ความเงียบสงัดยามเช้าของหมู่บ้านชื่อบ้านใหม่ ตำบลตาลเดี่ยว อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ ก็ยังเหมือนหมู่บ้านอื่นๆ ทั่วไป มีควันไฟของเตาถ่านลอยกรุ่นมากับสายลมบางเบา ผู้คนกำลังทำกับข้าวมื้อแรกของวัน กลิ่นของควันถ่านมันบ่งบอกว่าหมู่บ้านแห่งนี้ยังคงรักษาวิถีชีวิตแบบดั้งเดิมมานับร้อยปี อากาศพอให้ผมได้สัมผัสความชุ่มชื่นที่ฝนตกเมื่อคืน สักอึดใจเสียงเหล็กกระทบกันดังกังวานไปทั่วบริเวณ คนจำนวน 4 คน ยืนกันคนละมุมทั้ง 4 ทิศ และยังมีคนกลางที่ถือคีบจับ ปลายคีบยาวจับยังแท่งเหล็กที่ร้อนฉาน ดุจดั่งก้อนไฟ วางบนทั่งเหล็กที่ดูไม่ใหญ่มากนัก ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางสัก 3 นิ้ว เห็นจะได้ เขากำลังทำอะไรกัน?

ผมอยากจะพาท่านผู้อ่านได้มาสัมผัส หมู่บ้านชื่อบ้านใหม่ แห่งเมืองมะขามหวานเพชรบูรณ์ วิถีชีวิตคนตีเหล็ก ที่ยังเป็นตำนานอันมีชีวิต ที่หลายคนยังไม่เคยได้รู้ว่า การทำมีด ไม่ใช่มีเฉพาะอรัญญิกชาวกรุงเก่า อยุธยาเท่านั้น ยังมีหมู่บ้านแห่งนี้ด้วย ที่ยังคงสืบสานวิธีการผลิตมีดที่ต่อทอดมาจากบรรพบุรุษรุ่นสู่รุ่น จวบจนปัจจุบันถือได้ว่าเป็นรุ่นที่ 4 แล้ว วัฒนธรรมการตีมีดถูกถ่ายทอดอย่างต่อเนื่องมากเกิน 200 ปี หากจะถามว่ารวมทั้งหมดสักกี่คน ถนนเส้นนี้ถือเป็นสายธารแห่งวัฒนธรรม วิถีคนกล้า เจ้าของตำนานคนตีเหล็กแห่งหนึ่งของประเทศไทย คงเหลือไม่เยอะ นับหัวได้ไม่เกิน 20 คน ผมจึงต้องถือโอกาสนำเสนอเรื่องราวที่น่าสนใจของคนตีเหล็กแห่งหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์

ผมเดินเข้าไปตามเสียงค้อนกระทบเหล็ก ส่งเสียงคำรามผ่านทั่งกว้างไม่เกิน 3 นิ้ว จังหวะจะโคนที่เหมือนซ้อมกันมาบ่อยๆ ไม่ได้เป็นเหมือนมือใหม่หัดตีเหล็กให้กลายเป็นมีด คนตีมีดจากแท่งเหล็กกว้างนิ้วกว่าๆ ไม่เกิน 2 นิ้ว ยาวไม่เกิน 5 นิ้ว ค้อนหวาดลงเหล็กแหนบรถยนต์สีแดงฉาน แทบจะหลอมละลาย แต่ละครั้งค้อนทั้งอันเล็กอันใหญ่กระทบแท่งเหล็กสะเก็ดไฟก็กระเด็นแบบไร้ทิศทาง แต่แท่งเหล็กร้อนยังคงสภาพเป็นชิ้นสุกทั้งแท่ง ถูกคีบจากเตาถ่านออกมาด้วยช่างที่ชำนาญการ หรือที่เราเรียกว่าผู้เฒ่าครูเตาที่มีประสบการณ์ตีเหล็กร้อนๆ มายาวนานที่สุด จะเป็นคนคีบเหล็กร้อนสุกปลั่งจากเตาวางบนทั่ง หลังจากนั้น คนที่อาวุโสรองจากครูเตา จะเป็นค้อนแรกที่จะเป็นผู้ตีครั้งแรก คือการกำหนดรูปแบบของมีดนั่นเอง คนที่ 2 คนที่ 3 และคนค้อนที่ 4 ถือว่าหนักเบาจะไม่เท่ากัน อยู่ที่อาวุโส ไม่มีใครสามารถเลื่อนขั้นแบบอัตโนมัติหรือเลื่อนมาเป็นค้อนแรกได้ นอกจากจะเป็นที่ยอมรับของผู้นำการตีมีด ถึงจะได้เลื่อนมาเป็นคนค้อนที่ 1 ซึ่งคนตีเหล็กต่างรู้กันว่า ประสบการณ์ความชำนาญและจำนวนมีดที่ตี จะเป็นตัวกำหนดความอาวุโสได้ ถึงอย่างไร ชั่วโมงการทำงานที่ยาวนานมาตลอดหลายปีเท่านั้น คุณถึงจะได้ชื่อว่าคนตีมีด

