ที่มา	พฤกษากับเสียงเพล
ผู้เขียน	มานพ อำรุง
เผยแพร่	วันอังคารที่ 25 ธันวาคม พ.ศ.2561

พฤกษาธันวา พรพา มาสถิต
ด้วยผูกมิตร คริสต์มาส สีแดงเขียว
มีสีเหลือง ดาวเรือง ไม่ดายเดียว
เป็นเพื่อนเกี่ยว พุทธรักษา มาด้วยใจ
ดอกหรือใบ ใคร่รู้ ดูสวยนัก
มาดประจักษ์ สีสัน นั้นสดใส
เขียวแดงบาน นั้นหรือ คือยอดใบ
ก่อนปีใหม่ “Christmas Eve” กลีบกระจาย
เรื่องสีสด ดุจดาว พราวท้องฟ้า
ซ้อนกลีบท้า แสงตะวัน อันเฉิดฉาย
สีดอกเหลือง เรืองแสงจันทร์ พรรณราย
ดาวหลบหาย อาย “ดาวเรือง” ชำเลืองมอง
พุทธศร ดุจบิดร มาป้องปก
เทิดยอยก เป็นพฤกษา มาสนอง
ต้นดอกใบ ในกอ ขอคุ้มครอง
บุญประคอง พรพิสุทธิ์ พุทธรักษา

ขึ้นต้นบทกลอน อ้างอิงพฤกษาซึ่งเราคงจะชินตาคุ้นหู ประจำเดือนธันวาคมของทุกปี โดยมีสัญลักษณ์ เอกลักษณ์ของแต่ละชนิดดอก ให้ความรู้สึกความหมายที่เป็นมงคล และความชื่นบานช่วงปลายปี ตามแต่ความนิยมความเชื่อแต่ละกลุ่มชน

ถ้าเอ่ยคำว่า “คริสต์มาส” (Christmas) อาจจะมีความหมายแตกต่างกันตามแต่ที่มาของความคิด หรือจุดหมายที่ประสงค์จะสื่อสารเรื่องอะไร แต่ส่วนใหญ่จะหมายถึงวันคริสต์มาส ซึ่งตรงกับวันที่ 25 ธันวาคม ของทุกๆ ปี เพื่อเฉลิมฉลองการประสูติของพระเยซู

นอกจากนี้ ยังหมายถึงเกาะคริสต์มาส ดินแดนนอกชายฝั่งของออสเตรเลีย ด้วงคริสต์มาสซึ่งเป็นด้วงหลายชนิดในสกุล Anoplognathus แล้วยังหมายถึง นกทะเล ที่ชื่อนกจมูกหลอดคริสต์มาส (Christmas shearwater) แต่ ณ บรรยากาศนี้ขอกล่าวถึง Christmas Tree

สำหรับเดือนธันวาคมนี้ การรอคอยวันคริสต์มาส ซึ่งเป็นองค์ประกอบของเทศกาลคริสต์มาส และมีให้กล่าวถึงกันอีกสองชนิด คือ ต้นสน ที่นำมาประดับประดาด้วยลูกแอปเปิ้ล และขนมปัง เพื่อระลึกถึงศีลมหาสนิท และก็ได้วิวัฒนาการเปลี่ยนแปลงเรื่อยๆ มา จนทุกวันนี้ที่เห็นประดับด้วยดวงไฟหลากสี ขนม และห่อของขวัญ ต้นสนนี้จะมีสีเขียวอยู่ตลอดปี หมายถึงต้นสนไม่ผลัดใบ ซึ่งมีสีเขียวเป็นสัญลักษณ์ชีวิตใหม่ เปรียบเสมือนต้นไม้แห่งชีวิตเขียวสดเสมอทุกฤดูกาลเป็นนิรันดรจากพระเยซู

