ม. ราชภัฏชัยภูมิ หนุนวิสาหกิจชุมชนตลาดเกษตรลอยฟ้าบ้านแท่น ผลิตไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง

ดอกดาวเรือง คนทั่วไปต่างรู้จักกันดี มีการปลูกจำหน่ายเป็นไม้ดอกไม้ประดับที่สดสวยอร่ามตา ด้วยคุณค่าของดอกดาวเรืองที่ถูกนำมาแปรรูปสู่นวัตกรรมอาหาร และได้นำสารสีจากดอกดาวเรืองอันมากล้นด้วยสรรพคุณ เมื่อนำมาใช้ต่อยอดอาชีพ จึงเป็นที่มาของ โครงการผลิต “ไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง” ที่เพิ่มมูลค่าจากไข่ปกติ ได้ทั้งคุณค่าโภชนาการและได้อาหารเป็นยาไปพร้อมๆ กัน กระทั่งมีผู้สนใจเรียกซื้อหา ไข่สมุนไพรที่ใครๆ ก็อยากรับประทาน

ไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง เป็นโครงการความร่วมมือระหว่างมหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิกับเครือข่ายวิสาหกิจชุมชนตลาดเกษตรลอยฟ้าอำเภอบ้านแท่น ซึ่งเป็นกลุ่มอาชีพปลูกดอกดาวเรืองจำหน่ายดอกสด แต่เนื่องจากภาวะตลาดแปรปรวน อันเกิดจากผลกระทบของโรคระบาดโควิด-19 ที่ผ่านมา จึงได้ร่วมกันหาวิธีแปรรูปเป็นสารสีผสมอาหารสัตว์ โดยเฉพาะไก่ไข่ มีการนำกลีบดอกดาวเรืองสายพันธุ์ลูทีน ดอกสีส้มเข้ม ที่ได้จากการคัดสายพันธุ์ดาวเรืองที่มีปริมาณสารแซนโทฟิลล์สูงกว่าสายพันธุ์ทั่วไป มาใช้เพื่อเติมสีในไข่แดงด้วยการผสมกับอาหารไก่ไข่ที่ได้จากวัตถุดิบในท้องถิ่น อาทิ ปลายข้าว ข้าวโพด มันเส้น กากถั่วเหลืองและใบกระถินที่หาได้ง่ายเพื่อช่วยลดต้นทุน

คุณกอบชัย บุญอรณะ ผู้ว่าราชการจังหวัดชัยภูมิ พร้อมด้วย คุณชาญ คงจูด นายอำเภอบ้านแท่น ให้ความสนใจและเยี่ยมชมโครงการ “ไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง” โดย คุณเสริมสิน กลิ่นจันทร์ ประธานวิสาหกิจชุมชนตลาดเกษตรลอยฟ้าอำเภอบ้านแท่น บรรยายสรุปที่มาและแนวทางโครงการ

โดยทางมหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิสนับสนุนนักวิชาการเกษตรที่เกี่ยวข้องด้านสัตวบาล นักโภชนาการ รวมทั้งการนำแนวทางงานวิจัยจากสถาบันต่างๆ ที่เกี่ยวกับดอกดาวเรือง มาปรับใช้กับการผลิต “ไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง” เพื่อให้เกิดการต่อยอดในอาชีพการปลูกดอกดาวเรืองสู่การแปรรูปและผสมผสานกับพืชสมุนไพรอื่นๆ ที่สามารถนำมาผสมเป็นอาหารไก่ไข่ โดยไม่ใช้สารเคมี เน้นเป็นอาหารปลอดภัย ไม่มีสารตกค้างในไข่ไก่ ทำให้ผู้บริโภคมั่นใจต่อการผลิต อีกทั้งเป็นการสร้างอาชีพการเลี้ยงไก่ไข่ในระดับครัวเรือน เกิดการสร้างงาน สร้างเศรษฐกิจชุมชนแบบพึ่งตน เพื่อชาติ อย่างแท้จริง

