แตงสา หรือ เสาวรสยักษ์ ผลไม้ไทยหากินยาก

ช่วงวันเสาร์เป็นวันว่าง หลังกินข้าวเช้าเสร็จ รอข้าวเรียงเม็ด สัก 1 ชั่วโมง ก็ถึงเวลาแต่งตัวเพื่อปั่นจักรยานออกกำลังกาย จากที่พักแถวบ้านสันมะเค็ด ตำบลเวียงกาหลง อำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย ไปตามถนนสายเวียงป่าเป้า-เชียงราย วันนั้นปั่นรถจักรยานผ่านบ้านหลังหนึ่งในตำบลป่างิ้ว อำเภอเวียงป่าเป้า สะดุดตา ต้นไม้เถาที่ออกลูกใหญ่เท่ากำมือขนาดใหญ่ จึงแวะลงไปดูและถ่ายรูปไว้ ส่งรูปและสอบถาม คุณอินโต บุญวงค์ นักวิชาการส่งเสริมการเกษตรชำนาญการ ศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาอาชีพจังหวัดเชียงราย บอกว่า เป็น แตงสา หรือสุคนธรส และได้ให้ข้อมูลพืชชนิดนี้ว่า

สามารถพบเห็นได้ทั่วประเทศ มีชื่อเรียกแตกต่างกันในแต่ละท้องถิ่นว่า สุคนธรส (ภาคกลาง) แตงกะลา มะแตงสา หรือ แตงสา (ภาคกลาง และตะวันตก) มะละกอย่าน (ภาคใต้) มะถั่วรส หรือ มักซูรด (ภาคเหนือ) รวมทั้งกะทกรกยักษ์ เนื่องจากมีขนาดผลใหญ่ที่สุดในบรรดากะทกรก (เสาวรส) ทั้งหลาย

ยอดแตงสา หรือสุคนธรส
ยอดแตงสา หรือสุคนธรส

ในหนังสือพรรณไม้แห่งประเทศไทย ของ ศาสตราจารย์เต็ม สมิตินันทน์ ระบุว่า พืชชนิดนี้ มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Passifloraquadrangularis L. ชื่อสามัญ Giant Granadilla เป็นพืชสกุลเดียวกันกับ เสาวรส (กะทกรกฝรั่ง) และกะทกรกป่า (หญ้ารกช้าง) ผลดิบและผลสุก นำมากินได้เช่นเดียวกับกะทกรก หรือเสาวรสชนิดอื่นๆ

มีสรรพคุณทางยา ช่วยลดไขมันในเส้นเลือด หากนำใบมาตากแห้งเป็นชาชงดื่ม แก้ความดันโลหิตสูง เบาหวาน และลดไขมันในเส้นเลือด

ดอกแตงสา หรือสุคนธรส
ดอกแตงสา หรือสุคนธรส

“แตงสา” เป็นไม้เถาเลื้อย ใบเดี่ยว ขอบใบหยักลึก ออกดอกเดี่ยวขนาดใหญ่ กาบดอกหุ้มสีเขียว กลีบชั้นนอกเป็นรูปกระบอก ปลายแฉกด้านหลังมีสีเขียวแก่ ด้านในมีสีม่วงอ่อน ประกอบด้วยจุดแดงๆ กลีบชั้นในลักษณะคล้ายกับตัวแฉกของกลีบชั้นนอก สีม่วงอ่อนหรือชมพูอ่อนมีประสีแดงแซม กลีบย่อยกลางมีเป็นชั้นๆ สองชั้น แต่ละกลีบค่อนข้างกลม สีม่วงแก่ พาดด้วยปลายสีขาวสลับแดง มีเกสรอยู่ตรงกลางสีเขียวนวล ดอกมีกลิ่นหอมแรงจัดมาก

ผลแตงสา หรือสุคนธรส
ผลแตงสา หรือสุคนธรส

ผล เป็นรูปไข่ หรือไข่ยาว ผลดิบมีสีเขียว ลักษณะคล้ายลูกมะละกอลูกเล็กๆ เนื้อภายนอกนำไปปรุงอาหารหลากหลายเมนู เช่น ผัดใส่ไข่ ต้มจืด แกงเลียง หรือนำไปลวกจิ้มกับน้ำพริก ภายในผลดิบจะมีเมล็ดสีดำ ที่ถูกหุ้มด้วยรกสีขาว มีรสเปรี้ยว เช่นเดียวกับเสาวรส ชาวบ้านนิยมนำเมล็ดไปคลุกกับเกลือก่อนกิน เพื่อเพิ่มรสชาติ ผลสุกมีสีเหลือง ภายในผลจะมีรสชาติเหมือนกะทกรก แต่มีรสหวาน หอมกว่า

5

การขยายพันธุ์ โดยใช้เมล็ด จากผลที่สุกจัดนำมาเพาะต้นกล้า ผลสุกสามารถกินได้สดๆ นำผลสุกมาเขย่าให้เนื้อข้างในเข้ากัน แล้วผ่าครึ่งผล ใช้ช้อนตักกินได้เลย มีกลิ่นหอม หวานกว่าเสาวรสมากนัก คุณอินโต บอกว่า ถ้าปลูกเป็นซุ้มโค้งแล้วให้ลูกย้อยอยู่ข้างในจะสวยงามมาก

อาจารย์วินัย วิริยะอรงค์กรณ์ อาจารย์สาขาไม้ผล คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ให้ข้อมูลว่าเคยนำมาปลูกและส่งเสริมให้ปลูก ที่สาขาเมื่อ 20 กว่าปีที่ผ่านมา ปัจจุบันมีการปลูกแพร่หลายมากขึ้น สุคนธรส สามารถกินได้เกือบทุกส่วน ยกเว้นรากและเถา

ผู้เขียนเองได้ต้นพันธุ์มาจากบ้าน ลุงเสาร์แก้ว ใจบาล บ้านบัว ตำบลบ้านตุ่น อำเภอเมืองพะเยา นำมาปลูกตอนแรกโดนจิ้งโก่งกัดตาย เลยขอมาปลูกใหม่ ตอนนี้กำลังเจริญเติบโต รออีกหน่อยคงได้มีโอกาสชื่นชมความงามของดอกและรสชาติของยอดและผลของแตงสา หรือสุคนธรส แน่นอน