คริสต์มาสอีกชนิดหนึ่งในที่นี้ก็คือ “ต้นคริสต์มาส” ที่อวดต้นสีดอกสีใบ สีแดง เขียว ที่เราเห็นในแปลงปลูกในกระถางนั่นเอง และต้นนี้ที่เราจะให้สีสวยสดอวดใบประดับสีเขียวแดงนี้ เป็นเรื่องราวตำนานแห่งคริสต์มาส ซึ่งเล่าขานกันมา ต้นคริสต์มาสที่กลายมาเป็นสัญลักษณ์หนึ่งของวันคริสต์มาส มาจากเรื่องราวของเด็กหญิงชาวเม็กซิกันผู้ยากไร้ ไม่มีของขวัญที่มีค่าใดๆ ที่ต้องการมอบเป็นของขวัญให้พระแม่มารีในวันคริสต์มาสอีฟ (บางตำนานว่ามอบแด่พระคริสต์) ด้วยดวงใจที่เปี่ยมล้นด้วยศรัทธา แม้ของที่ด้อยราคา และอาจจะมีค่าในสายตาพระเยซู เด็กหญิงผู้นั้นเก็บ “วัชพืชริมทาง” ตามที่นางฟ้าบอก เพื่อถวายพระแม่มารี หรือพระคริสต์ และจากศรัทธานั้นของเธอ วัชพืชกลับงอกงามกลายเป็นช่อดอกไม้สีแดงสดสวยงามนับแต่วันนั้นเป็นต้นมา

จากตำนานวัชพืชกลายเป็นช่อดอกไม้สวยงามนั้น ในภาษาเม็กซิกันซึ่งเป็นถิ่นกำเนิดของต้นไม้ชนิดนี้ในภาษาอังกฤษ เรียกว่า Flowers of the Holy Night แต่มีอีกหลายชื่อที่เรียกขานในโอกาสต่างๆ เช่น เพื่อเป็นเกียรติ เพื่อการขยายพันธุ์ เพื่อตอบสนองอารยธรรมบางประเทศ แต่มีคำที่เรียกกันมากคือ Christmas Eve plant ซึ่งแสดงว่าเป็นที่นิยมกว้างขวาง เพียงเอ่ยคำว่า ต้นคริสต์มาส ก็มองกันเป็นมุมมองเดียวกันคือ ต้นไม้พุ่มเล็กที่มีสีแดงเขียวจากใบประดับเป็นจุดเด่นแทนดอกที่ออกเป็นช่อเล็กๆ ปลายกิ่ง

ต้นคริสต์มาสที่คนไทยรู้จักปลูกเป็นไม้ดอก ใช้คุณค่าโดยนำไปตกแต่งประดับสีสันยาวฤดูหนาว สอดคล้องกับเทศกาลคริสต์มาส สีสันของใบสวยงามกว่าดอกจริง สรรพคุณทางสมุนไพรใช้ใบตำพอกแก้โรคผิวหนัง แต่มีส่วนที่เป็นพิษคือ น้ำยางสีขาวจากใบ หลายปีมาแล้วมีการจัดงานที่อำเภอภูเรือ จังหวัดเลย มีสถิติการปลูกต้นคริสต์มาสมากที่สุดในโลก

ดาวเรือง ดอกไม้สีสวยเหลืองสดสีทอง แต่หลายท้องที่เรียก ดอกคำพู่จู้ หรือดอกคำปูจู้หลวง ดอกไม้ในชีวิตประจำวันที่บานแต่กลีบรวมกันมากกว่าแผ่บาน บางสายพันธุ์ดูเหมือนเป็นก้อนกลม ได้ใกล้ชิดกับผู้คนทุกวันตลอดปี ตั้งแต่บูชาพระ จัดแจกัน จัดสวนหย่อม ทั้งลงแปลงและในกระถาง ออกดอกตั้งแต่ต้นปีถึงปลายปี เราคงยังระลึกถึงวันเฉลิมพระชนมพรรษา ทั้งองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ที่มีการปลูกการจัดกระถางดาวเรืองเหลืองทั่วแผ่นดิน ในงานถวายพระเพลิงพระบรมศพ ก็ได้ใช้ประดับภูมิทัศน์รอบพระเมรุมาศ ณ มณฑลพิธีท้องสนามหลวง รวมทั้งในงานทุกระดับสำหรับการประดับตกแต่งต้นไม้