หมู่บ้านคนสร้างมีด แห่งบ้านใหม่ ตำบลตาลเดี่ยว อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ ยังคงใช้ชีวิตตามวิถีคนตีมีดมาหลายชั่วอายุคน แม้บ้านเรือนจะพัฒนาไปเป็นครึ่งตึกครึ่งปูนหรือเป็นบ้านไม้สมัยใหม่ แต่วิถีแห่งวัฒนธรรมการตีมีดก็ยังเหมือนโบราณที่ถ่ายทอดกันมาเป็นมรดกแห่งศิลปวัฒนธรรม จากคนรุ่นแรก จวบจนคน รุ่นที่ 4 คนรุ่นหนุ่มสาว ที่กำลังวังชายังดีอยู่…

ตำนานไม่ได้สร้างด้วยวันเดียว แต่สร้างด้วยประสบการณ์ชีวิตจากรุ่นสู่รุ่น จากคนแรกสู่คนปัจจุบัน

คุณสุบิน บุญจันทร์ ประธานกลุ่มตีมีด หมู่ที่ 9 ตำบลตาลเดี่ยว อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ ได้เล่า คนแรกเป็นชาวลาวหลวงพระบาง ประเทศลาว ได้อพยพมาพร้อมกันๆ กับช่างมีดแห่งบ้านอรัญญิก แต่ได้ล่องแม่น้ำป่าสักขึ้นมาทางเหนือ เป็นเพียง 1 ครอบครัวเท่านั้นที่แตกแยกออกมาตั้งรกรากในสมัยก่อน ตอนต้นรัชกาลที่ 1 ชื่อช่างทอน ที่ได้รับการถ่ายทอดจากรุ่นพ่อ ถือเป็นช่างมีดคนแรกของหล่มสัก มีการตีมีดครั้งแรกที่สี่แยกสักงอย ถือเป็นต้นตระกูลตีมีดแห่งแรกเลยก็ว่าได้ นอกจากนี้ ช่างทอน ยังเป็นคนมีจิตใจเอื้อเฟื้อ ได้ถ่ายทอดวิชาตีมีดให้กับคนในชุมชนและชุมชนใกล้เคียงอีกด้วย เรียกว่าใครอยากจะได้วิชาตีมีด ท่านไม่เคยหวงเอาไว้กับตัว อยากให้มีคนถ่ายทอด ต่อมาได้มีการย้ายถิ่นฐานจากเดิม ข้ามฝั่งแม่น้ำป่าสัก มาเป็น หมู่ที่ 9 ตำบลตาลเดี่ยว ในปัจจุบัน ถนนเล็กๆ ของหมู่บ้าน คือสองฟากฝั่งของลูกหลานคนตีมีดปัจจุบันจึงไม่มีมีดสักงอยแล้ว คนจะรู้จักแต่มีดบ้านใหม่แห่งนี้…

