| ที่มา | บันทึกไว้เป็นเกียรติ |
|---|---|
| ผู้เขียน | ทวีศักดิ์ ชัยเรืองยศ |
| เผยแพร่ |
ความเปรี้ยวที่เป็นจุดเด่นของมะขามถูกนำไปใช้ประโยชน์ต่างๆ นานา ทั้งด้านการปรุงอาหาร เป็นยาสมุนไพร เป็นเครื่องดื่ม หรือล่าสุดได้รับความนิยมมากในวงการความงาม ด้วยเหตุนี้มะขามเปรี้ยวจึงถูกมองว่าเป็นพืชเศรษฐกิจอีกชนิดที่มีความต้องการของตลาดทั้งในและต่างประเทศเป็นอย่างมาก
“มะขามเปรี้ยว” จัดเป็นไม้พื้นถิ่นที่เกิดและเติบโตได้ในทุกสถานที่ เจริญเติบโตได้เกือบทุกสภาพดิน เป็นไม้ผลที่ขึ้นง่าย ไม่ต้องดูแลมาก มีความทนทานต่อสภาพดินฟ้าอากาศ เนื้อไม้แข็งแรงจนมีการนำมาใช้ทำเป็นเขียง หรือใช้ไม้ในการทำเฟอร์นิเจอร์ หรือปลูกสร้างบ้านเรือน ทุกพื้นที่ของประเทศก็สามารถปลูกมะขามเปรี้ยวได้ จึงทำให้ชาวบ้านหันมาปลูกมะขามเปรี้ยวกันเพิ่มขึ้น ทั้งที่ปลูกไว้ตามบ้าน หัวไร่ปลายนา หรือแม้แต่ปลูกเป็นสวนเชิงการค้า ผลผลิตของมะขามเปรี้ยวสามารถเก็บขายได้หลายแบบหลายช่วง เช่น เก็บยอดอ่อน เก็บมะขามฝักเปรี้ยวได้รับความนิยมปลูกกันมากขึ้น โดยพันธุ์ที่ได้รับความสนใจแล้วกำลังมาแรง คือ “มะขามเปรี้ยวยักษ์”
อย่างที่กล่าวไว้ข้างต้นคือ มะขามเปรี้ยว เป็นพืชที่สามารถใช้ประโยชน์ได้อย่างกว้างขวาง มีการใช้ประโยชน์ตั้งแต่ยอดอ่อนจนถึงฝักแก่ ส่วนของเนื้อมะขามเปรี้ยวฝักยักษ์ มีกรดทาร์ทาริกสูง ประมาณ 12-14 เปอร์เซ็นต์ นอกจากนี้ยังมีกรดอินทรีย์หลายชนิด จึงทำให้มีรสเปรี้ยว ทั้งยังมีสารพวก “แพคติน” และ “กัม” อยู่ด้วย สารประเภทนี้ คือ antraquinone มีฤทธิ์เป็นยาระบาย และช่วยลดอุณหภูมิภายในร่างกายได้ด้วย เนื้อมะขามเปรี้ยวฝักยักษ์เวลาสุกมีรสเปรี้ยวมากกว่ามะขามเปรี้ยวธรรมดา 2 เท่า ใช้เป็นส่วนประกอบของอาหาร อ่อน เก็บฝักดิบ ทำแช่อิ่มหรือเข้าโรงงานดองมะขาม เก็บเป็นมะขามเปียก แม้กระทั่งเมล็ดมะขามก็ยังสามารถขายได้ และมะขามเปรี้ยวยังใช้ส่วนต่างๆ ในการเข้าสู่วัตถุดิบในการผลิตเครื่องสำอาง อาหารเสริม เป็นต้น มะขามยา เครื่องใช้ในครัวเรือน และยังทำเป็นในรูปอุตสาหกรรมได้อีก เช่น โรงงานน้ำพริก เครื่องปรุงน้ำพริกมะขามเปียกสำเร็จรูป สมุนไพรบำรุงผิวพรรณ เครื่องสำอาง ไวน์ แยม ซอสมะขาม ลูกอม เครื่องดื่ม ชามะขาม เยลลี่ ยาระบาย ยาลูกกลอน เป็นต้น ย่อมส่งผลต่อความต้องการที่มากและต่อเนื่องในแต่ละปี
ทนแล้งได้ดี