ชื่อดอกดาวเรือง เป็นมงคลในความหมายที่จะนำพาความเป็นสิริมงคลและความรุ่งเรืองมาให้ ดอกดาวเรืองสีเหลืองเป็นที่นิยมมากที่สุด แต่ดอกสีเหลืองทองให้ความรู้สึกหรูหรา โอ่อ่า มีราคา สูงค่า และมีความสำคัญ เป็นดอกไม้ตัดดอกก็ได้ ประดับทั้งกระถางก็ได้ ใช้ในวาระต่างๆ ได้ทุกโอกาส โดยเฉพาะในช่วงฤดูกาลหาเสียง สมัครสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จะแสดงออกต้อนรับหรืออวดโชว์ การได้รับความนิยมโดยมีพวงมาลัยดอกดาวเรืองคล้องคอ ล้นคอ กลายเป็นสัญลักษณ์ทางการเมืองไปแล้ว เนื่องจากเมื่อตัดดอกมาร้อยเป็นมาลัย มีคุณสมบัติที่ดีที่ดอกทนทาน ไม่เหี่ยวแห้งง่ายๆ ความสดใสของสีดอกเข้ากับสีสันของเสื้อผู้สวมใส่ได้เกือบทุกสีผ้า มีจุดเด่นของมาลัยเห็นได้ไกล ราคาไม่แพงเกิน หาได้ตลอดปี รวมทั้งมีหลายสีหลายขนาดของดอกให้คัดเลือกได้

ทุกวันนี้ดอกดาวเรืองเข้ามาอยู่ในสนามการเมืองของประเทศไทยอย่างชัดเจน และเป็นที่นิยมของผู้มอบผู้ให้ แต่จะเป็นที่ถูกใจด้วยใจจริงหรือไม่สำหรับ “ผู้รับคล้องคอ” เพราะอาจจะมีกลิ่นที่ระคายเคืองลมหายใจ หรือคันเนื้อตัวที่ดอกดาวเรืองสัมผัสผิวหนังหรือไม่ ก็คงต้อง “กระซิบถาม” ท่านว่าที่ “ผู้แทน” ทั้งหลายว่า ภูมิใจ หรือเต็มใจแค่ไหนที่มีผู้มอบสวมให้จนล้นคอ แต่เชื่อว่าจะนั่นแหละคือสิ่งบ่งบอกความนิยม ก็คงจะรออีกถึงต้นปีหน้าเราคงเห็นบรรยากาศช่วง “จะเลือกตั้ง” ดอกดาวเรืองก็จะเหลืองสะพรั่งทุกเวทีหาเสียง ธุรกิจขายดอกไม้ก็ทำเงินแก่เกษตรกรได้

ดาวเรือง ไม้ล้มลุก มีทั้งพันธุ์เตี้ย ดอกเล็ก คือดาวเรืองฝรั่งเศส และพันธุ์สูงคือ ดาวเรืองอเมริกัน ดอกใหญ่ ลำต้นเป็นเหลี่ยม ดอกมีหลายสี แต่ส่วนใหญ่รู้จักและเด่นดังคือสีเหลือง เหลืองทอง และส้ม ดอกประกอบแบบ head ประกอบด้วยดอกย่อยขนาดเล็ก รวมตัวอยู่บนแกนกลางไม่มีก้าน มีฝัก มีผล ผลแห้ง มีสีดำไม่แตก

ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ด หรือบางชนิดพันธุ์ก็ปักชำยอด มีสรรพคุณสมุนไพรเป็นยาขับลมและแก้ปวดท้อง ตากแห้งชมดื่มแก้โรคดีซ่าน เป็นยาขมขับพยาธิได้ ใบใช้ทาแผลเน่าเปื่อย บดผงเป็นยานัตถุ์ ดอกแก้ริดสีดวงทวาร ขับเสมหะ ทาแก้แมลงกัดต่อยได้ ประโยชน์ที่นอกเหนือจากดอกประดับแล้ว ใช้เป็นสารสกัดป้องกันแมลง นำมาผสมอาหารสัตว์ เช่น อาหารไก่ให้ไข่แดงขึ้น ผิวหนังไก่สีเข้มขึ้น