ในอดีตช่างตีมีดมีความสำคัญมากๆ เพราะสัตโลหะมีความสำคัญต่อการดำรงชีวิตสูงมาก ทุกสิ่งทุกอย่างมันจะต้องพึ่งพาเครื่องไม้เครื่องมือจากโลหะทั้งหมด โดยไม่เหมือนปัจจุบันที่มีแต่เครื่องจักรกล เครื่องมือต่างๆ เหล่านั้น โดยเฉพาะเครื่องมือด้านการเกษตร อาทิ มีด ขวาน เคี่ยว พร้า เสียม จอบ สิ่วเจาะตีนล้อเกวียน ชะแลง การก่อสร้างทั้งบ้านเรือน พาหนะ เกวียน เรือ ยุ้งฉาง ต่างก็จะต้องพึ่งพาอาศัยช่างตีเหล็กแทบทั้งสิ้น

การตีมีดเป็นเหมือนศิลปวัฒนธรรมที่ดำรงคงอยู่จากอดีตสู่ปัจจุบัน ถือเป็นมรดกทางชาติพันธุ์อย่างแท้จริง เสมือนงานศิลปะที่งดงามอ่อนช้อย ผสมผสานความคิดสร้างสรรค์ออกมาเป็นผลงานมีด ไม่เฉพาะแค่รูปที่วิจิตรงดงามชวนหลงใหลแล้ว ความคงทนใช้งานได้อย่างยาวนาน รักษาคมได้อย่างเป็นเอกลักษณ์ จนมีเกษตรกรหลายจังหวัดติดใจความทนทานของมีดบ้านใหม่ นอกจากงานด้านการเกษตรแล้ว มีดบ้านใหม่ยังพัฒนารูปแบบการตีมีดให้เป็นมีดสวยงามอีกด้วย ความประณีตของช่างมีดโบราณยังได้สร้างชื่อเสียงขจรขจายไป จนมีชื่อเสียงระดับประเทศแห่งหนึ่งด้วย ราคามีดสวยงามของช่างมีดบ้านใหม่ ปัจจุบันมีราคาสูงมากๆ และเป็นที่ยอมรับว่าทำมีดได้ดีที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศ…

การสืบสานตำนานคนสร้างมีด จากเด็กหนุ่มที่อยากจะเป็นตำนานวิถีคนกล้าจะต้องทำยังไงบ้าง เพื่อเป็นวิทยาทานกับคนทั่วไป คุณสุบิน บุญจันทร์ ลูกชายคนโตช่างเลาะ ตำนานบทหนึ่งของบ้านใหม่ได้เล่าให้ฟังว่า “เราเปิดศูนย์การเรียนรู้ในชุมชนของเรา มีเด็กช่างเทคนิคทางหล่มสักและในจังหวัดเพชรบูรณ์ได้มาเรียนกับเราเยอะ แต่ก็ไม่สามารถทนความร้อน ความเหนื่อย ความหนัก ของค้อนปอนด์ที่กระทบกับเหล็กร้อนได้ งานมันทั้งเหนื่อย ทั้งหนัก ทั้งร้อน จึงค่อยๆ เลิกรากันไปหมด เหลือเพียงลูกหลานเราเท่านั้น” คุณสุบิน พูดจบ พร้อมๆ กับถอนหายใจลากยาว แสดงอารมณ์ได้อย่างชัดเจน

