใช้ประโยชน์ในครัวเรือนของประชาชนทั่วไป และเพิ่มช่องทางการสร้างรายได้ในครัวเรือนอีกช่องทางหนึ่ง
“เมื่ออบรมอย่างเข้มข้นจนจบแล้วจึงนำมาถ่ายทอดให้แก่สมาชิกแล้วขอความร่วมมือไปยังหน่วยงานราชการให้ช่วยดูแลเรื่องการตลาด จนมีโอกาสเข้าไปแข่งขันโอท็อปเพื่อจะช่วยเรื่องการยกระดับมาตรฐานสินค้า จนได้เริ่มลงทำกันอย่างจริงจังเมื่อปี 2557 แล้วไปลงทะเบียนคัดสรรเป็นโอท็อปเมื่อปี 2558 จนเมื่อเข้าปี 2559 ได้รับการคัดเลือกให้เป็นโอท็อประดับ 5 ดาว ในส่วนการผลิตโลชั่นบำรุงผิว”
ต้องบอกว่าการจะทำผลิตภัณฑ์อื่นๆ ได้นั้นจะต้องเริ่มต้นที่มะพร้าวสกัดเย็นก่อน แล้วที่ประสบความสำเร็จได้ก็เป็นเพราะเกิดจากภูมิปัญญาของผู้สูงอายุที่สืบทอดกันมายาวนาน ดังนั้น จึงถือเป็นความสำเร็จบนฐานของแนวคิดแบบวิถีชาวบ้าน
จึงขอแนะนำวิธีและขั้นตอนคร่าวๆ สำหรับการผลิตน้ำมะพร้าวสกัดเย็น ซึ่งทุกท่านสามารถทำเข้าความเข้าใจพร้อมกับทดลองทำไว้ใช้เองในครัวเรือน แล้วหากทำไปนานๆ จนเกิดความชำนาญก็สามารถต่อยอดนำไปประกอบเป็นอาชีพเสริมได้
อย่างแรกคือการหาอุปกรณ์สำหรับขูดมะพร้าวก่อน จะใช้กระต่ายแบบดั้งเดิม หรืออุปกรณ์ขูดสมัยใหม่ก็ได้ตามความถนัด เพียงแต่ต้องบอกก่อนว่าระหว่างขูดมะพร้าวอย่าให้กะลาสีดำติดมา ควรให้เป็นเนื้อมะพร้าวสีขาวล้วน มิเช่นนั้นเมื่อนำไปสกัดแล้วสีจะไม่ใส แลดูไม่สวย
“มะพร้าวที่ใช้ในอัตรา 1 ต่อ 1 คือถ้าต้องการใช้มะพร้าว 1 กิโลกรัม ก็ให้ผสมน้ำ 1 กิโลกรัมเช่นกัน แต่โดยทั่วไปแล้วมักจะเริ่มต้นที่มะพร้าวจำนวน 3 กิโลกรัมเป็นขั้นต่ำ ทั้งนี้ ต้องเป็นน้ำต้มสุกเท่านั้น”
จากนั้นให้คั้นจนความมันของกะทิหมด (เหมือนคั้นน้ำกะทิทำอาหาร/ขนม) แล้วให้กรองด้วยผ้าขาวบาง 1 ครั้ง จากนั้นนำน้ำกะทิใส่ถุงพลาสติกมัดให้แน่นนำไปใส่ตู้เย็นในช่องธรรมดา ให้แช่ทิ้งไว้เป็นเวลา 3 วัน เมื่อครบกำหนดนำออกมาจะสังเกตได้ว่ามีการแยกชั้นของกะทิและน้ำเป็นชั้น
เจาะน้ำออกให้หมดจนเหลือเพียงหัวกะทิแล้วนำไปใส่ภาชนะตั้งไว้ในอุณหภูมิปกติราว 4-5 ชั่วโมง จากนั้นค่อยๆ ช้อนส่วนที่เป็นน้ำมันออกมา โดยต้องระวังอย่าให้น้ำติดมาเพราะมิเช่นนั้นจะเหม็นหืน
สำหรับมะพร้าวที่นำมาสกัดเย็นควรเป็นมะพร้าวที่แก่จัด ห้ามใช้มะพร้าวที่มีจาวอยู่ด้านใน ควรสังเกตผิวมะพร้าวให้เป็นสีก้ามปูเพราะมีความหอมมาก อีกทั้งควรเป็นมะพร้าวที่เก็บมาใหม่ๆ แล้วอย่าปล่อยทิ้งไว้นานเพราะจะสูญเสียความหอม
จากกระบวนการผลิตน้ำมะพร้าวสกัดเย็นจะเห็นว่าเป็นขั้นตอนที่ไม่ยุ่งยากนัก เป็นวิธีแบบชาวบ้าน โดยอาจจะมีเพียงขั้นตอนการตักมะพร้าวแยกออกจากน้ำที่ต้องใช้ความระมัดระวัง อีกอย่างหนึ่งเมื่อตักน้ำมันออกจากน้ำแล้วควรจะรีบนำใส่ภาชนะทันที ไม่ควรปล่อยทิ้งไว้นาน
“อย่างไรก็ตาม ที่กลุ่มยังเปิดเป็นศูนย์เรียนรู้ด้วย ฉะนั้น หากคราวนี้ที่มาพูดยังมีข้อมูลไม่ชัดเจน หรือต้องการรู้ลึกและรู้ละเอียด ขอเชิญไปอบรมที่กลุ่มได้ เพราะมีหลายหลักสูตรที่ท่านต้องชื่นชอบ และการอบรมอาจมีค่าใช้จ่ายบ้างเล็กน้อย สุดท้ายนี้ขอขอบคุณทุกท่านที่มาร่วมสัมมนาในครั้งนี้” คุณบุปผา กล่าว