“มะขามเปรี้ยวยักษ์” เป็นพืชทนแล้ง สามารถเจริญเติบโตได้ดีแม้ในพื้นที่ที่แห้งแล้ง ซึ่งเหมาะกับพื้นที่ของจังหวัดเพชรบูรณ์ ที่เป็นพื้นที่เขา ค่อนข้างแห้งแล้ง การปลูกมะขามของที่นี่ส่วนใหญ่จะไม่มีระบบน้ำอาศัยน้ำฝนจากธรรมชาติเป็นหลัก ธรรมชาติของมะขามมีความแข็งแรงทนทานมาก มะขามเปรี้ยวจะเริ่มสลัดใบในช่วงเดือนมีนาคม-เมษายน ในช่วงหน้าร้อนยิ่งแล้งก็ยิ่งร่วง แต่หลังจากที่รับน้ำในต้นฤดูฝน มะขามเปรี้ยวก็จะแตกใบอ่อน และในการแตกใบอ่อนก็จะออกดอกติดฝักมะขามจะออกหลายชุดในปี แต่ในหนึ่งชุดนั้นจะมีหลายชุด ประมาณ 10-20 ชุด
ชุดแรกจะออกในช่วงต้นฝนประมาณเดือนพฤษภาคมแต่ก็ยังติดไม่มากนัก บางครั้งเจอลมเจอฝนออกก็อาจจะร่วง ส่วนชุดถัดไปจะเริ่มติดมากขึ้นในแต่ละรุ่นการสุกก็จะอยู่ไล่เลี่ยกัน ใช้เวลาตั้งแต่ออกดอกจนถึงฝักแก่ก็ประมาณ 3-4 เดือน เลยทีเดียว แต่ถ้าจะเก็บฝักดิบในการนำไปแช่อิ่ม จะอยู่ประมาณเดือนกันยายน-ตุลาคม ชุดแรกฝักแก่ประมาณเดือนธันวาคมแล้วก็ไล่ไปเรื่อยจนถึงชุดสุดท้าย อาจเก็บฝักแก่ประมาณเดือนมีนาคม
วิธีจะดูว่าฝักมะขามจะเก็บได้หรือยัง ในฝักแก่หรือที่ชาวบ้านเรียกกันว่า มะขามกอก เราจะสังเกตจากสีของเปลือกมะขามจะมีสีน้ำตาลนวลๆ หรืออาจเป็นสีน้ำตาลเหลือง เวลาสุกให้ใช้นิ้วดีดเบาๆ จะมีเสียงออกกลวงๆ แต่ถ้ายังไม่สุกเสียงในการดีดฝักจะออกแน่นๆ ในฝักที่สุกแล้วใช้นิ้วขูดที่ผิวของฝักจะไม่เป็นริ้วรอย เนื้อจะแห้งยุบตัวแยกออกจากเปลือก
แปลงปลูกมะขามเปรี้ยวยักษ์ ต้นอายุ 12 ปีลักษณะประจำพันธุ์ ของ “มะขามเปรี้ยวยักษ์”
ทรงพุ่มต้นรูปทรงกลมแบน กิ่งมีมุมกว้างค่อนข้างกระจายทั่วทรงพุ่ม ใบย่อยขนาดค่อนข้างใหญ่ ช่อดอกยาวประมาณ 8-12 เซนติเมตร เริ่มออกดอกชุดแรกประมาณเดือนมกราคม-เมษายน ระยะเวลาการบานของดอกแรกถึงดอกสุดท้ายในช่อดอก ใช้เวลาประมาณ 25-30 วัน ฝักค่อนข้างแบนและโค้งเล็กน้อยคล้ายดาบ ฝักแก่มีสีน้ำตาลอ่อน ฝักดก ลักษณะเด่นของมะขามเปรี้ยวยักษ์ จะเจริญเติบโตเร็ว สามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตครั้งแรกได้เมื่ออายุ 3 ปี หลังปลูก และในต้นอายุ 5-6 ปี ให้ผลผลิตเฉลี่ยในแต่ละปีสูงถึง 500 กิโลกรัม ต่อต้น ฝักมีขนาดใหญ่ ความยาวของฝักประมาณ 20-25 เซนติเมตร คิดเป็นน้ำหนักฝัก 5-8 ฝัก ต่อกิโลกรัม เมื่อนำมาแกะเปลือกมะขามสด 10 กิโลกรัม จะได้น้ำหนักเนื้อมะขามเปรี้ยว ประมาณ 7-8 กิโลกรัม ทีเดียว
