ที่มา	อุษาคเนย์ไม่ไหลกลับ
ผู้เขียน	จิตติมา ผลเสวก เรื่อง และ วิโชติ ไกรเทพ ภาพ
เผยแพร่	วันศุกร์ที่ 24 เมษายน พ.ศ.2563

ผ่านมานับเดือนที่โลกเผชิญกับศัตรูผู้รุกรานที่มองไม่เห็นตัว มีนามเรียกสั้นๆว่า โควิด-19 การต่อสู้จากมนุษย์หาใช่เสียงแผดก้องกัมปนาทของระเบิดหรือลูกกระสุน ไม่ใช่กระทั่งนิวเคลียร์ที่ถือว่าเป็นอาวุธทรงพลานุภาพที่สุดแล้วของสงครามยุคนี้หากว่าจะมีขึ้น

ทว่า  อาวุธกลับเป็นพฤติกรรมของมนุษย์นั่นเอง ไวรัสบังคับให้มนุษย์ชะลอกิจกรรมที่เคยทำ หยุดสายพานการผลิตในระบบอุตสาหกรรม การค้าขาย การแลกเปลี่ยนด้วยเงินที่ทุนนิยมสถาปนาขึ้นมานานเกินนับปี แม้กระทั่งการคมนาคมที่เอื้อให้ผู้คนไปมาหาสู่ข้ามทวีปในชั่วลัดมือเดียว ก็ชะงักงันอย่างยากที่จะคาดเดากันมาก่อน ใครจะเชื่อว่าเครื่องบินของสายการบินต่างๆ พากันจอดสนิทอยู่บนลาน

พฤติกรรมทางสังคมและระดับปัจเจกของผู้คนก็ต้องปรับเปลี่ยนเช่นเดียวกัน มนุษย์ผู้ได้ชื่อว่าเป็นสัตว์สังคมนิยมการรวมหมู่ สังสรรค์เฮฮา กลับต้องแยกห่างออกจากกัน สังคมตะวันออกที่ถือเอาการสวมกอด จับมือ เป็นการแสดงออกถึงความรักความห่วงใย ก็ทำไม่ได้อย่างเคย แม้กระทั่งการปฏิบัติกิจทางศาสนาที่ถือว่าเป็นการร่วมใจคนในสังคม อย่างการเข้าวัดของพุทธ เข้าโบสถ์ของคริสต์ มัสยิดของอิสลาม หรือแม้แต่การรวมกันในลัทธิความเชื่ออื่นๆ นอกเหนือจากนี้ ก็ยังต้องละเว้น จะว่าไปแล้วนี่ไม่ใช่การศึกธรรมดา ทว่าเป็นการศึกที่กินลึกเข้าไปถึงจิตวิญญาณมนุษย์ ท้าทายความเชื่อความเคยชิน ท้าทายค่านิยมที่สืบเนื่องตามกันมาอย่างที่ไม่มีผู้ใดสามารถทำได้มาก่อน แม้แต่คนผู้ขบถถึงที่สุดก็ตาม

อีกด้านหนึ่งกิจกรรมที่ชะงักงันของมนุษย์ เหมือนตัดสายพานวงจรอย่างฉับพลัน สิ่งที่ตามมาคือ วิถีชีวิตที่พึ่งพิงอิงกับทุนก็ต้องเผชิญกับความเดือดร้อนอย่างยากจะประเมินได้ แม้ในจุดที่เล็กสุดก็ไม่อาจหนีพ้น   อย่างที่เราพบเห็นจากข่าวสารที่เสนอกันออกมาอย่างต่อเนื่อง ผู้คนถูกเลิกจ้าง เพราะโรงงาน บริษัทไม่มีการเดินเครื่องผลิต แม่บ้าน คนทำความสะอาด เชฟ ที่ทำงานตามโรงแรมหรือภัตตาคารต่างๆ ต้องหยุดงานกันเป็นระนาว

แม้กระทั่งกลุ่มชนทางทะเลอย่างชาวอูรักลาโว้ยหรือเรียกให้เข้าใจง่ายว่า ชาวเล ที่ดูเหมือนว่าชีวิตพวกเขาน่าจะพึ่งตัวเองได้ก็ยังหนีผลกระทบนี้ไม่พ้น ด้วยว่าในระยะหลังๆ ที่ชายหาดและทะเลกลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยว พวกเขาก็ได้ไปอิงชีวิตไว้กับการท่องเที่ยวเช่นเดียวกัน ไม่เข้าไปเองก็มีนักธุรกิจการท่องเที่ยวมาดึงเข้าไป บ้างเป็นคนขับเรือ เป็นผู้ดูแลการดำน้ำด้วยมีทักษะในด้านนี้สูง บ้างทำงานในสถานที่พัก และมีไม่น้อยที่หาปูปลาหอยมาขายนักท่องเที่ยว