รศ.ดร. ประมุข ศรีชัยวงษ์ รองอธิการบดี ฝ่ายวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิ กล่าวว่า การสร้างเครือข่ายกับกลุ่มอาชีพต่างๆ ในจังหวัดชัยภูมิ เป็นสิ่งที่ดีที่จะได้ช่วยกันผลักดันให้ชุมชนเป็นแหล่งเรียนรู้ไปพร้อมๆกับการนำวิชาการและนวัตกรรมสู่ชุมชนมากขึ้น ที่สามารถจับต้องได้ ในส่วนการผลิตไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง ทางมหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิก็นับเป็นส่วนหนึ่งในการสร้างเครือข่ายการมีส่วนร่วมสนับสนุนทางวิชาการ โดยเฉพาะในด้านที่เกี่ยวกับการนำสมุนไพรมาใช้ในการผสมอาหารไก่ไข่เพื่อให้ได้ตามหลักโภชนาการและพร้อมขยายการผลิตสู่ชุมชน การสร้างแหล่งอาหารปลอดภัย

รศ.ดร. ประมุข ศรีชัยวงษ์ รองอธิการบดี มหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิ (ซ้าย) เป็นประธานเปิดศูนย์เรียนรู้และถ่ายทอดนวัตกรรมการปลูกดาวเรืองอินทรีย์เพื่อการแปรรูปและผลิตไข่สมุนไพร

มีการนำพืชสมุนไพรบางชนิดที่เป็นประโยชน์มาปรับใช้ในชีวิตประจำวัน และการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาประยุกต์ใช้อย่างจริงจัง รวมทั้งการสร้างเศรษฐกิจชุมชน ให้เกิดภาคการผลิต การแปรรูปสินค้าให้เพิ่มมูลค่ามากขึ้น ตลอดจนการสร้างตลาดทั้งในและต่างประเทศให้เกิดการต่อยอดตามลำดับต่อไป

“จากข้อมูล การวิจัยเกี่ยวกับดอกดาวเรือง โดยศูนย์สารสนเทศสมุนไพรอภัยภูเบศร ระบุว่า ที่ผ่านมามีการวิจัยทางวิทยาศาสตร์ พบว่า ในกลีบดอกดาวเรือง มีสารลูทีน ที่ปกป้องสายตา ซึ่งสารลูทีนและซีแซนทีน เป็นสารสีเหลืองที่มีอยู่มากบริเวณจุดโฟกัสของจอประสาทตา เชื่อว่าสารทั้งสองช่วยดูดซับแสงสีฟ้าและแสงยูวีซึ่งมีพลังงานสูง และเป็นสารต้านออกซิเดชั่น ช่วยป้องกันเซลล์รับแสงของตาไม่ให้ได้รับอันตรายจากอนุมูลอิสระ และยังพบว่าผู้ที่มีสารลูทีนและซีแซนทีนสะสมที่จอประสาทตามาก ความเสี่ยงการเกิดต้อกระจกและโรคจอประสาทตาเสื่อมกับผู้ที่อายุมากขึ้นได้น้อยมาก” รศ.ดร. ประมุข กล่าว

ไข่ที่ได้

รองอธิการบดี มหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิ บอกว่า การนำดอกดาวเรืองมาใช้ปรุงแต่งสีในไข่ไก่ ซึ่งเป็นสมุนไพรที่มีสารดังกล่าวอยู่ในปริมาณมาก จึงเป็นตัวช่วยทางเลือกหนึ่งในการนำมาใช้ในการผลิตไข่สมุนไพรจากดอกดาวเรืองได้อย่างเหมาะสม อีกทั้งเป็นทางเลือกใหม่ของการนำนวัตกรรมด้านอาหารมาใช้ต่อยอดอาชีพของเกษตรกรผู้เลี้ยงไก่ไข่ได้อย่างยั่งยืน