ดาวเรือง เป็นดาวบนดินที่ส่งประกายเหลืองทองเรื่องสียามรุ่งแสงตะวัน

พุทธรักษา พุทธพฤกษ์ บานสะพรั่งดั่งบิดาคุ้มครอง ถ้าหากใครจจะเรียกอีกชื่อว่า พุทธศร คงไม่แปลกใจนัก แต่อาจจะไม่คุ้นหูสำหรับอีกชื่อคือ ดอกบัวละวง ความงามของสีสันดอกพุทธรักษา ทั้งแดงเข้ม แดงสด สีเข้ม ส้มอ่อน เหลืองเข้ม เหลืองอ่อน ชมพูเข้ม มีแม้สีขาวครีม สีปูนแห้ง เหลืองทอง และอีกหลายเฉดสี ขนาดช่อดอกก็มีทั้งเล็ก กลาง ใหญ่ ขนาดใบก็มีหลายขนาด และเส้นลายใบหลายแบบ

ดอกพุทธรักษาสีเหลืองได้รับเลือกให้เป็น “ดอกไม้วันสัญลักษณ์ประจำวันพ่อ” ด้วยเหตุว่า “พุทธรักษา” หมายถึง พระพุทธเจ้าทรงปกป้องคุ้มครองให้สงบสุขร่มเย็น การมอบดอกไม้ในวันพ่อ วันที่ 5 ธันวาคม ของทุกปี ซึ่งเป็นวันพ่อแห่งชาติ มีมาตั้งแต่ครั้งแรกในปี พ.ศ. 2523 บ้านใดที่ปลูกพุทธรักษาไว้ก็มีสงบสุข เป็นมงคล

ในตำราฉบับหลวงบุเรศบำรุงการ เขียนไว้ว่า เป็นพืชดั้งเดิมของอินเดีย ชื่อว่า “พุทธสรณะ” แปลว่าพระพุทธเจ้าเป็นที่พึ่ง ชาวพุทธในอินเดียสมัยก่อนใช้เมล็ดพุทธรักษามาเจาะรูร้อยเป็นพวงลูกประคำ เพื่อใช้ประกอบการสวดมนต์ เข้าใจกันว่า ชาวอินเดียที่เข้ามาเผยแผ่พุทธศาสนาคงจะนำเข้ามา สำหรับชื่อภาษาอังกฤษ นิยมเรียกกันว่า แคนนาส์ (Cannas) ในประเทศสเปน ชาวบ้านนำเมล็ดที่กลม แข็ง สีดำ ใช้ทำลูกปัด และเครื่องดนตรี ที่เรียกว่า โฮชา (Hosha) ของชาวซิมบับเว ส่วนที่ใช้ในการเขย่าคือเมล็ด

พุทธรักษา เป็นไม้กอที่หาเลี้ยงตัวเองได้ ไม่ต้องการเอาใจใส่ดูแลมากนัก สามารถอยู่ในพื้นที่น้ำท่วม หรือแห้งแล้งก็ได้ เพียงแต่พื้นที่ที่ต่างกันก็จะมีลักษณะต้นต่างกัน พื้นที่ในชุมชนเมืองบางแห่ง ปลูกกอพุทธรักษาเป็นแนวรั้วบังสายตาผู้คน หรือล้อมรอบกองขยะได้ ปลูกครั้งเดียวตัดต้นตัดกอทิ้งก็มีหน่อขึ้นมาเป็นกอใหม่