ครั้นนักท่องเที่ยวหายไป แน่นอนว่าเงินทองที่เคยมีจับจ่ายใช้สอยก็ขาดหายไปด้วย แม้ชาวเลจะยังจับปลาได้ แต่ไม่มีที่ขาย แล้วจะมีเงินจากไหนมาซื้อข้าวสารกับของจำเป็นอื่นๆ

ในอดีตชาวเลเคยมีที่ดินของตัวเอง นอกจากล่องเรือไปในทะเลและหาปลาหาสัตว์ทะเลต่างๆ เขาจะมีฤดูกาลเพาะปลูกพืชผล มีหลักฐานว่าชาวเลเคยมีที่ปลูกข้าว ปลูกเผือก ปลูกมัน และพืชอื่นๆ มีร่องรอยว่าชาวเลเคยเดินป่าหาอยู่หากินไม่แพ้ชาวบก จริงแท้แน่นอนว่าถ้าพวกเขายังเป็นเจ้าของที่ดินที่บุกเบิกมา  เขาจะยังเพาะปลูกและหากินกับป่าเขาได้ แต่ในเมื่อทะเลกับหาดงามรวมไปถึงผืนป่า น้ำตก และลำธาร ไม่ใช่ของชาวเผ่าชาวบ้านต่างๆ อีกต่อไป หากว่ามันกลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่มีคนเข้ามาเป็นเจ้าของครอบครอง พวกเขาย่อมถูกผลักออกไปจากการเข้าถึงใดๆ

ปัจจุบัน สมัยที่ไม่มีสิ่งใดเหลือ ปลาที่จับได้ไม่มีที่ขาย เสียงทุกข์ร้อนมีคนที่รับฟังและยื่นมือเข้ามาช่วยเหลือในแบบไม่ให้เปล่า ทว่าเป็นการแลกเปลี่ยน ชาวเลอยู่ทะเลมีปลา ชาวดอยมีข้าว ดังนี้ จึงมีคนกลุ่มหนึ่งคิดโครงการปลาแลกข้าวขึ้นมา และขยายจากข้าวของพี่น้องบนดอยมาถึงข้าวจากชาวนาพื้นราบทางภาคอีสาน จากการส่งไปให้ชาวอูรักลาโว้ย หาดราไวย์ ภูเก็ต แผ่เผื่อไปยังชุมชนอื่นๆ ด้วย จากคนกลุ่มเล็กๆ ที่คิดขึ้นเพื่อช่วยเหลือกันเอง งานขยายไปโดยมีหลายองค์กรยื่นมือเข้ามา

ก็เป็นการดีที่มีการช่วยเหลือบรรเทาความเดือดร้อนเฉพาะหน้า แต่ในการพูดคุยเมื่อเริ่มแรกของกลุ่มคนเล็กๆ ตั้งใจว่าจะรื้อฟื้นวัฒนธรรมแลกเปลี่ยนระหว่างพี่น้องผองเกลอ ซึ่งสมัยก่อนเคยมีมาและเบาบางวิกฤติที่เกิดขึ้น จำได้ว่าสมัยก่อนในงานบุญเดือนสิบของทางใต้ พี่น้องชาวเลจะหากุ้งหอยปูปลามาแลกข้าวแลกของกับชาวบ้านใต้ หรือในหมู่บ้านทางภาคอีสาน ปีไหนบ้านไหนทำนาไม่ได้อดข้าวสารก็จะหาหน่อไม้ ผักหวาน ไข่มดแดง หรือทำปลาร้าไปแลกข้าวอีกบ้าน วัฒนธรรมแลกเปลี่ยนเช่นนี้หายไปนานในสังคมบ้านนอกเรา หายไปด้วยพายุทุนที่โหมเข้ามา ทุกสิ่งอย่างแลกด้วยเงินตรา

เชื้อระบาดติดต่อกันง่ายดายจนเจ็บป่วยเป็นย่านเยี่ยงนี้ เสมือนหนึ่งจะตักเตือนวิถีชีวิตของหมู่มนุษย์ ให้ตริตรองถึงการพึ่งตัวเองและพึ่งพิงกันในกลุ่มชน อย่าหวังรอแต่การหนุนเกื้อจากรัฐหรือปัจจัยภายนอก  อันเรามิอาจประเมินและคาดการณ์ได้

ความแข็งแกร่งเชิงสัมพันธ์ของชุมชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งระหว่างชาติพันธ์ุนั้นสำคัญยิ่ง หากรักษาไว้ไม่ให้เปื่อยยุ่ยไปตามเชื้อทุนที่กัดกร่อนและย่อยสลายมานาน เชื่อเถอะว่าจะอยู่รอดได้ ไม่ว่าจะเกิดภัยพิบัติหรือโรคระบาดใหม่อีกกี่ครั้งกี่ครา