“สารสีแดงในไข่ไก่ ส่วนใหญ่จะเป็นสารสีสังเคราะห์ คือ คลอโรฟิลล์ใช้ผสมในอาหารไก่ไข่ เพื่อปรุงแต่งสีไข่แดงให้ดูดีน่ากิน สารสีสังเคราะห์ต้องนำเข้าจากต่างประเทศ ซึ่งมีราคาแพง เป็นเหตุให้ต้นทุนการผลิตสูง โดยไม่มีคุณค่าทางอาหารแต่อย่างใด การใช้บางครั้งมีข้อจำกัด ส่วนสารสีที่ได้จากกลีบดอกดาวเรืองมีสารแซนโทฟิลล์ในปริมาณสูง ไม่มีข้อจำกัดในการใช้ สามารถหาได้ทั่วไป

ดังนั้น ไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง จึงนับเป็นแหล่งอาหารเพื่อสุขภาพ ปลอดภัยไร้สารเคมีปนเปื้อน ลดการเจ็บป่วยของผู้บริโภค ประหยัดงบประมาณด้านการรักษาพยาบาลได้อีกจำนวนไม่น้อย” รศ.ดร. ประมุข กล่าว

กลีบดอกดาวเรืองที่ใช้

สารลูทีน จากกลีบดอกดาวเรือง

มีการศึกษาการใช้สารเสริมต่างๆ ในอาหารไก่ไข่ โดยการใช้สารลูทีน จากกลีบดอกดาวเรือง ซึ่งยังมีงานวิจัยไม่มากนักที่ได้นำมาใช้ในการผสมอาหารในไก่ไข่ สารลูทีน เป็นสารกลุ่มแคโรทีนอยด์ ซึ่งมีฤทธิ์ในการสร้างสารต่อต้านอนุมูลอิสระ ช่วยป้องกันเยื่อตาและจอประสาทตาไม่ให้ถูกทำลาย โดยการออกฤทธิ์ลดอนุมูลอิสระ นอกจากนี้ สารลูทีน ยังช่วยกรองแสงสีน้ำเงินจากแสงแดดที่กระทบต่อดวงตาอีกด้วย

ลูทีนเป็นแคโรทีนอยด์สีเหลือง มีส่วนสำคัญต่อการบำรุงสายตา โมเลกุลของลูทีนพบในปริมาณสูงในจุดของดวงตา โดยเฉพาะพื้นที่ของเรตินาที่เกี่ยวกับการรับภาพ ซึ่งจะช่วยดูดซับแสงสีน้ำเงินในแถบสีการมองเห็น และช่วยปกป้องการทำลายของคลื่นสั้นที่มีต่อเยื่อบุผิวเรตินา จากรายงานการวิจัยพบว่า คนทั่วไปควรได้รับลูทีนวันละ 2.0 ถึง 6.9 มิลลิกรัม เพื่อช่วยป้องกันความเสื่อมของดวงตาและช่วยสร้างสารต้านอนุมูลอิสระในการป้องกันเรตินา

จากการสืบค้นข้อมูลพบว่า โดยทั่วไป ไข่ไก่ 1 ฟอง จะมีสารลูทีน 0.3-0.5 มิลลิกรัม นับว่ามีปริมาณที่ยังน้อย รายงานวิจัยการใช้สารสีจากกลีบดอกดาวเรือง สายพันธุ์พื้นเมืองสีส้ม จะมีสารลูทีนสูงกว่าทั่วๆ ไปหากมีการเติมสารสีจากกลีบดอกดาวเรืองในอาหารไก่ไข่ ในปริมาณ 50 มิลลิกรัม ต่อกิโลกรัม ในอาหารไก่ไข่ ในระยะ 3 สัปดาห์ขึ้นไป จะทำให้ได้สีไข่แดงน่ารับประทาน และพบว่าปริมาณสารลูทีนในไข่ไก่ จะมีค่าลูทีนเท่ากับ 2.9 มิลลิกรัม จะเห็นได้ว่าปริมาณสารลูทีนอยู่ในระดับที่เพียงพอกับความต้องการของร่างกาย (ดร. กานดา ล้อแก้วมณี ผลงานนวัตกรรมของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ แสดงในงานเกษตรแฟร์ ปี 2560)

คุณเสริมสิน กลิ่นจันทร์ ประธานวิสาหกิจชุมชนตลาดเกษตรลอยฟ้าอำเภอบ้านแท่น ผู้นำต้นแบบการเลี้ยงไก่ไข่เพื่อการผลิต “ไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง”

