หนุ่มหนองคาย เพาะกระเบนแบล็กไดมอนด์ พัฒนาระบบฟาร์มเพียง 6 ปี คว้ารางวัลเกษตรดีเด่น

คุณวุฒิไกร ช่างเหล็ก

8 ปีก่อน คุณวุฒิไกร ช่างเหล็ก เริ่มทำฟาร์มกระเบนน้ำจืดอย่างจริงจัง ทั้งที่ไม่มีความรู้ทางด้านการประมงหรือการทำฟาร์มมาก่อน

“ผมจบวิศวกรรมไฟฟ้า แต่ส่วนตัวชอบเลี้ยงปลา เคยลองเลี้ยงปลาคาร์พ เลี้ยงแล้วตาย ลองศึกษาหาข้อมูลก็พบว่ามีปัจจัยหลายอย่างที่ทำให้ปลาตาย จึงเริ่มพัฒนาระบบการเลี้ยง แยกเป็นน้ำ อาหาร อากาศ หากเข้าใจอัตราการเลี้ยงในบ่อนั้นๆ เช่น ของเสียที่เกิดขึ้นในระบบ อัตราส่วนน้ำกับอัตราส่วนจำนวนปลา ก็จะทำให้เราประสบความสำเร็จได้ไม่ยาก”

แรกเริ่มของการเลี้ยงปลาเริ่มที่ปลาคาร์พ แต่ไม่นับรวมในจำนวน 8 ปีที่ผ่านมา เพราะเมื่อรู้ว่าความเสียหายที่เกิดขึ้น เกิดจากอะไร สิ่งที่คุณวุฒิไกรมอง คือตลาดต้องไปได้ดีด้วย เขาจึงเลือกเลี้ยงปลาอโรวานาและปลากระเบนน้ำจืด มาพร้อมๆ กัน

ตลาดปลาอโรวานาและกระเบนน้ำจืดขณะนั้น มูลค่าหลายแสน เป็นแรงจูงใจอย่างดีที่ทำให้คุณวุฒิไกร เริ่มเพาะเลี้ยงจริงจัง และพบว่ากระบวนการเพาะของปลาอโรวานากับปลากระเบน มีความแตกต่างในเทคนิคการเพาะเลี้ยง ปลาอโรวานาค่อนข้างลำบากเรื่องการแยกเพศ ส่วนปลากระเบนสามารถแยกเพศได้ชัดเจนกว่า ทำให้ปลาอโรวานาไม่เพิ่มจำนวนเพาะ แต่ยังคงเหลือเลี้ยงไว้ดูเล่นมากกว่า

เริ่มต้นด้วยปลากระเบนน้ำจืด คู่ละ 100,000 บาท ไซซ์ไม่เกิน 10 นิ้ว นำมาเพาะพันธุ์ แต่เลี้ยงในตู้ ไม่นานปลากระเบนตั้งท้องและคลอดลูก

คุณวุฒิไกร บอกว่า ดูเหมือนง่าย แต่จริงๆ แล้วรายละเอียดของการเพาะเลี้ยงขั้นตอนต่างๆ แตกต่างกัน ผู้เลี้ยงควรพบปัญหาจริงและแก้ไขด้วยตัวเองจริง เพื่อเป็นประสบการณ์และเข้าใจในระบบการเพาะเลี้ยงได้ดี

“ผมลองทำทุกอย่าง ปัญหาที่พบ ผมแก้ไขไปตามที่มองเห็น จากนั้นเริ่มมองในระบบฟาร์ม การเพาะเลี้ยงมีกี่ขั้นตอนที่ต้องพัฒนา เช่น ระบบการเลี้ยง ระบบกรอง มองไปถึงว่า ทำอย่างไรให้การดูแลง่าย ใช้คนน้อยที่สุด เพราะปัจจัยเรื่องแรงงานเป็นปัญหาที่แก้ได้ยาก หากวางคอนเซ็ปต์ระบบการทำงานโดยใช้แรงงานคนให้น้อยที่สุด”

เป้าหมายหลักในการทำฟาร์มปลากระเบนน้ำจืดของคุณวุฒิไกร คือการพัฒนาสายพันธุ์ ทำให้การโฟกัสจึงมุ่งไปที่ปลากระเบนน้ำจืดเพียงสายพันธุ์เดียวคือ แบล็กไดมอนด์

