คัดเค้า เคยคลอเคลีย คิดเคียงคู่ คงคลั่งไคล้ ใครคัดค้าน

ชื่อวิทยาศาสตร์ Oxyceros horridus (Lour.)
ชื่อสามัญ Siamese randia
ชื่อวงศ์ RUBIACEAE
ชื่ออื่นๆ ตังขุย ตังผี ตังหยู คัดเค้าหมู คัดเค้าหนู มะกั่งผี หูชะลวง ลิเถื่อน หนามลิดเค้า

“เค้า” เป็นเพื่อนกับ “ดาว” ดาวที่เค้ากล่าวถึง คือ “ดอกไข่ดาว” ขอนินทาเพื่อนสักนิดนะคะ เพราะบุคลิกภาพทางกายภาพเหมือนกัน คือได้รับคำชื่นชมว่า ดอกสวย น่ารัก แต่ทรงพุ่ม ทรงต้น น่ากลัวมาก จากหนามแหลม “เค้า” จึงรีบมาเสนอตัวว่า ความสวยที่น่ากลัว ก็มีต้น “คัดเค้า” นี่แหละ ชื่อดังเหมือนกัน


แต่ความจริง “เค้า” จะเป็นที่รู้จักในวงการวรรณกรรมบทเพลงมากกว่า เพราะมีตั้งหลายเพลงที่กล่าวถึงหลายท่วงทำนอง เช่น “แม่ดอกโสนบานเช้า แม่ดอกคัดเค้าบานเย็น” แล้วก็ถูกนำไปแปลงอีกมาก แต่ประเภทที่ตำหนิ “เค้า” แรงๆ ก็มีเหมือนกัน เช่น ในบทเพลง “แสบหัวใจ” ไปเปรียบกับหญิงสาวว่า “โอ้แม่ดอกคัดเค้า น้องจะเอาคนไหนบอกมา แหม! หาว่าเค้าหลายใจไปด้ายยย นอกจากนั้น ยังให้สมญาว่าเป็น “ต้นไม้จับโจร และต้นไม้กันผี” อีกด้วย


ความน่าแปลกใจเรื่องชื่อของ “คัดเค้า” ก็คือ มีชื่อไพเราะน่ารักดีๆ อยู่แล้ว ทำไมยังมีชื่อที่แปลกมากๆ อีก เช่น ตังผี มะกังผี หูชะลวง ไม่รู้ว่ามีความหมายอย่างไร แต่สำหรับชื่อหนามลิดเค้า ถ้าเปลี่ยนเป็น “ลิดหนามเค้า” หรือ “เค้าลิดหนาม” จะไม่สงสัยอะไรเลย เพราะเมื่อพูดถึงหนามแล้ว มีคนพูดว่า ต้นคัดเค้ามีหนามแหลมคม ยาวถึง 1 นิ้ว เหนียว ทน แหลมโค้งเหมือนเขาควาย ชาวบ้านจึงชอบปลูกเป็นแนวรั้วบังตา และเป็นกับดักด้วยหนามเหนียวคม กลายเป็นภูมิปัญญาไทยปลูกต้นไม้จับโจร


เค้า เป็นไม้พุ่มและรอเลื้อยไม่ผลัดใบ ตามข้อต้นมีหนามโค้งแหลมเป็นคู่ๆ ตรงข้าม ออกคล้ายเขาควายเป็นเอกลักษณ์ ลักษณะของต้นคัดเค้า เช่น เรือนยอดไม่เป็นระเบียบ กิ่งก้านหนาแน่น แต่ตัดแต่งรูปทรงได้ มีใบเดี่ยวขอบขนานปลายแหลม หนา แข็ง เป็นมันสีเขียวเข้ม ออกดอกเป็นดอกเดี่ยว แต่รวมเป็นกระจุกบริเวณซอกใบปลายกิ่ง รวมช่อดอกย่อย ประมาณ 10-25 ดอก ดอกเล็กมีสีขาวกลิ่นหอมอ่อน กลีบดอก 5 กลีบ ลักษณะคล้ายดอกเข็ม เมื่อดอกบานเต็มที่


กลีบดอกจะบิด เมื่อดอกบานจะบานพร้อมกันทั้งช่อ เป็นสีขาวนวล แล้วเปลี่ยนเป็นสีเหลืองในวันต่อมา กลิ่นจะหอมแรงขึ้นเมื่อถึงตอนเย็นถึงกลางคืนโดยเฉพาะช่วงฤดูหนาว

เมื่อดอกแก่เป็นผล จะเป็นพวงหรือกลุ่มทรงกลม ฉ่ำน้ำ ผิวเรียบเป็นมัน ผลอ่อนสีเขียวเมื่อแก่จะเป็นสีดำ เด็กๆ ชอบนำผลคัดเค้ามาเล่นเป็นลูกกระสุน ทำเป็นเครื่องยิง “อีโบ๊ะ” หรือ “อีโพละ” มีเมล็ดเล็กๆ เท่าหัวไม้ขีดไฟ นำไปเพาะขยายพันธุ์ได้ดี หรือจะปักชำและตอนกิ่งก็ได้ ชอบแดดและดินที่ระบายน้ำได้ดี ทนทุกสภาพแวดล้อม

เค้าภูมิใจกับสรรพคุณสมุนไพรมาก ถ้าหากใครใช้ทั้งต้นก็ใช้แก้เสมหะ แก้ไข้ บำรุงโลหิต  เปลือกต้น แก้เลือดออกในทวารทั้งเก้า สำหรับหนามที่กลัวกันนักหนา แก้ฝีประคำร้อย แก้พิษฝี และพิษไข้กาฬ แก่น ใช้ฝนน้ำดื่มแก้ไข้ ใบ แช่น้ำดื่มได้ ราก แก้ไข้ เลือดออกตามไรฟัน ขับเลือดลม ดอก แก้เลือดกำเดา ผล ฟอกเลือดขับฤดูโรคสตรี ส่วนยอดอ่อนนำมาปรุงอาหาร ใส่ยำ ผลอ่อนแก่ ใช้เป็นผักเหนาะน้ำพริกรับประทานสดกรอบอร่อย แต่สำหรับผลคัดเค้าก็มีสารออกฤทธิ์เป็นยาเบื่อปลาได้ แต่ไม่เคยเบื่อคนและคนก็ไม่เบื่อนะจ๊ะ

“เค้า” เองก็มีคนเขียนกลอนให้เหมือนกัน แต่อ่านแล้วเค้าต้องระวังตัวจังเลย เพราะรู้สึก “สยิ๋วกิ๋ว” เนื้อตัว

คิดเคล้าคลึง คร่ำครวญ คอยเคียงคู่ คลับคล้ายอยู่ เคลิ้มไป ไม่คัดค้าน
คงครอบคลุม คิดลูบคลำ หอมคืบคลาน “คัดเค้า” บาน พวงคล้อย คอยเคลียคลอ!