มีที่ว่างรอบๆ บ้าน ปลูกอะไรได้บ้าง เลือกได้ทั้ง ไม้ผล พืชผักและสมุนไพร

ต้นไม้กับครอบครัวคนไทยเป็นของคู่กัน ตั้งแต่ไหนแต่ไรมาแล้ว รอบๆ บ้านหากมีที่ว่าง เวลากินอะไรอร่อย หากมีเมล็ดเจ้าของจะหว่านหรือโยนเมล็ดพืชออกนอกชาน เมื่อมีสภาพแวดล้อมเหมาะสม เมล็ดพืชจะงอกเป็นต้นใหม่ขึ้นมาให้เจ้าของเก็บมาใช้ประโยชน์

ต้นไม้ที่ขึ้นอยู่รอบบ้านในยุคเก่าก่อน สามารถบ่งบอกได้ว่าชุมชนนั้นตั้งมานานมากน้อยแค่ไหน เช่น ต้นมะพร้าว ที่ขึ้นสูงเลยหลังคาบ้านไปมากๆ เมื่อทางการจะเข้าไปทำนิติกรรมกับชุมชน ชาวบ้านก็อาจจะบอกว่าอยู่มานานแล้ว นานกว่ากฎหมายจะออกมาเสียอีก

สำหรับชุมชนเมือง รูปแบบการปลูกต้นไม้เปลี่ยนไป แทนที่จะปลูกลงดิน ก็ใช้กระถาง วางตั้งตามตึกใหญ่ๆ สิ่งหนึ่งที่ไม่น่าจะเป็นไปได้คือการปลูกพืชไม่ใช้ดิน งานปลูกพืชแบบนี้ ส่วนใหญ่ใช้กับการปลูกผักสลัด

ที่ผ่านมา มีภูมิปัญญาสำหรับการปลูกต้นไม้รอบบ้านบอกไว้อย่างแยบยล วัตถุประสงค์ก็คงอยากให้คนสนใจปลูกพืชหลายๆ ชนิดไว้ เพื่อเกิดประโยชน์ในครอบครัว

นอกจากที่คุ้นเคยกันมานานแล้ว ยังมีผู้แบ่งต้นไม้ที่ปลูกรอบบ้าน โดยแยกประเภทหรือกลุ่ม คือพืชผัก-สมุนไพร ไม้ผล และไม้ดอกไม้ประดับ

พืชผัก-สมุนไพร มีให้เลือกมากมาย

พืชผัก-สมุนไพร ใกล้บ้านคน สามารถปลูกได้หลายอย่าง อาทิ พริก ขิง ข่า มะเขือ ถั่วฝักยาว ตะไคร้ ใบมะกรูด ขมิ้นชัน ไพล มะเขือพวง เป็นต้น

1

เดิมที พืชเหล่านี้แทบไม่ต้องซื้อ เพราะเจ้าของบ้านปลูกเอง เมื่อการเกษตรสมัยใหม่เข้ามามีบทบาทต่อครอบครัวเกษตรกร เวลาว่างมีน้อยลง โอกาสที่จะปลูกพืชให้ครบชนิดจึงมีไม่มาก สุดท้ายจึงนำเงินที่ได้จากพืชหลัก อย่างข้าว ไปซื้อใบมะกรูดตามตลาดนัดหรือตามรถเคลื่อนที่

แต่ยังมีผู้นิยมปลูกพืชผัก-สมุนไพร ไว้รอบบ้าน ทั้งนี้เพราะพืชบางชนิดอยู่ได้นานเป็น 10 ปี หรือมากกว่านั้น

มีพืชผักบางอย่างขึ้นเอง โดยไม่ต้องปลูก เช่น พริก เป็นเรื่องปกติธรรมดาอย่างมาก ที่ตามท้องถิ่นต่างๆ ชาวบ้านจะปลูกพริกไว้ เมื่อมีผลผลิต นกจะไปจิกกินผลพริก จากนั้นก็บินไปขี้ไว้ตามที่ต่างๆ หากเป็นผืนดินที่มีเจ้าของ เขาก็จะรักษาต้นพริกไว้ จนมีผลผลิตให้เก็บ หากเป็นที่ดินรกร้าง พริกก็กลายเป็นของส่วนรวมไป ใครผ่านไปผ่านมาก็เก็บมาใช้ประโยชน์ได้

พืชผัก-สมุนไพรยอดนิยม มีหลายชนิดด้วยกัน

ที่ปลูกแล้วอยู่ได้นานชนิดหนึ่งคือมะกรูด บางคนบอกว่า ต้นมะกรูดปลูกยาก เดิมทีเขานิยมขยายพันธุ์มะกรูด โดยการเพาะเมล็ด ต้นที่ได้มักมีหนาม แต่ทุกวันนี้เกษตรกรที่จังหวัดปราจีนบุรี นิยมขยายพันธุ์โดยการทาบกิ่ง ทำให้ได้มะกรูดทรงพุ่มกะทัดรัด ไม่สูงจนเกินไป หนทางหนึ่งที่ทำได้นั้น คือปลูกลงในกระถาง แล้ววางตั้งไว้หน้าบ้าน เจ้าของอาจจะใช้กระถางขนาดใหญ่หน่อย แต่ต้องหมั่นเติมดินที่พร่องไป งานปลูกมะกรูดที่อยู่ห่างจากแปลงปลูกพืชขนาดใหญ่ มีศัตรูรบกวนน้อย โดยเฉพาะปลูกในหมู่บ้าน แต่หากปลูกใกล้แปลงนาแล้ว มีแมลงหลายชนิดที่มากัดกินใบมะกรูด