“ที่หนักคือ จะต้องทำมีดด้วยมือทุกอย่าง เริ่มจากหัดเป็นเด็กสูบลมใส่เตาไฟ หัดจับค้อนตีเหล็กให้เป็น หัดตีเป็นกลุ่มๆ เรียกว่าลงแขกตีมีด หัดตีละเอียด หัดเจียมีด หัดกลึงด้ามมีด หัดใส่ด้ามมีด หัดลับมีดให้คม ทุกขั้นตอนล้วนแต่ทำมือทั้งหมดครับ วันหนึ่งๆ ชำนาญแล้วจะทำมีดเกษตรได้ หลายสิบเล่ม ส่วนมีดสวยงามทำได้เก่งๆ ไม่เกิน 5 เล่ม ต่อวัน ซึ่งปัจจุบันถือว่ารายได้ช่างมีดแต่ละคนสามารถเลี้ยงครอบครัวได้อย่างสบายๆ รุ่นพี่น้องผมส่งเสียลูกเรียนหนังสือจนจบปริญญาตรี ปริญญาโท ได้หลายคนแล้วในหมู่บ้านเรา” ถามต่อว่า ถ้ายังไงรายได้แบบช่างตีมีดเนี่ย สามารถผ่อนรถยนต์ได้ไหม แกหัวเราะผมอย่างเอ็นดู “โอ้ย!ๆๆๆ สบายๆ ท่านไม่ต้องห่วง ถ้าใครมาอยู่ในสายอาชีพช่างตีมีดแล้ว ไม่มีใครลำบากหรอก เพราะต้องตื่นนอนตั้งแต่ตี 4 จนตีมีดเสร็จสักประมาณบ่ายโมงเท่านั้น ขั้นตอนการผลิตมีดที่มันค่อนข้างยากเย็น แต่ก็ไม่เกินความสามารถของลูกหลานเรา นอกจากนี้ เขยของหมู่บ้านเรา ล้วนแล้วแต่ผลิตมีดได้อย่างสวยงามทุกคน” ผมทึ่งไปสัก 5 นาที นึกว่าทำงานมันลำบากยากเข็ญ แถมรายได้ไม่ดี เรียกว่าที่สุดของความลำบากลำบนแล้ว รายรับยังไม่ดี เป็นประเภททำงานอาบเหงื่อต่างน้ำ แถมรายได้ไม่พอรายจ่าย แต่ที่นีjทำงานหนักรายได้ก็หนักตามไปด้วย ผมรู้สึกยินดีไปกับเขาด้วย มิน่าผมเข้ามาหมู่บ้านนี้ บ้านเรือนดูใหญ่โตโอ่โถงดี แถมทุกบ้านมีรถยนต์ใหม่ๆ ขับกันทุกบ้าน เรียกว่าไม่มีบ้านไหนจนเลย

ช่างมีดที่บ้านใหม่ยังมีประเพณีวัฒนธรรมที่สืบทอดกันมายาวนานคือ วันพระใหญ่ และวันที่ตรงกับ 15 ค่ำ เราจะหยุดไปทำบุญกัน ให้ปู่ ย่า ตา ยาย และบรรพบุรุษกัน นอกจากนี้ ยังมีการทำบุญแขวนพวงมาลัยหน้าเตาแทบทุกวัน แต่วันพระใหญ่และวันสำคัญๆ ทางพุทธศาสนาก็สามารถทำงานเบาๆ ได้ อย่างขึ้นรูป แต่งใบ แต่งคม แต่ไม่สามารถลงค้อนใหญ่ได้

หลายคนสงสัยว่า ทำไม มีดบ้านใหม่ อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ ถึงไม่เข้ากับหน่วยราชการ โดยเฉพาะ โอท็อป (OTOP) เขาก็อยากจะเข้า แต่เนื่องด้วย รายละเอียดของการส่งชิ้นงานและเงื่อนไ-ต่างๆ มันยากที่จะปฏิบัติตามแบบได้ จึงได้แต่เป็นโอท็อปจังหวัดเท่านั้น ไม่ไปไกลถึงระดับประเทศ แต่ก็ต้องบอกว่า รายได้เข้าหมู่บ้านไม่ธรรมดา คุณสุบิน บอกกับเราว่า “รายได้ทั้งจากทำมีดเกษตรทั้งหมด รวมกับรายได้มีดสวยงามด้วย มูลค่าการตลาดปีหนึ่งๆ เกิน 10 ล้านบาท ด้วยเหตุผลของการตีมีดที่เหมือนกับช่างโบราณไม่มีผิดเพี้ยนแม้แต่น้อย ทำมายังไงก็ทำไปยังงั้น แถมยังมีการพัฒนาต่อยอดเรื่องการอบความร้อนให้มีดมีคม แข็งแกร่งขึ้นอีก จึงเป็นที่ถูกอกถูกใจของคนใช้มีดอย่างยิ่ง มีการพูดถึงมีดหล่มสักกันปากต่อปาก เรารวมกลุ่มกัน เพื่อจะได้รักษามาตรฐานการผลิตมีดให้มีคุณภาพที่ดีเหมือนกันทั้งหมดหมู่บ้าน จึงไม่น่าแปลกใจว่าท่านสั่งมีดจากช่างคนไหนก็ตามของหล่มสัก คุณภาพแทบจะเหมือนกันทุกด้าม เพราะเราเลือกวัตถุดิบจากเหล็กแหนบรถเก่าที่ไร้ค่า แต่เรามาสร้างให้มีราคามีมูลค่าเพิ่ม โดยเฉพาะเหล็กแหนบรถทางฝั่งยุโรป ทั้ง เยอรมัน สวีเดน อังกฤษ โดยเฉพาะแหนบ จี๊ปแลนด์โรเวอร์ถือว่าเป็นเหล็กแหนบ เกรด AAA เลย ทำมีดออกมาแล้วคม แกร่ง ทนทาน เหนียว คุณภาพดีที่สุด รองลงมาก็เป็นรถญี่ปุ่น เราก็พยายามหาเหล็กที่ดีที่สุดมาผลิตมีด เพื่อให้ลูกค้าติดใจงานของเรา”