ตัวอย่างเกษตรกร ผู้ใหญ่บ้านนิเวศน์ เชื้อหงษ์ บ้านวังไทรทองเหนือ หมู่ที่ 7 ตำบลซับเปิบ อำเภอวังโป่ง จังหวัดเพชรบูรณ์ โทร. 080-506-8863, 091-841-8261 ผู้ใหญ่นิเวศน์ เล่าว่า ตนเองปลูกมะขามหวานมานาน เนื่องจากจังหวัดเพชรบูรณ์เป็นแหล่งปลูกมะขามหวานได้ดี จะเริ่มเก็บผลผลิตมีรายได้ช่วงตั้งแต่เดือนธันวาคมของทุกปีเป็นต้นไป และมีสวนมะม่วงน้ำดอกไม้สีทองอีกจำนวนหนึ่งซึ่งจะมีรายได้ในช่วงเดือนมีนาคม-เมษายน ของทุกปี ส่วนมะขามเปรี้ยว ปลูกมานานกว่า 12 ปี ซึ่งมะขามเปรี้ยวตอนนี้มีจำนวน 60 ต้น ที่ให้ผลผลิต ในปีที่ผ่านมาให้ผลผลิตมากกว่า 15 ตัน ซึ่งจะสร้างรายได้ให้ช่วงเดือนตุลาคม-พฤศจิกายน ของทุกปี
ผู้ใหญ่นิเวศน์ เล่าว่า เริ่มต้นปลูกมะขามเปรี้ยวเพราะตนเองเป็นเกษตรกรปลูกมะขามหวานอยู่แล้ว แล้วมีโอกาสเดินทางไปเที่ยวอำเภอเขาค้อ และเห็นว่าทางอำเภอเขาค้อมีมะขามเปรี้ยวแช่อิ่มขายเป็นผลิตภัณฑ์แปรรูปที่น่าสนใจมาก ซึ่งได้ลองซื้อรับประทานก็พบว่ามะขามเปรี้ยวยักษ์แช่อิ่มรับประทานอร่อยมาก และเป็นที่นิยมของนักท่องเที่ยวเป็นอย่างมากในการซื้อกลับไปเป็นของฝาก ก็เกิดความสนใจที่จะลองปลูกมะขามเปรี้ยวดู ก็ได้หากิ่งพันธุ์มะขามเปรี้ยวยักษ์มาปลูกครั้งแรก 100 ต้น แต่เมื่อหลายปีก่อนเกิดพายุลม ทำให้ต้นหักโค่นจำนวนมาก ตอนนี้ต้นที่ให้ผลผลิตเต็มที่มีราวๆ 60 ต้น ก็มาปลูกซ่อมช่องว่างที่เหลือหมดแล้ว ก็กำลังให้ผลผลิตเช่นกัน และอนาคตก็จะปลูกมะขามเปรี้ยวยักษ์เพิ่มอีก ซึ่งมะขามเปรี้ยวยักษ์จะได้เก็บเกี่ยวฝักสด ฝักสุก (มะขามเปียก) หรือนำไปแปรรูปก่อนที่มะขามหวานจะออก เกษตรกรก็จะมีรายได้ก่อนที่จะเก็บเกี่ยวมะขามหวาน
“อย่างมะขามเปรี้ยวยักษ์นั้น จะเริ่มออกดอกช่วงหน้าแล้ง คือราวๆ เดือนมีนาคม-เมษายน ของทุกปี ถ้าต้องการให้ได้ราคา หมายถึงให้ออกดอกเร็วกว่าปกติเล็กน้อยจะได้ทันราคาสูง อย่างพอเก็บเกี่ยวผลผลิตหมดช่วงเดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม ควรจะต้องรีบตัดแต่งกิ่งมะขามให้เสร็จ การตัดแต่งกิ่ง ควรตัดแต่งกิ่งให้โปร่ง และควรตัดแต่งรักษาทรงไม่ให้สูง (แบบต้นเตี้ย) เพื่อความสะดวกในการดูแลรักษาและเก็บเกี่ยวผลผลิต ตัดกิ่งเบียด กิ่งแห้ง กิ่งแน่นทึบ ในทรงพุ่มออก”