“เหตุผลเพราะแบล็กไดมอนด์มีเสน่ห์ และเสน่ห์อยู่ที่การพัฒนาไม่สิ้นสุด เนื่องจากแพตเทิร์นหลักไม่ขยับ แต่จะขยายด้วยไซซ์ออกไป แค่การพัฒนาแบล็กไดมอนด์เพียงอย่างเดียวก็ทำยากแล้วครับ จะทำให้สายพันธุ์นิ่งแต่ละแพตเทิร์นยังยาก”

ปลากระเบนกินอาหารสด คุณวุฒิไกร เล่าว่า ก่อนหน้านี้ใช้กุ้งขาว เนื้อปลาน้ำจืดตายแล้วแบบแช่แข็ง แต่ปัญหาที่ตามมาคือ อาจพบพยาธิหรือเชื้อโรคในอาหารหากความสะอาดระหว่างการจัดเก็บไม่ดีพอ ส่วนอาหารเม็ดสำเร็จรูปจะเป็นต้นทุนที่สูง ดังนั้น เมื่อเข้าสู่ระบบฟาร์มที่ตั้งใจ จึงวางระบบให้ดีตั้งแต่แรกเริ่ม เช่น ระบบกรอง ระบบการอนุบาล เป็นต้น

“ผมให้ความสำคัญกับน้ำ อาหาร อากาศ ค่าพีเอชในน้ำอยู่ที่ 7-8 อุณหภูมิน้ำระหว่าง 31-32 องศาเซลเซียส อาหารควรมีความสดและสะอาด ผมแนะนำกุ้งขาว แต่ควรระวังเรื่องความสะอาดให้มาก สำหรับฟาร์มผม ผมทำอาหารเม็ดสำเร็จรูปเอง โดยใช้วัตถุดิบจากปลาป่นปั่นรวมกับกุ้งขาว สัดส่วน 60 : 40 เพิ่มวิตามิน แร่ธาตุ ยาถ่ายพยาธิ ยาฆ่าเชื้อ และจุลินทรีย์ที่ช่วยเรื่องระบบการย่อยเข้าไป เพื่อให้ปลาได้รับอาหารที่มีคุณภาพและเหมาะสม อีกทั้งยังประหยัดต้นทุนได้มาก”

การให้อาหาร ควรให้กินครั้งละไม่มาก เพราะปลากระเบนลำไส้สั้น หลังกินจะถ่ายออกทันที แต่การขุนลูกปลาให้เจริญเติบโตมาเป็นพ่อแม่ปลา จำเป็นต้องให้กินอาหารให้มาก ดังนั้น การให้อาหารในปลาเล็กถึงอายุขนาดพ่อแม่ปลา ควรให้วันละ 3-5 มื้อ

อายุปลาที่เหมาะสมสำหรับการเพาะพันธุ์ ในแม่ปลาควรมีอายุไม่น้อยกว่า 3 ปี หรือไซซ์ 18 นิ้วขึ้นไป หากผสมพันธุ์ก่อนวัยอันควร จะส่งผลกระทบต่อรังไข่ เกิดความเครียดสะสมในแม่ปลาได้ ส่วนพ่อปลาอายุไม่น้อยกว่า 1-2 ปี ก็สามารถผสมพันธุ์ได้ อัตราส่วนการผสมพันธุ์ที่เหมาะสม พ่อปลาต่อแม่ปลา อยู่ที่ 1 : 5

การผสมพันธุ์ขึ้นอยู่กับแม่ปลา หากพร้อมจะมีกลิ่นฮอร์โมน พ่อปลาจะว่ายตามกลิ่นไปแล้วเกาะติดขอบจานเป็นการบังคับให้แม่ปลาลอยขึ้นผิวน้ำ จากนั้นพ่อปลาจะว่ายหงายท้องตีคู่ไปกับแม่ปลาแล้วผสมทันที

ในพ่อปลาที่ผสมพันธุ์เก่ง ขอบจานของแม่ปลาจะไม่เป็นรอยแผล หากไม่เก่งจะเกาะติดขอบจานนานทำให้ขอบจานของแม่ปลาเกิดรอยแผลมาก

หลังผสมแล้ว จะพบว่าน้ำบริเวณที่พ่อปลาและแม่ปลาว่ายมีความขุ่น

แม่ปลาที่ได้รับการผสมแล้วตั้งท้อง จะสังเกตได้หลังการผสม 10-12 ชั่วโมง ท้องแม่ปลากระเบนที่เคยแบนจะดูตึง อ้วน พองขึ้น และจะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ เมื่อผ่านมาประมาณ 3 เดือน และสังเกตเห็นโคนหางจะตุงขึ้นมา และคลอดเมื่อตั้งท้องประมาณ 4 เดือน