หากปลูกทั่วทุ่งก็อาจจะกลายเป็นพืชที่ทำลายวัชพืชอื่นๆ ได้ หรือถ้าหากว่ามีพุทธรักษาขึ้นในพื้นที่โดยเราไม่ได้ตั้งใจปลูก เราก็ไม่ได้จัดว่าเป็นวัชพืช เนื่องจากเราใช้ประโยชน์จากพุทธรักษาได้อย่างมากมาย เพราะเหง้าใต้ดินในกอคือส่วนที่ใช้เป็นสมุนไพรสำหรับแพทย์พื้นบ้าน ต้มน้ำดื่มแก้โรคมะเร็ง บำรุงปอด แก้โรคตับ แก้ตกขาว หรือตัวเหลือง หากให้เป็นหน่อก็ขยายพันธุ์ได้ดี

มีเอกสารงานวิจัย จากศูนย์บริการฉายรังสีแกมมา และวิจัยนิวเคลียร์เทคโนโลยี มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เผยแพร่ไว้ในข่าวสารเกษตรศาสตร์ “Kasetsart Extension Journal” ที่ทำให้เรารู้จักพุทธรักษาในด้านวิชาการมากมาย มีรายงานวิจัยเกี่ยวกับความหลากหลายของสายพันธุ์ ความหลากหลายทางสี ใบ รูปทรง สีสันของดอก โดยการเหนี่ยวนำจากรังสีให้เกิดการกลายพันธุ์ด้วยการฉายรังสี ได้

พุทธรักษาพันธุ์ใหม่ ในด้านเทคโนโลยีก็มีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ (Tissue Culture) มีการขอขึ้นทะเบียนพันธุ์พืชไว้กับมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ไว้แล้วมากกว่า 40 สายพันธุ์ การขยายพันธุ์พุทธรักษาปฏิบัติการได้ทั้งรูปแบบไม่อาศัยเพศ เช่น วิธีแยกหน่อ หรือแบ่งเหง้าแยกปลูก สำหรับการขยายพันธุ์โดยใช้เนื้อเยื่อโดยตรง ที่เรียกกันว่าเนื้อเยื่อร่างกาย (Somatic tissue) วิธีนี้ยกเว้นการกลายพันธุ์ตามธรรมชาติ แต่อาจจะได้จำนวนต้นน้อยและช้า ถ้าเป็นประเภทพันธุ์หวงหน่อก็ต้องรอจนกว่าดอกโรย

มีชื่อพันธุ์พุทธรักษาที่ปลูกในงานวิจัยที่ศูนย์ฉายรังสีฯ วิจัยนิวเคลียร์เทคโนโลยี มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ (ป้ายชื่อพันธุ์ กรกฎาคม 2560) ปรากฏชื่อดอกงามนามไพเราะมากมาย เช่น นภาวรรณ นวลฉวี มัทนา แดงวิโรจน์ เหลืองอรุณี วารุณี พัชราภรณ์ ธรารัตน์ พิมพ์เงิน ส้มรังสี พิบูลศิลป์ ธีระ ชมพูพรรณี สุมินทร์ แดงฤทธี สุทธีรา เหลืองรังสิต นฤทุม เพ็ญพิตร แสงเทียน วันวิสาข์ ส้มสิรินุช นฤปวัจน์ อรจิต พิมพ์รังสี รัชนีกร และยังมีชื่ออื่นๆ อีกหลายชนิดพันธุ์

สำหรับตัวการสำคัญที่ช่วยในการผสมข้ามพันธุ์ของดอกพุทธรักษาอีกอย่างคือ ผึ้ง เนื่องจากดอกพุทธรักษามีสีสันสวยงาม มีเกสรเพศผู้ เพศเมีย เด่นชัด ส่วนเกสรเพศเมียมีน้ำหวานช่วยดึงดูดแมลงตามดูดน้ำหวานไปผลิตน้ำผึ้ง จึงเป็นการผสมข้ามพันธุ์ที่ให้เกิดเมล็ดที่มีความหลากหลายพันธุกรรม

ลูกๆ ขอมอบใจรักเคารพรับความอบอุ่นจากพ่อเพื่อเบ่งบางแตกหน่อกอตลอดไป

“แทนสื่อรัก ธันวา เปรียบวันชาติ ด้วยมวลราษฎร์ ขอพรพ่อ รอสุขสันต์   กราบเท้าพ่อ วางพุทธรักษ์ พฤกษาพรรณ แทบเท้าท่าน กล่าวคำรัก…จักกตัญญู