จากนั้นต้องรีบใส่ปุ๋ยบำรุงต้นให้กลับมาสมบูรณ์ให้ดีที่สุด เช่น ใส่ปุ๋ยเคมี ปุ๋ยคอก ฉีดพ่นปุ๋ย ฮอร์โมนทางใบ สร้างใบใหม่ให้ต้นมะขามเปรี้ยวได้สะสมอาหารอย่างเต็มที่เสียก่อน จากนั้นเมื่อเข้าสู่ช่วงหน้าแล้ง อย่างเดือนมีนาคม เราจะฉีดพ่นสารเอทิฟอน โดยใช้อัตราสารเอทิฟอน 20 ซีซี ต่อน้ำ 20 ลิตร เพื่อให้ใบมะขามเปรี้ยวร่วง หลังฉีดพ่นสารเอทิฟอนได้ราว 5-7 วัน ใบมะขามเปรี้ยวจะเริ่มแห้งและร่วง ราวๆ 15 วัน ใบมะขามก็จะร่วงหมดต้น
ช่วงนี้หากใครมีระบบน้ำจะดีมากๆ จะช่วยให้ใบมะขามแตกออกมาเร็วและสม่ำเสมอดีมาก แต่ที่สวนแถบนี้ไม่มีระบบน้ำก็อาศัยธรรมชาติของท้องถิ่นที่ค่อนข้างเย็นไม่ร้อนมากนักในช่วงเดือนเมษายน มีความชื้นจากแนวเขาก็พอสามารถทำให้ต้นมะขามก็จะแตกใบใหม่ออกมาพร้อมๆ กันทั้งต้น และการแตกใบใหม่จะมาพร้อมกับการออกดอกด้วยเช่นกัน แล้วดอกจะบานในช่วงเดือนเมษายน เนื่องจากสวนมะขามแถบนี้ไม่มีระบบน้ำ เราก็ต้องฉีดพ่นปุ๋ยทางใบช่วยเพิ่มความสมบูรณ์ให้แทน แต่ถ้าเห็นว่ามีฝนก็จะใส่ปุ๋ยทางดินช่วยอีกทางก็จะดีมาก การผลิตมะขามที่นี่ก็จะเน้นฉีดพ่นไปที่ปุ๋ยทางใบสูตรเสมอ ซึ่งจะเน้นใช้ปุ๋ยทางใบสูตรน้ำและฮอร์โมนอาหารเสริมกลุ่มสาหร่ายสกัด ฮิวมัสเป็นหลักเพื่อช่วยเพิ่มความสมบูรณ์ให้แก่มะขาม พอเดือนพฤษภาคมก็จะเป็นช่วงมะขามติดฝักอ่อน
ตลอดช่วงที่มะขามแตกใบออกมาก็ต้องเฝ้าระวังแมลงศัตรู เช่น หนอน และแมลงกินใบ พอช่วงออกดอกก็ต้องระวังหนอนเจาะดอก สังเกตดูก่อนที่หนอนเจาะดอกระบาดจะมีผีเสื้อกลางคืนบินอยู่ในสวน แสดงให้เห็นว่าเป็นสัญญาณที่หนอนจะเริ่มการระบาด ต้องฉีดสารเคมีป้องกันหนอนเอาไว้ก่อน ส่วนยาที่ฉีดจะต้องเน้นกลุ่มยาเย็น หรือยาที่ไม่มีส่วนผสมของน้ำมัน เนื่องจากมีดอก ยาที่ฉีดจะต้องไม่ทำลายหรือสร้างความเสียหายกับดอกมะขามเปรี้ยวด้วย ส่วนเชื้อราก็สำคัญในช่วงดอกก็เน้นยาเชื้อราพื้นๆ ทั่วไป อย่างสารคาร์เบนดาซิมที่เป็นยาดูดซึมจะควบคุมเชื้อราทั่วไปในช่วงดอกได้ดี แต่ข้อดีอย่างหนึ่งคือ มะขามเปรี้ยวไม่ได้เก็บช่วงผลสุก แต่เราเก็บผลดิบขายเป็นหลัก ก็ไม่ต้องกังวลกับเรื่องเชื้อรามากเท่ากับมะขามหวานที่มักจะมาสุกแก่ในช่วงที่แถบนี้ยังมีฝนอยู่
ถ้าสรุปส่วนระยะการให้ผลผลิตมะขามเปรี้ยวยักษ์ เพื่อให้เกิดความเข้าใจในวงจรการผลิตมะขามเปรี้ยวยักษ์ออกสู่ตลาด มะขามเปรี้ยวยักษ์นั้นจะออกดอกช่วงเดือนเมษายนเนื่องจากตามธรรมชาติในหน้าแล้งของทุกปีต้นมะขามจะทิ้งใบแล้วพอสร้างใบใหม่ก็จะแตกใบใหม่พร้อมกับการออกดอก จากนั้น 40 วัน หลังจากใบมะขามร่วงหมดต้น ก็จะเริ่มเป็นมะขามฝักอ่อนขนาดเล็ก จากนั้นอีก 45 วัน จะเข้าสู่ช่วงมะขามอ่อนหรือมะขามน้ำพริก จากนั้นอีก 90 วัน จะเข้าสู่ช่วงมะขามแช่อิ่ม และต่อมาอีก 75-80 วัน จะเข้าสู่ช่วงมะขามเปียก