ความแตกต่างระหว่างมีดสวยงามกับมีดเกษตร คุณสุบิน ยังให้ความหมายดังนี้ “มีดสวยงาม จะมีความประณีต วิจิตรบรรจงในการตี แต่ละขั้นตอนต้องพิถีพิถันทุกรายละเอียด เริ่มตั้งแต่เลือกวัสดุอุปกรณ์จะเป็นแหนบรถจี๊ป ซึ่งถือว่าในวงการมีดสวยงามต่างเป็นที่ยอมรับกันว่าเป็นเหล็กที่ดีที่สุดในการตีมีด ตัดให้มีขนาดที่เราจะตี การเผาจะต้องมีจุดไฟที่ 800 กว่าองศา ซึ่งครูเตาจะเผาไฟเองทั้งหมด ซึ่งต้องอาศัยความชำนาญค่อนข้างสูง ใช้เวลาในการเผา ประมาณ 10 นาที ใส่เอาไว้ในเตา โดยประมาณ 4-5 ชิ้น ต่อครั้ง หลังจากนั้น จะมีการลงแขกตีด้วยช่างมีด 4 คน อย่างที่เราเห็น การขึ้นรูปจะถูกกำหนดไว้แล้วว่าจะเป็นรูปแบบใดและจำนวนกี่เล่ม”

“สิ่งที่เห็นแตกต่างกันคือ มีดสวยงามเวลาเสร็จมันจะมีรูปแบบที่แตกต่างกับมีดเกษตรมาก จะเป็นมีดที่ใช้ฟันเป็นส่วนใหญ่ ความคมนี่ไม่ต้องพูดถึง ถ้าฟันต้นไม้ไม่ใหญ่มาก ทีเดียวเท่านั้นขาดกระเด็นเลย ด้ามก็จะสวยงามกว่าจะเป็นไม้เกรดดีกว่ามีดเกษตร อาทิ ไม้งิ้วดำ ไม้มะเกลือ ไม้ตะแบก ไม้แก่นมะขาม ไม้ประดู่ ไม้สัก ไม้พะยูง ไม้ขนุน ไม้ตะโก ฯลฯ แต่มีดเกษตรด้ามจะเป็นไม้ไผ่สีสุก เสียเป็นส่วนใหญ่ ความประณีตเป็นรองมีดสวยงามเยอะครับ”

ลูกหลานหลายครอบครัวก็ทิ้งภูมิปัญญาของท้องถิ่นไปทำงานบริษัทเอกชนและหน่วยงานรัฐบาลเป็นจำนวนมาก เพราะทนกับความร้อนและคราบเหงื่อบนมัดกล้ามไม่ไหว และส่วนหนึ่งก็เป็นลูกสาวที่ทนกับงานหนักๆ แบบนี้ไม่ได้ ซึ่งตำนานคนตีมีดของบ้านใหม่ ตำบลตาลเดี่ยว อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ มีช่างมีดเก่งๆ เหลือประมาณกว่า 10 คน ยังได้พัฒนารูปแบบการทำมีดเกษตรกรรมให้ทันสมัยยิ่งขึ้น แข็งแรงมากขึ้น อีกทั้งยังหาวัตถุดิบในการตีมีดให้มีคุณภาพดีขึ้นอย่างมีดสวยงาม ยังมีเหล็กที่ทำมีดโดยเฉพาะ ทั้งเหล็กเกรดเยอรมัน อเมริกา ยุโรป และญี่ปุ่น ทำให้มีดบ้านใหม่มีชื่อเสียงโลดแล่นในโลกไซเบอร์เป็นจำนวนมาก มีดสวยงามเล่มหนึ่งๆ ราคาหลายพันบาท จนขึ้นหลักหมื่นเขาก็ทำมาแล้ว ไม่เฉพาะชาวไทยที่รู้จัก ต่างชาติก็มาสั่งมีดที่บ้านใหม่บ่อยๆ เล่มหนึ่งเป็นหมื่นบาทเลยทีเดียว

