เมื่อวันที่ 3  มกราคม พ.ศ. 2568 กรมทรัพย์สินทางปัญญาได้ประกาศรับรองส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้งเมืองลอง ให้ขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ( GI) ทะเบียนเลขที่ สช 68100246 โดยให้มีผลตั้งแต่วันยื่นคำขอขึ้นทะเบียน เมื่อวันที่ 7 กุมภาพันธ์ 2567

ส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้งเมืองลอง เป็นผลไม้อัตลักษณ์จังหวัดแพร่ ที่มีลักษณะเด่นเฉพาะตัว คือ ส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้ง ที่มีทรงผลค่อนข้างกลมนูนสูง ก้นผลเรียบ เมื่อแก่จัดจะบุ๋ม ผลแก่ผิวเปลือกสีเขียวอมเหลือง น้ำหนักผลไม่น้อยกว่า 1.5 กิโลกรัม เมล็ดน้อย แกะง่าย เนื้อกุ้งใหญ่สีน้ำผึ้ง เนื้อแน่น แห้ง ไม่ฉ่ำน้ำ  รสชาติหวานอมเปรี้ยว ไม่เฝื่อน ไม่ขม และไม่ช่าลิ้น ค่าความหวานไม่น้อยกว่า 9 องศาบริกซ์  ปลูกในอำเภอลองและอำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร่ มีผลผลิตเข้าตลาดมากในเดือนสิงหาคมถึงตุลาคมของทุกปี

ที่มาของพันธุ์ส้มโอเมืองลอง

ส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้ง เป็นพืชที่เกษตรกรในพื้นที่อำเภอลองและอำเภอวังชิ้นปลูกมานานกว่า 40 ปี ส่วนแหล่งที่มาของต้นพันธุ์ส้มโอดั้งเดิมมาจาก 2 แหล่ง เริ่มจากปี 2508 นายวงค์ ชมภูมิ่ง หรือที่ชาวบ้านเรียกกันว่า “พ่อเลี้ยงวงค์” ได้นำกิ่งพันธุ์ส้มโอขาวน้ำผึ้งปลูกที่อยู่ตำบลปากกาง อำเภอลอง จังหวัดแพร่

ต่อมาในปี 2525 นายจงศิลป์ สีตลาภินันท์ ได้นำกิ่งพันธุ์ส้มโอขาวน้ำผึ้งจากอำเภอบ้านแพ้ว จ.สมุทรสาคร มาปลูกในพื้นที่หมู่ 10 บ้านดอนมูล ตำบลห้วยอ้อ อำเภอลอง ปรากฏว่าส้มโอขาวน้ำผึ้งมีเนื้อกุ้งใหญ่สีคล้ายน้ำผึ้ง แกะเนื้ออออกจากเยื่อหุ้มกลีบได้ง่าย เนื้อแน่น แห้ง ไม่ฉ่ำน้ำน้ำ รสสัมผัสกรอบ รสหวามอมเปรี้ยว ไม่เฝื่อน ไม่ขม และไม่ช่าลิ้น เก็บได้นานหลังเก็บเกี่ยว จึงได้แบ่งปันกิ่งพันธุ์ส้มโอให้กับเกษตรกรในพื้นที่ นำไปขยายพันธุ์ต่อจนทำให้ส้มโอพันธุ์ขาวน้ำผึ้งแพร่ขยายเป็นวงกว้างในพื้นที่ของอำเภอลอง และอำเภอวังชิ้น ซึ่งเป็นเขตพื้นที่ติดต่อและมีลักษณะภูมิศาสตร์เดียวกัน ทำให้ได้ผลผลิตส้มโอขาวน้ำผึ้งมีคุณภาพเช่นเดียวกัน

“ส้มโอเมืองลอง” หรือ”ส้มโอขาวน้ำผึ้งเมืองลอง”เป็นที่รู้จักและสร้างชื่อเสียงให้กับชุมชนเป็นอย่างมาก ต่อมาเกษตรกรได้รวมตัวกันจัดตั้งเป็นกลุ่มเกษตรแปลงใหญ่ และตัดสินใจใช้ชื่อทางการค้าว่า “ส้มโอขาวน้ำผึ้งเมืองลอง” เพื่อแสดงสินค้าอัตลักษณ์ของชุมชนท้องถิ่นตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา ปัจจุบัน”ส้มโอชาวน้ำผึ้งเมืองลอง” เป็นสินค้าขายดีของอำเภอลองและอำเภอวังชิ้น มีแม่ค้ามารับซื้อเป็นประจำที่สวนและนักท่องเที่ยวนิยมซื้อเป็นของฝาก

การปลูกส้มโอขาวน้ำผึ้งเมืองลอง

ส้มโอขาวน้ำผึ้งเมืองลอง สามารถปลูกได้ทุกฤดูกาล แต่ระยะที่เหมาะสมคือ ช่วงต้นฤดูฝน เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนปนทราย ระบายน้ำได้ดี บริเวณที่ราบริมฝั่งแม่น้ำยมและลำน้ำสาขา  ในอำเภอลองและอำเภอวังขึ้น