ด้าน คุณเสริมสิน กลิ่นจันทร์ ประธานวิสาหกิจชุมชนตลาดเกษตรลอยฟ้าอำเภอบ้านแท่น จังหวัดชัยภูมิ กล่าวว่า เป็นเรื่องที่น่ายินดีอย่างยิ่งที่ทางกลุ่มวิสาหกิจได้รับการสนับสนุนจากมหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิ เพื่อร่วมกันขับเคลื่อน “ชัยภูมิโมเดล” ซึ่งเป็นอีกหนึ่งทางเลือกที่ช่วยสร้างอาชีพชุมชน ประกอบกับการนำองค์ความรู้จากสถาบันการศึกษามาปรับใช้ในชีวิตประจำวันที่จับต้องได้จริง ซึ่งเป็นไปตามเจตจำนงของมหาวิทยาลัยสู่ชุมชน ที่สามารถสร้างงาน สร้างรายได้ เศรษฐกิจหมุนเวียนในท้องถิ่น แก้ปัญหาความยากจนได้ตรงเป้าหมาย

“ในส่วนการดำเนินโครงการผลิตไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง ที่ผ่านมาซึ่งตนได้ประสานงานไปยังหน่วยงานต่างๆ เพื่อขอรับการสนับสนุนอาชีพ ไม่ว่าจะเป็นด้านวิชาการ งานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับสารสีจากดอกดาวเรืองของนักวิจัยจากสถาบันต่างๆ ที่เคยศึกษาไว้ มาปรับใช้ให้เหมาะสมกับอาชีพการเลี้ยงไก่ไข่เพื่อผลิต “ไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง” ให้ได้คุณภาพ ปลอดภัยและยังผลิตเพื่อรองรับกับความต้องการของผู้บริโภคอาหารสุขภาพ ปลอดสารเคมี ที่นับวันจะเพิ่มขึ้นตามลำดับอีกด้วย” คุณเสริมสิน กล่าว

ไก่ของวิสาหกิจชุมชน

คุณเสริมสิน ได้เล่าถึงที่มาของการเลี้ยงไก่ไข่เพื่อผลิตไข่สมุนไพรจากสารสกัดดอกดาวเรืองว่า เนื่องจากภาวะ วิกฤติปัญหาโรคโควิด-19 ที่ผ่านมา มีกลุ่มเครือข่ายอาชีพปลูกดอกดาวเรืองกันหลายพื้นที่ ปลูกดาวเรืองขายเคยได้ราคา แต่ต้องมาเจอกับปัญหาด้านการตลาด ปลูกกันมากไม่มีที่ขาย หรือหลังจากคัดดอกส่งตลาดแล้ว จะมีดอกเสียคัดทิ้งจำนวนมาก ตนจึงหาวิธีที่จะแปรรูปเพื่อสร้างมูลค่า เริ่มแรกได้ปรึกษากับ ศูนย์พัฒนาและค้นคว้าวิชาการอาหารสัตว์ คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กำแพงแสน ได้รับคำแนะนำจากนักวิชาการด้านสัตวบาล ได้ช่วยคิดหาสูตรอาหารในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการใช้สารสีจากดอกดาวเรืองผสมในอาหารสัตว์ และมีการอ้างอิงงานวิจัยจากสถาบันต่างๆ มาปรับใช้กับการเลี้ยงไก่ไข่เพื่อลดต้นทุน โดยการผสมอาหารไก่ไข่ใช้เอง ลงมือทำเองเพื่อเป็นต้นแบบในชุมชน