เมื่อแม่ปลาคลอด จะถูกแยกไปพักท้อง ก่อนผสมอีกครั้ง เฉลี่ยต่อปีแม่ปลา 1 ตัวจะได้รับการผสมเพียง 2 ครอกเท่านั้น เพื่อสุขภาพของแม่ปลาและคุณภาพของลูกปลา

คุณวุฒิไกรจะแยกแม่ปลาออกจากบ่อผสมเมื่อใกล้ถึงเวลาคลอด เพราะเมื่อใกล้คลอดฮอร์โมนแม่ปลาจะมีกลิ่นออกมาอีก หากปล่อยไว้ด้วยกันพ่อปลาจะพยายามเข้าผสมอีก

ปลากระเบนออกลูกเป็นตัว เฉลี่ย 5-7 ตัวต่อครอก แต่ถ้าแม่ปลามีขนาดใหญ่ อาจจะได้ลูก 8-12 ตัว ขึ้นอยู่กับความสมบูรณ์ของแม่ปลา ขนาดลูกปลาแรกคลอด เฉลี่ย 3.5-4 นิ้ว

ลูกปลาจะถูกแยกอนุบาลตั้งแต่วันแรก เพื่อป้องกันการติดเชื้อในบ่อใหญ่ ปลาเล็กแรกคลอดมีภูมิต้านทานไม่มาก จึงต้องดูแลใกล้ชิด แต่สามารถแยกเพศได้ตั้งแต่วันแรกคลอด และกินอาหารได้เองตั้งแต่วันแรก

“ปกติเมื่อแยกลูกปลามาใส่ตู้อนุบาล จะหย่อนเนื้อกุ้งฝอยชิ้นเล็กๆ ให้กิน กระตุ้นให้มากินอาหาร วันแรกๆ ปลาจะยังไม่ค่อยกิน เพราะปลาแรกคลอดจะมีถุงไข่ติดมากับตัวเป็นอาหารที่สะสมไว้ เมื่อเริ่มหิวก็จะกินอาหารได้ตามปกติ

เมื่อถามว่า การอนุบาลปลากระเบนใช้เวลานานแค่ไหน คุณวุฒิไกร ตอบว่า ขึ้นอยู่กับแต่ละฟาร์มจะขายปลากระเบนไซซ์เท่าไร อายุปลากระเบนเพียง 1 เดือน หรือขนาดไซซ์ 4-5 นิ้ว ก็มีการซื้อขายกันแล้ว แต่ฟาร์มที่คุณวุฒิไกรดูแล จะเริ่มขายออกเมื่อปลากระเบนมีขนาดไซซ์ 6-8 นิ้วขึ้นไป เหตุผลเพราะปลาเล็กมาก ความแข็งแรงจะน้อย โอกาสตายสูง ซึ่งคุณวุฒิไกรปล่อยปลาขายออกเมื่อปลากระเบนมีอายุเฉลี่ย 3-4 เดือน

คุณวุฒิไกร แนะนำว่า การเลี้ยงปลากระเบนสามารถเลี้ยงตู้ได้ แต่ปลากระเบนเป็นปลาที่เจริญเติบโตเร็วและขึ้นอยู่กับขนาดพื้นที่เลี้ยง หากกว้างมากจะทำให้การเจริญเติบโตขยายได้รวดเร็วมากตามไปด้วย เพราะขนาดพื้นที่เลี้ยงที่กว้าง จะทำให้ปลากระเบนได้ว่ายน้ำออกกำลังกาย ประกอบกับน้ำดี อาหารดี จะทำให้สามารถเจริญเติบโต 8-10 นิ้วได้ภายใน 1 ปี ขนาดตู้เลี้ยงปลากระเบนที่เหมาะสม เมื่อผู้เลี้ยงอยู่ในพื้นที่ที่จำกัด คือ สูง 30-36 นิ้ว กว้าง 30 นิ้ว ความยาวตู้ไม่ต่ำกว่า 72 นิ้ว และความสูงของน้ำในตู้ไม่เกิน 1 เมตร หากเลี้ยงบ่อควรเป็นบ่อที่ผู้เลี้ยงสามารถควบคุมอุณหภูมิได้จึงจะดี

เมื่ออุณหภูมิสำหรับการเลี้ยงปลากระเบนมีผลต่อการเจริญเติบโตของปลากระเบน คุณวุฒิไกรจึงมีฮีตเตอร์และเครื่องปรับอากาศเพื่อควบคุมอุณหภูมิน้ำในแหล่งเลี้ยงไม่ให้เกิดการสูญเสีย หรือหากจะให้ดีสร้างบ่อเลี้ยงเป็นบ่อปูนจมพื้นดิน จะเก็บอุณหภูมิให้เกิดความเสถียรได้ง่าย