ช่างตีมีดที่บ้านใหม่ ยังรับตีมีดทุกแบบทุกชนิด แม้บางครั้งเจ้าของงานอยากจะเอาวัตถุดิบมาให้ เหล่าบรรดานักตีมีดก็ไม่ปฏิเสธงาน จะเอาแบบไหนทรงไหนยิ่งมีต้นแบบหรือวาดแบบมาให้ยิ่งง่ายดายใหญ่ จะได้ทำตรงตามความต้องการของนักเลงมีด มีดถือเป็นศาสตราวุธที่ทรงพลัง เป็นอาวุธที่มีเสน่ห์หรือที่เปรียบปานมิได้ มันทรงมนต์ขลังด้วยรูปทรงและวัสดุที่ใช้ทำมีด ดังนั้น ไม่ว่านักเลงมีดอยากจะได้ยังไงให้ตรงใช้งาน ติดต่อตามเบอร์โทร.ท้ายเรื่องได้เลยนะครับ

ดังนั้น หากใครอยากเห็นการสาธิตการตีมีดบ้านใหม่ มาเที่ยวหล่มสักในค่ำคืนวันเสาร์ทุกสัปดาห์จะมีการตีมีดโชว์ ในงานถนนคนเดินหล่มสัก เตาไฟร้อนๆ คุกรุ่นร้อนแรง ท่านจะได้เห็นมัดกล้ามของชายฉกรรจ์ ล้อมวงกันตีมีด ผสมผสานเสียงเหล็กกระทบทั่งอย่างกังวานก็เชิญนะครับ มีดของบ้านใหม่จะมี 2 ประเภท คือสวยงามและมีดเกษตรทุกชนิด เริ่ม มีดหวด มีดปลายตัด มีดแหลมหรือเหน็บ มีดหวดบ้อง ปลายตัดเคียว เสียม คราด จอบ พร้า ดาบ

หากสนใจมีดสวยงาม เขามีขายตามเฟซบุ๊ก (f) กลุ่มซื้อขายมีดนะครับ เข้าไปเสิร์ซหาได้เลยครับ จะมีกลุ่มมีดบ้านใหม่ ช่างฝีมือระดับเอกอุเลยหลายเจ้า เราก็ยังหวังว่าช่างตีมีดบ้านใหม่ ยังคงรักษาคุณภาพที่คับแก้วและถ่ายทอดเทคโนโลยีจากรุ่นไปสู่รุ่นอย่างไม่ขาดตกบกพร่อง สายธารแห่งวัฒนธรรมยังคงไหลวนอยู่ในหมู่เครือญาติ ไม่ขาดหายไปหมด เหมือนหลายชุมชนตีมีดที่ขาดทายาทสืบตำนาน “ช่างสร้างมีด” ตำนานที่เหลือเพียงชื่อเสียงเท่านั้น เราไม่อยากให้เป็นเช่นนั้นเลย …

สำหรับปักษ์นี้ขอสวัสดีทุกๆ ท่าน นะครับ …

สนใจ มีดสวยงาม สอบถามได้ที่ ช่างไทหล่ม โทร. (084) 620-1368 ช่างบรีส โทร. (096) 258-7988 ช่างอมร โทร. (098) 909-5326  ช่างเบียร์ โทร. (081) 475-5962 มีดเกษตร สอบถามได้ที่ ช่างเลาะ โทร. (085) 876-6515 ช่างหมัก โทร. (096) 258-7988 ช่างบด โทร. (086) 448-5746