ระยะพักตัว ในช่วงนี้ตามธรรมชาติของฤดูกาลจะอยู่ในระหว่างเดือนกุมภาพันธ์-เมษายน เป็นช่วงที่ไม่มีน้ำไม่มีความชื้น อากาศร้อน ใบมะขามจะทยอยร่วงหมดต้นประมาณเดือนเมษายน ยิ่งใบมะขามร่วงมากเท่าใด ยิ่งจะทำให้ต้นมะขามออกดอกติดฝักมากเท่านั้น
ระยะดอก หลังจากที่ต้นได้รับความชื้นหรือน้ำก็จะแตกใบออกมาช่วงนี้ หากมีการฉีดปุ๋ยทางใบอย่างสูตรเสมอหรือฮอร์โมน เช่น สาหร่ายสกัดช่วยให้การแตกใบดียิ่งขึ้นและแตกใบมาทั่วทั้งต้นพร้อมๆ กัน จากระยะใบอ่อนจนถึงเริ่มเป็นใบเพสลาด ดอกก็จะตามออกมา ขั้นตอนนี้ระยะนานสุดไม่เกิน 2 เดือน ซึ่งระยะนี้การผสมเกสรที่สมบูรณ์จะมีธาตุอาหาร 2 ชนิด ที่มีบทบาทสำคัญมาก คือ แคลเซียมและโบรอน ช่วยให้เกิดการงอกของละอองเกสรเป็นไปอย่างสมบูรณ์ โอกาสที่จะผสมติดจึงมีมาก
การใช้แคลเซียมและโบรอน ให้ฉีดพ่นก่อนดอกมะขามจะบานเรื่อยมาจนถึงระยะฝักโต ทำให้ได้ฝักที่สมบูรณ์ มีการติดเมล็ดสม่ำเสมอ ลดปัญหามะขามไม่ติดฝัก หรือมีมะขามข้อมาก ระยะฝักอ่อนได้ดีมาก จากการสังเกตถ้าช่วงปีไหนดินฟ้าอากาศเหมาะสม มะขามเปรี้ยวยักษ์จะติดฝักเป็นพวงช่อ
แต่ถ้าช่วงนั้นแห้งแล้งมาก มะขามก็จะติดแบบฝักเดี่ยวมากกว่า ในระยะฝักอ่อนถ้าต้นมะขามที่ปลูกมีเส้นผ่านศูนย์กลางยังไม่ถึง 7-8 เซนติเมตร เราไม่ควรจะเอาฝักไว้มากๆ ควรช่วยเด็ดออกในระยะนี้ แต่ก็สามารถขายเป็นมะขามฝักอ่อนได้ ระยะนี้ตั้งแต่ออกดอกจนเก็บขายได้ ใช้เวลาประมาณ 4 เดือน
ระยะฝักดิบ นับตั้งแต่เริ่มออกดอกจนกลายเป็นฝักดิบนี้ ใช้ระยะเวลาประมาณ 6 เดือน ในช่วงนี้จะใช้เวลาเก็บไม่เกิน 2 เดือน หลังจากนั้นฝักจะเริ่มสุกแก่เกินที่จะนำไปดองหรือแช่อิ่มแล้ว
ระยะฝักแก่ ช่วงนี้จะเป็นระยะสุดท้ายที่จะเก็บผลผลิตขายกันส่วนใหญ่ ถ้าสวนที่เน้นการขายฝักดิบก็จะเหลือมะขามตกเกรดไว้บนต้น เช่น ฝักสั้น ขายให้กับคนที่ซื้อฝักไปแกะเปลือกเป็นเนื้อมะขามเปียก ระยะนี้จะปอกเปลือกมะขามง่ายมาก
เนื้อมะขามสีก็สวย รสชาติความเปรี้ยวก็เป็นสองเท่าของมะขามเปรี้ยวพื้นบ้าน อัตราการได้เนื้อก็ดี มะขามฝักแก่ 1 กิโลกรัม แกะได้เนื้อมะขามเปียก 5-6 ขีด (แกะแบบเอาเปลือกและเมล็ดออก เหลือแต่เนื้อกับใย) ถ้าเปรียบเทียบกับมะขามธรรมชาติที่ขึ้นตามบ้านทั่วไปแล้วเทียบกับมะขามเปรี้ยวยักษ์ไม่ได้เลยในเรื่องของน้ำหนักเนื้อที่ได้