บทเพลงในเดือนธันวาคม ที่จะได้ยินแน่นอนก็จะต้องเป็นเพลงสวัสดีปีใหม่ ลาทีปีเก่า เก่าไปใหม่มา หรือเพลงอำนวยพรอื่นๆ ซึ่งให้ความหมายเป็นมงคลต่อชีวิตในปีใหม่ที่จะมาถึง แต่ถ้าจะกล่าวถึงเพลงที่เกี่ยวกับพฤกษา หรือเชื่อมโยงกับต้นไม้ ดอกไม้ ก็จะขออ้างอิงเทศกาลวันคริสต์มาส ที่มีเอกลักษณ์ต้นสนเป็นพุ่ม เขียว ทรงสามเหลี่ยม ประดับประดาด้วยแสงไฟ ของขวัญ ขนมปัง วิวัฒนาการปัจจุบันอาจจะเห็นสีเขียวน้อยลงกลายเป็นแสงไฟสีสันพราวตา เป็น Christmas tree สำหรับเสียงเพลงก็มีทั้งคุ้นหู คุ้นเสียง หากจะฟังจากสื่อออนไลน์ ได้แก่

– We wish you a Merry Christmas. (and a happy New year)
– Jingle bell
– Santa Clause is Coming to town
– All J want for Christmas is you.
– Talor Swift-Last Christmas
– White Christmas
– เพลง มหัศจรรย์แห่งวันคริสต์มาส By Amofilm.
– เพลง วันคริสต์มาส x-shot.
– เพลง เราหวังว่าคุณสุขสันต์วันคริสต์มาส (เพลงคริสต์มาสสำหรับเด็ก)

ดาวเรือง ไม้ดอกช่วงอายุสั้น เอกลักษณ์สีดอกสวย แต่มีกลิ่น “หอมฉุน” มีบทเพลงกล่าวถึงมากเช่นกัน แต่ที่โด่งดังมานาน บึนทึกเสียงก่อน พ.ศ. 2520 คือเพลงดาวเรือง คำร้อง-ทำนอง โดย ครูสง่า อรัมภีร ขับร้อง โดย คุณสุเทพ วงค์กำแหง

“ดาวเรือง ยอดรัก ดาวน้องจงประจักษ์วาจา ดาวจะถือเป็นสัญญา พี่ได้ยอมมอบชีวาอยู่ใต้บัญชาทุกนาที” ดาวเรืองต้นนี้ เป็นสาวสวยที่หนุ่มวอนง้อ แต่มีดาวเรืองอีกต้น เป็น “ดาวเรือง ดาวโรย” ขับร้อง โดย พุ่มพวง ดวงจันทร์ ในนาม “แววดาว” ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2525 จากสาวชาวนาเป็นดารานางเอกหนัง

พุทธรักษา ส่วนใหญ่เราจะพบบทกลอนกล่าวถึงพุทธรักษามากมาย แต่มีบทเพลงจาก “จินดามัย” 2553 เพลงพุทธรักษาบูชาพ่อ ขึ้นต้นบทเพลงไว้ว่า

“เหลืองอร่ามนามพุทธรักษา สมชื่นชูบูชา สิ่งสูงค่าสูงสุด” แล้วปิดท้ายด้วย “ถึงวันพ่อ ลูกขอพรทั่วทิศ พุทธรักษ์ ประสิทธิ์ ชีวิตพ่อเจิดจ้า ขอกราบพ่อ มอบช่อพุทธรักษา น้อมใจภาวนา พุทธรักษา บูชาพ่อ”

ตลอดเดือนธันวาคม มีบทเพลงเป็นมงคล และให้ความสุขมอบแก่กัน ก็ถือเป็นเสียงเพลงพฤกษาแทนของขวัญ มอบกันได้ทุกวันไม่ต้องจ่ายเงิน