ปลากระเบนสามารถเลี้ยงด้วยกันได้ แต่ควรพิจารณาความหนาแน่นของปลากับปริมาณน้ำ ปลากระเบนสามารถเลี้ยงในบ่อเดียวกัน น้อยกว่าความหนาแน่นของปลาชนิดอื่น เพราะปลากระเบนเมื่อว่ายน้ำจะใช้พื้นที่กว้างจากการกางปีก

ปัจจุบันฟาร์ม “ดรากอนเรย์ อควาติค” มีพ่อแม่พันธุ์เกือบ 500 ตัว มีปลากระเบนออกจำหน่ายเฉลี่ยเดือนละ 100 ตัว หากเทียบกับฟาร์มอื่นๆ คุณวุฒิไกร บอกว่า ที่นี่ไม่เน้นผลิตปริมาณ แต่เน้นพัฒนาคุณภาพลูกปลา เพราะต้นทุนเท่ากัน แต่มูลค่าราคาปลาต่อตัวสูงกว่า และปลากระเบนทุกตัวของฟาร์มจะมีข้อมูลของปลาแต่ละตัวลงระบบคิวอาร์โค้ด ถ่ายรูปทุก 3-4 เดือน ทำให้การเช็กปลากระเบนรวดเร็วขึ้น ไม่ซ้ำซ้อน และเป็นตัวที่บอกที่มาของปลากระเบนแต่ละตัวได้คล้ายใบรับรองสายพันธุ์

ราคาปลากระเบน คุณวุฒิไกรแบ่งเป็น 3 เกรด เกรดซี ราคาต่อตัว 4,000-5,000 บาท เกรดบี ราคาต่อตัว 5,000-10,000 บาท เกรดเอ ราคาต่อตัวหนึ่งหมื่นถึงหลักแสนบาท ซึ่งราคานี้เป็นราคาขายส่ง และปัจจุบันผลิตปลากระเบนเกรดเอมากกว่าเกรดอื่น

สถานการณ์โรคระบาดที่รุนแรงเพิ่มขึ้น ไม่ได้ทำให้การจำหน่ายปลากระเบนลดลง เพราะที่ผ่านมาส่งจำหน่ายยังต่างประเทศทั่วโลกจำนวนมาก โดยเฉพาะประเทศเพื่อนบ้านอย่างเวียดนามและจีน ที่ตลาดความต้องการปลาสวยงามอย่างปลากระเบนมีสูง จำนวนผลิตจากฟาร์มยังไม่เพียงพอต่อความต้องการ

แม้ว่าประสบการณ์การทำฟาร์มปลากระเบนไม่ได้ยาวนาน แต่เพราะไอเดียที่เกิดจากการศึกษามาทางด้านวิศวกรรมไฟฟ้า ทำให้คุณวุฒิไกรมีแนวคิดการพัฒนาระบบการเลี้ยงเพื่อลดต้นทุน ลดการสูญเสีย โดยนำนวัตกรรมและเทคโนโลยีเข้ามาบริหารจัดการภายในฟาร์ม ทำให้ระยะเวลาเพียง 6 ปี หลังการทำฟาร์มอย่างจริงจัง คุณวุฒิไกรได้รับคัดเลือกให้เข้ารับรางวัลเกษตรกรดีเด่นแห่งชาติ ปี 2562 สาขาอาชีพเพาะเลี้ยงปลาสวยงามและพรรณไม้น้ำ ทั้งยังเปิดฟาร์มให้เป็นฟาร์มเพื่อการท่องเที่ยวและฟาร์มสำหรับการเรียนรู้เกษตรอินทรีย์ โดยใช้น้ำที่เลี้ยงปลาไปทำการเกษตรแบบครบวงจร

“ที่ฟาร์มไม่ได้เน้นเรื่องการขายในเชิงพาณิชย์ แต่เน้นให้คนเข้าชมเพื่อให้ได้ความรู้กลับไป สามารถติดต่อสอบถามเพิ่มเติมได้ที่ คุณวุฒิไกร ช่างเหล็ก ฟาร์ม “ดรากอนเรย์ อควาติค” ตั้งอยู่เลขที่ 288 หมู่ที่ 10 ตำบลหาดคำ อำเภอเมือง จังหวัดหนองคาย โทรศัพท์ 086-458-7150 หรือติดตามได้ทางเฟซบุ๊ก Dragonray Aquatic ยินดีต้อนรับ