“ผมได้เริ่มต้นจากการไปซื้อไก่ไข่สาวที่พร้อมไข่อายุ 22 สัปดาห์ มาเริ่มต้นก่อน 250 ตัว ได้ใช้เวลาศึกษาระยะหนึ่ง เนื่องจากไม่เคยเลี้ยงไก่ไข่มาก่อน เพื่อได้รู้ถึงปัญหาเกี่ยวกับการดูแลรักษา เรื่องโรคต่างๆ ที่ก่อให้เกิดความเสียหายได้ ความตั้งใจต้องการเลี้ยงแบบอินทรีย์ ใช้สารชีวภาพและใช้พืชสมุนไพรมาผสมในอาหาร ปรากฏว่าเมื่อแม่ไก่ออกไข่ จะได้สีไข่เป็นธรรมชาติของสีดอกดาวเรือง ได้กลิ่นหอมสมุนไพร น่ารับประทาน ผลผลิตไข่ที่ได้ก็ได้นำไปเป็นของฝาก แนะนำกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ผลตอบรับดี มีการสั่งซื้อมาเรื่อยๆ จึงคิดขยายผลให้เกิดเป็นโครงการเพื่อชุมชน ตนได้ประสานไปยังมหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิ สถาบันการศึกษาในท้องถิ่นเพื่อขอความรู้ด้านวิชาการและอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับอาชีพการเลี้ยงไก่ไข่สมุนไพร กระทั่งได้รับการสนับสนุนด้วยดี และได้ร่วมเป็นเครือข่ายด้วยกัน ทำให้เกิดโครงการ…ไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง…ขึ้นดังกล่าว” คุณเสริมสิน บอก

ดาวเรืองที่ปลูก

ประธานวิสาหกิจชุมชนตลาดเกษตรลอยฟ้าอำเภอบ้านแท่น กล่าวต่อว่า ก่อนหน้านี้ตนได้นำสายพันธุ์ดาวเรืองที่มีกลีบดอกหนา มีสารลูทีนสูงกว่าสายพันธุ์ดาวเรืองทั่วไป นำมาปลูกเพื่อใช้แปรรูปผสมในอาหารไก่ไข่ ตามสัดส่วนอาหารสัตว์ที่ใช้ในแต่ละวัน พร้อมทั้งการนำพืชสมุนไพร ไม่ว่าจะเป็นฟ้าทลายโจร บอระเพ็ด ใบเล็บครุฑ และสมุนไพรอื่นๆ ที่เป็นผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ ซึ่งมีศักยภาพสูงทดแทนการใช้ยาปฏิชีวนะในอาหารสัตว์ ที่ออกฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ และใช้เป็นยารักษาโรค ช่วยเสริมสร้างสุขภาพให้แก่สัตว์ กระตุ้นการกินอาหาร การย่อยและดูดซึมโภชนะ ที่ออกฤทธิ์กระตุ้นการหลั่งน้ำลายและเอนไซม์ย่อยอาหาร ที่ตนนำมาใช้บางอย่างใช้ในรูปสมุนไพรสดให้กินควบอาหาร บางอย่างก็นำไปคั้นหรือต้มก่อนนำไปผสมน้ำให้ไก่ไข่ หรือบางอย่างก็ไปตากแห้งบดผสมในอาหาร เป็นต้น

นอกจากนี้ ตนได้ไปร่วมอบรมที่เกี่ยวกับสรรพคุณสมุนไพรจากกลุ่มหมอพื้นบ้านหลายแห่ง เพื่อนำมาใช้ในโครงการนี้ เช่น การนำสมุนไพรรักษาอาการเจ็บป่วยในระบบทางเดินอาหาร ก็จะใช้ขมิ้นชัน กล้วยน้ำว้า สมุนไพรที่รักษาอาการป่วยในระบบทางเดินหายใจ จะใช้ขิง พริก ดีปลี นำมาบดเพื่อผสมในอาหารหรือบางครั้งผสมน้ำให้ไก่กิน ก็สามารถรักษาโรคเหล่านี้ได้เป็นอย่างดี โดยไม่ต้องใช้ยาปฏิชีวนะ ซึ่งเป็นการรักษาแบบธรรมชาติจริงๆ ทั้งนี้เพื่อให้ได้ผลผลิตไข่สมุนไพรอย่างปลอดภัย ที่สำคัญคือ ตัวเราจะได้สุขภาพดีไปด้วยนั่นเอง

ด้วยความร่วมมือ

แนวทางการผลิต
“ไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรือง”

