| ผู้เขียน | เมย์วิสาข์ |
|---|---|
| เผยแพร่ |
ชื่อไม่น่ายล แต่ผลมีฟองเด็ด ดี…กับ “เพชร-ผ้า-ผม” อยู่อาศรมนับลูกประคำ
ชื่อวิทยาศาสตร์ Sapindus rarak DC.
ชื่อวงศ์ SAPINDACEAE
ชื่อสามัญ Soap nut tree, Soapberry
ชื่ออื่นๆ มะคำดีควาย มะซัก ส้มป่อยเทศ ชะแซ ชะเหล่เด (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)
“เจ้าทุยอยู่ไหน ได้ยินเหมือนใครมากู่ กู่ เรียกหาเจ้าอยู่ อยู่ หนใดรีบมา” “นกเอี้ยงจ๋า ก่อนเอี้ยงเคยเลี้ยงทุยอยู่” “แสนสุขใจนั่งบนหลังควาย ควายก็และเล็มหญ้า” บทเพลงต่างๆ ที่เอ่ยถึงฟังดูแล้วฉันก็ค่อนข้างพอใจทุกสภาพ เพราะมีชื่อเพลงอีกมาก เช่น ทุยจ๋า น้ำตาไอ้ทุย ทุยใจดำ เจ้าทุยเข้ากรุง รวมถึงเพลงไอ้ทุยแถลงการณ์ และเพลงคนขี่หลังควาย แต่มาเสียดายอารมณ์ตรงที่ พูดกันมานานแล้วว่า “นกเอี้ยงเลี้ยงควายเฒ่า” พูดกันได้อย่างไร ทั้งๆ ที่ความจริง นกเอี้ยงหากินแมลงบนหลังฉันชัดๆ มันน่าเจ็บใจนัก
ที่ฉันต้องพูดเรื่องเพลงซะยืดยาว ก็เพราะว่า ฉันเพิ่งคิดเรื่องคำว่า “ประคำดีควาย” ซึ่งทุกเพลงมองฉันเป็น “ควาย” ที่น่ารัก น่าขี่หลัง ฉันน่าจะเป็น “ควายดี” แต่นี่ฉันตกใจมาก คิดว่าเขาจะเอา “ดี” ของฉันไปทำเป็น “ลูกประคำ” เพราะเห็นพวกคนที่ทำสมาธิชอบนั่งหลับตา ขัดตะหมาด นับลูกประคำนิ่งสงบเป็นวันๆ คล้องลูกประคำไว้รอบคอ ก็ลองไปหาเปิดตำราดู
ฉันเพิ่งมาเข้าใจตอนนี้เองว่า “ประคำดีควาย” เป็นไม้ยืนต้น ไม่ใช่ “ดี” ของควาย แต่เป็นไม้ใหญ่ชนิดหนึ่งที่เรือนยอดหนาทึบ สูงได้มากกว่า 20 เมตร ขึ้นอยู่ตามป่าดิบแล้ง ป่าเบญจพรรณ เปลือกต้นหนา แผ่นใบเรียบสีเขียว ออกดอกเป็นช่อใหญ่ แต่ดอกเล็กสีขาวนวล หรือเหลืองอ่อนๆ กลีบดอกนอกมีขนสั้นๆ สีน้ำตาลอ่อน แต่ผลนี่ซิเป็นพวง ผลย่อยสีเขียวสด เมื่อแก่เปลือกผลจะมีสีน้ำตาลเข้ม อาจจะมีรอยย่นยับ และผลเป็นพู 3 พู แล้วฝ่อไป เหลือ 1-2 พู ข้างในเป็นเนื้อเหนียวใส หรือสีน้ำตาล มีรสหวาน เมล็ดกลมดำ มีเปลือกแข็งหุ้ม และผลนี่แหละมีสารเคมีสำคัญหลายชนิดที่น่าศึกษา
ฉันรู้ต่ออีกว่า ต้นประคำดีควาย เป็นไม้ที่คนรู้จักมาตั้งแต่โบราณ และมีสรรพคุณทางด้านสมุนไพรยอดเยี่ยม ใช้เป็นยาสระผม ฆ่าเหา เชื้อราบนหนังศีรษะ รากขับเสมหะ แก้ริดสีดวง เปลือกต้นแก้พิษไข้ ฝีอักเสบ ใบ ตากแห้งชงดื่ม บำรุงกำลัง ลดไขมันในเลือดได้ สำหรับดอกมีรสเฝื่อนเมาเป็นยาแก้พิษ
ส่วนที่มีบทบาทมากที่สุดคือผล เพราะเป็นสมุนไพรในตำรับยามามากขนาน ถ้าคั่วแห้งให้เกรียมก็ปรุงเป็นยาสารพัดโรค ทำเป็นถ่านก็เป็นยาได้ แต่ต้องระวังพิษ โดยสามารถสกัดน้ำคลุกกับเหยื่อฉีดพ่นกำจัดหอยเชอรี่ในนาข้าว เพราะมีสาร saponin ที่ละลายน้ำแล้วเกิดฟอง อ้อ?…สังเกตชื่อสามัญฉันซิ ขึ้นต้นด้วย soap…ก็แปลว่า สบู่ ต้องมี “ฟอง” ใช่ไหมหละ แม้จะมีพิษต่อสัตว์เลือดเย็น แต่ใช้เป็นสารชะล้างชำระร่างกาย สระผม ซักผ้าไหม ผ้าฝ้ายได้ดีมาก หรือทำความสะอาดเครื่องใช้ โดยเฉพาะทำน้ำสบู่ แช่ และล้าง “เครื่องเพชร” ได้สดใสแวววาวยิ่งนัก ปัจจุบันแปรรูปเป็น “แชมพูมะคำดีควาย” ทำครีมนวดผม น้ำยาล้างจาน รวมทั้งผลิตภัณฑ์ล้างหน้ารักษาผิวด้วยนะ ทุยขอยืนยันด้วยเกียรติของควาย?
โล่งใจแล้ว เพราะรู้ว่า “ลูกประคำ” ทำจากเมล็ดประคำดีควาย เพราะมีลักษณะกลม แข็ง มีสีน้ำตาล นำไปเจาะร้อยเป็นลูกประคำรอบคอนั่งนับ ทำสมาธิ
แหม..! นึกว่าใช้ “ดีควาย” ทำ ทุย “ใจหาย” หมดเล๊ย..?