เกษตรกรนิยมเตรียมพื้นที่ปลูกแบบพืชไร่ไม่ยกร่อง ทำการปรับปรุงดินโดยพรวนหน้าดินให้ร่วนซุยแล้วตากดินทิ้งไว้ 14 วัน จากนั้นปรับสภาพดิน ระหว่าง 5.5 – 6.5 กรณีดินที่มีค่า pH ต่ำกว่าหรือสูงกว่าที่กำหนด ควรโรยปูนขาวหรือปูนโดโลไมท์เพื่อปรับค่าดินก่อนการปลูก

การเตรียมหลุมปลูก เกษตรกรจะขุดหลุมปลูกให้กว้างและลึก  30 – 50 เซนติเมตร นำปุ๋ยอินทรีย์หรือปุ๋ยหินฟอสเฟตคลุกเคล้ากับดินที่รองก้นหลุม นำต้นพันธุ์ลงปลูกแล้วกลบดินให้สูงกว่าระดับดินเดิมเล็กน้อยเพื่อป้องกันน้ำขัง จากนั้นคลุมหน้าดินด้วยเศษฟางข้าว หญ้าแห้ง หรือเศษใบไม้เพื่อรักษาความชื้น ลดการระเหยของน้ำ และควบคุมอุณหภูมิของดิน ปักไม้หลักเพื่อค้ำยันต้นพันธุ์ป้องกันการโค่นล้ม

การดูแลรักษา

ระยะ 7 วันแรกหลังปลูก ให้น้ำวันละ 1 ครั้ง จากนั้นลดการให้น้ำเป็นวันเว้นวัน เมื่อต้นพันธุ์เจริญเติบโตจนแตกใบอ่อนแล้ว ให้น้ำสัปดาห์ละ 1 ครั้ง เมื่อต้นส้มโอเติบโตแข็งแรง ให้น้ำ 2 สัปดาห์ต่อครั้ง และงดการให้น้ำ 2 สัปดาห์ ก่อนการเกี่ยวผลผลิต ทั้งนี้ การให้น้ำจะพิจารณาจากสภาพความชื้นของดินและสภาพต้นส้มโอเป็นหลัก

เกษตรกรมักตัดแต่งกิ่งต้นส้มโอปีละ 1- 2 ครั้ง ในกิ่งกระโดง กิ่งไขว้ เบียดกัน ไม่เป็นระเบียบ กิ่งแห้งหรือกิ่งที่ไม่สมบูรณ์ มีลักษณะอาการของโรค  นอกจากนี้ ใส่ใจกำจัดวัชพืชอย่างสม่ำเสมอ โดยหลีกเลี่ยงการใช้สารเคมีในการกำจัดวัชพืช  การให้ปุ๋ย เกษตรกรนิยมใช้ปุ๋ยอินทรีย์เป็นหลัก หากพบการระบาดของโรคและแมลงศัตรูพืช จะใช้สารชีวภัณฑ์ประเภทน้ำหมักสมุนไพร หรือสารเคมีตามหลักวิชาการ

เมื่อต้นส้มโออายุระยะ 3 – 4 ปี จะผลิดอกออกผลตามธรรมชาติ โดยเกษตรกรจะคัดผลส้มโอที่ไม่สมบูรณ์ รูปทรงบิดเบี้ยวปลิดทิ้งออกเหลือไว้เพียง 5 – 10 ผลต่อต้น โดย 1 กิ่ง ให้เหลือผลส้มโอ 1- 2 ผล และงดใช้สารเคมี ก่อนการเก็บเกี่ยวผลผลิต 1 เดือน

การเก็บเกี่ยวผลผลิต

ส้มโอขาวน้ำผึ้งเมืองลอง สามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตได้ตลอดทั้งปี  ซึ่งระยะการเก็บเกี่ยวที่เหมาะสมจะนับอายุผล หลังดอกบานในช่วง 200 – 230 วัน หรือสังเกตผิวเปลือกที่มีสีเขียวอมเหลือง มองเห็นต่อมน้ำมันห่างกันอย่างเด่นชัด หรือเก็บเกี่ยวในระยะผลแก่ร้อยละ 80 – 90  ซึ่งขั้นตอนการเก็บเกี่ยวจะใช้กรรไกรตัดให้ชิดขั้วผล และระมัดระวังไม่ให้ผลส้มโอร่วงกระแทกพื้น และมีภาชนะรองรับสำหรับจัดวางส้มโอขาวน้ำผึ้งเมืองลอง เลือกเก็บผลผลิตในสถานที่ร่มและมีอากาศถ่ายเทสะดวก เพื่อรอการบรรรจุและจำหน่ายต่อไป