ความต้องการของผู้บริโภคปัจจุบันมีส่วนเป็นอย่างมากในการผลักดันให้เกิดการเปลี่ยนรูปแบบการเลี้ยงไก่ไข่ ผลผลิตส่งออกตลาด ความต้องการของผู้บริโภคมีส่วนทำให้เกิดความต้องการไข่ไก่ในลักษณะต่างๆ เช่น ไข่ไก่ที่มีคุณภาพที่ดี โดยเน้นที่ความสด สะอาด และปราศจากเชื้อที่ก่อให้เกิดโรค จึงเน้นที่ความปลอดภัยของอาหาร โดยเริ่มจากความปลอดภัยของอาหารที่ใช้เลี้ยงไก่ไข่ การใช้วิธีเลี้ยงแบบอินทรีย์ การใช้สมุนไพรมาทดแทนสารสีสังเคราะห์ หรือยาปฏิชีวนะ

คุณเสริมสิน อธิบายว่า ในส่วนแนวคิดของการสร้างมูลค่าของไข่ไก่ ที่นอกเหนือจากการจำหน่ายไข่ไก่สดตามปกติแล้ว ผู้ประกอบการส่วนใหญ่จะมุ่งเพิ่มคุณค่าทางโภชนาการ ทั้งนี้เป็นที่ทราบกันดีว่าไข่ไก่เป็นอาหารที่อุดมไปด้วยคุณค่าทางโภชนะที่ครบถ้วน หาง่าย ราคาไม่แพง เหมาะสำหรับคนทุกเพศทุกวัย และจากความรู้พื้นฐานที่ทราบกันดีอยู่แล้วว่า องค์ประกอบของอาหารในไข่ไก่นั้น สามารถปรับเปลี่ยนไปตามรูปแบบของสารอาหารที่มีอยู่ในอาหารที่ให้แม่ไก่กิน ตนจึงได้มีความพยายามในการผลิตไข่ไก่ที่มีการเพิ่มมูลค่า ตั้งแต่การใช้พืชสมุนไพรชนิดต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นสารสีธรรมชาติจากดอกดาวเรือง ซึ่งมีสารลูทีนสูง ประโยชน์บำรุงสายตา ป้องกันโรคสายตาเสื่อม โรคต้อกระจก และตาฝ้าฟาง

ออกงาน

การเสริมน้ำมันปลาทะเล หรือวัตถุดิบอาหารสัตว์ที่เป็นแหล่งของกรดไขมันโอเมก้า-3 ในอาหารไก่ไข่ ซึ่งเป็นสารอาหารที่มีความจำเป็นต่อร่างกายมนุษย์ โดยเฉพาะกรดไขมันโดโคซาเฮก ซะอีโนอิกนั้น มีความจำเป็นต่อระบบประสาท ระบบสืบพันธุ์และเรตินาของทารก และยังลดการสร้างคอเลสเตอรอลที่ตับ ลดการจับเกาะกันของเกล็ดเลือด ส่งผลในการช่วยป้องกันโรคไขมันอุดตันในหลอดเลือด

พร้อมกันนี้ทางตนมีแนวคิดที่จะเสริมอาหารไอโอดีนในไข่ไก่อีกทางหนึ่งด้วย เพื่อช่วยเสริมคุณค่าทางอาหารให้กับผู้บริโภค โดยเติมในไข่แดงเป็นทางเลือกในการช่วยเพิ่มโอกาสในการได้รับไอโอดีนของกลุ่มผู้บริโภคไข่สมุนไพรสารสกัดจากดอกดาวเรืองไปพร้อมๆ กันกับคุณค่าอาหารที่มีอยู่เดิมในไข่ไก่ เพื่อให้ได้คุ้มค่ากับการซื้อหามารับประทาน
ท่านใดที่สนใจอยากจะเข้าร่วมเครือข่ายในโครงการดังกล่าว สามารถสอบถามรายละเอียดได้ที่ วิสาหกิจชุมชนตลาดเกษตรลอยฟ้าอำเภอบ้านแท่น จังหวัดชัยภูมิ โทร. 081-269-8979

เป็นศูนย์เรียนรู้