ชื่อวิทยาศาสตร์ Gloriosa superba L.

ชื่อวงศ์ Colchicaceae (Liliaceae)

ชื่อสามัญ Glory Lily

ชื่ออื่นๆ ดาวดึงส์, ดองดึงหัวขวาน, พันมหา (โคราช) บ้องขวาน คมขวาน หัวขวาน (ชลบุรี) มะขาโก้ง (เงี้ยว)

ฉันยอมรับว่าฉันเป็นต้นไม้โบราณ แต่ก็เป็นสมุนไพรที่สวยงาม เพราะดอกของฉันเป็นกลีบห้อย คล้ายดอกกระดังงาไทย แต่ที่เด่นกว่าเพราะมีสีสันทั้งสีเหลืองและสีแดงส้ม และกลีบบิดเป็นเกลียว ทำให้มองเห็นทั้ง 2 สี ในกลีบเดียวกัน แต่ฉันมีถึง 6 กลีบ คิดดูซิแปลกแค่ไหน

ฉันถูกจัดเป็นไม้เถาเลื้อยยาว จึงถูกเรียกว่า “Climbing Lily” ฉันชอบชื่อนี้มากเพราะฟังดูเหมือนอยู่ในโลกปัจจุบันทันสมัย แม้ว่าที่ประเทศกัมพูชา มีชื่อตามภาษาเขมร เรียกว่าต้น “ฎงฎึง” ซึ่งบันทึกไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 เชียวนะ

สิ่งที่ฉันภูมิใจมากอีกอย่างก็คือ ฉันได้รับความสนใจ ถูกระบุไว้ในเล่ม “สมุนไพรคู่บ้าน” ของ อาจารย์ไพบูลย์ แพงเงิน ว่าฉันเป็นสมุนไพรโบราณที่มีดอกสวยงาม และมีคัมภีร์แพทย์แผนโบราณได้กล่าวถึงสรรพคุณและตำรับยาที่เข้าสมุนไพรดองดึงไว้มาก เช่น พระคัมภีร์สรรพคุณ, พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์, พระคัมภีร์ธาตุวิภังค์, พระคัมภีร์มหาโชตรัต, พระคัมภีร์ชวดาร, พระคัมภีร์โรคนิทาน, พระคัมภีร์มุจฉาปักขันทิกา และ พระคัมภีร์ไกษย (กษัย) ฉันจึงมีความรู้สึกว่า “ถูกดองไว้ในคัมภีร์” แต่ในหนังสือเล่มนี้ก็อธิบายรายละเอียดสรรพคุณของฉันไว้ทุกคัมภีร์ แล้วยังบอกว่าใครสนใจอยากรู้มากกว่านี้ก็ค้นหาข้อมูลเพิ่มเติมได้ จากหนังสือ “แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์”

แม้ว่าฉันมีดอกสวย แปลก แต่ขอเตือนไว้นะว่า ยางจากต้นมีพิษ และในเหง้าหรือหัวจะมีสารอัลคาลอยด์อยู่หลายชนิด เช่น สารโคลคิซีน (Colchicine) ตามที่มีชื่อในวงศ์เหมือนชื่อยาแผนปัจจุบัน ที่มีคนใช้ในการบำบัดโรคปวดข้อหรือโรคเก๊าต์

เมื่อใกล้ถึงฤดูเก็บเกี่ยวหรือนวดข้าว จะเห็นฉันเลื้อยพันต้นไม้อื่นๆ ตามท้องนา หรือตามต้นไม้หลังบ้าน ตามลานตากข้าว โชว์ดอกสวย กลีบดอกบิดเกลียว ปลายแหลมเรียว แต่แข็งคล้ายขี้ผึ้ง มีคนชอบขุดหัวหรือเหง้าฉันไปปลูก ฉันชอบมากถ้าให้ฉันอยู่ที่ชื้นแฉะแต่แดดส่องถึง แต่ถ้าใครขุดเหง้าฉันไปผึ่งแดดหรืออบแห้ง ฉันจะมีราคาสูงตั้งแต่ กิโลกรัมละ 350-500 บาท  เพราะมีฉันอยู่ในตำรับยา แก้ลม หูหนัก ตามัว แก้หืด และขับเสมหะ เป็นยาลูกกลอนชั้นดีจริงๆ

“ดึงฉันออกจากคัมภีร์มาใช้ได้อย่างดี ไม่ต้องมีโหลดอง”