ต้นขมิ้นช้น
ต้นขมิ้นช้น

ขมิ้นชัน ถือเป็นพืชสามัญประจำบ้าน โดยเฉพาะท้องถิ่นภาคใต้ ครอบครัวชาวบ้านทางภาคนี้ ปรุงอาหารโดยใช้ขมิ้นกันมาก อย่างไก่บ้านต้มขมิ้น ปลาทูทอดขมิ้น

ในแง่ของการรักษาโรค ขมิ้นชัน รักษาโรคกระเพาะอาหารได้ดีมาก ดังนั้น จึงมีการแปรรูปเป็นลูกกลอนและแคปซูลจำหน่าย ผู้สื่อข่าวในเครือหนังสือพิมพ์มติชน มีประสบการณ์ในการใช้ขมิ้นชันรักษาโรคกระเพาะกันเป็นอย่างดี เนื่องจากกินอาหารไม่เป็นเวลา เพราะต้องตระเวนทำข่าว โรคกระเพาะจึงกำเริบ…ที่สวนป่าประชานิเวศน์ มีโครงการสมุนไพร จำหน่ายขมิ้นชันแปรรูป เมื่อปากต่อปากแนะนำ ปรากฏว่าโรคกระเพาะที่เป็นกันหลายคนหายขาด

เพราะคุณสมบัติที่ขมิ้นชันมีอยู่ พืชชนิดนี้จึงเป็นได้ทั้งผักและสมุนไพรในตัวเดียวกัน

ไผ่ เป็นพืชที่ปลูกกันมาก โดยเฉพาะครอบครัวในชนบท เนื่องจากไผ่เป็นแหล่งของปัจจัย 4

เริ่มจากหน่อ นำมาทำเป็นอาหาร ผู้คนรู้จักเสาะหาหน่อไม้ตั้งแต่หน่ออยู่ลึกลงไปในดินเป็นคืบ ถือว่าเป็นหน่อต้นฤดู เมื่อโผล่พ้นดินก็ตัดเก็บกันสบาย หน่อไผ่บางชนิด สูงท่วมหัว หรือแขนงเล็กๆ ยังนำมาปรุงอาหารได้

ไม้ไผ่ ใช้ทำที่อยู่อาศัย ตั้งแต่กระท่อมหลังเล็กๆ ไปจนถึงบ้านเรือน

ไผ่ดำ ปลูกประดับสวยงามดี
ไผ่ดำ ปลูกประดับสวยงามดี

หน่อไผ่สีสุก นำมาเผาไฟแล้วบีบเอาน้ำมาดื่ม ซึ่งมีรสขม ช่วยบรรเทาโรคไข้ป่า

ที่สาธารณรัฐประชาชนจีน มีความก้าวหน้ามากในงานพัฒนานำเส้นใยไผ่มาทำเป็นเสื้อผ้า

บ้านเรือนที่อยู่ในเมือง ปลูกไผ่ลำเล็กอย่างไผ่รวกประดับได้ในกระถาง หรือปลูกไผ่ดำก็สวยดี แต่หากในชนบท พื้นที่เหลือเฟือ ปลูกได้ทุกไผ่ นอกจากไผ่ตงที่นิยมกันในอดีตแล้ว ทุกวันนี้ไผ่จีนก็ได้รับความนิยมอย่างสูง เพราะหลังปลูก 4 เดือนก็ให้หน่อแล้ว ไผ่จีนมีหลายชื่อ คือจีนเขียวเขาสมิง กิมซุ่ง ตงลืมแล้ง   อินโดจีน

กลุ่มไม้ผล มะม่วง ยังยอดนิยม

ในบรรดาไม้ผลที่ขึ้นอยู่รอบบ้าน มะม่วงได้รับความนิยมมากที่สุด ตั้งแต่อดีตที่ผ่านมาแล้ว ครอบครัวคนไทยปลูกมะม่วงอกร่อง ปัจจุบันนี้ มะม่วงที่กินกับข้าวเหนียว ยังไม่มีมะม่วงพันธุ์ไหนทาบรัศมีของอกร่องได้ กระนั้นก็ตาม ประชากรของอกร่องลดน้อยลงตามลำดับ เนื่องจากมีมะม่วงชนิดใหม่ๆ เข้ามาแทนที่ อย่างเขียวเสวย น้ำดอกไม้

มะม่วงอาร์ทูอีทู สวยและกินได้
มะม่วงอาร์ทูอีทู สวยและกินได้

ผู้ที่ยังหลงใหลรสชาติมะม่วงอกร่อง สามารถปลูกทดแทนได้ มีผู้ใช้เมล็ดเพาะแล้วปลูก อาจจะได้ผลช้ากว่ากิ่งทาบปีสองปี แต่ได้ทรงพุ่มสวย ระบบรากแข็งแรง ให้ผลผลิตแก่เจ้าของดก อีกทั้งอยู่ได้นานหลายสิบปี ยกเว้นน้ำท่วมนาน ต้นขนาดเล็กจะตายง่าย

นอกจากมะม่วงอกร่อง ยังมีมะม่วงใหม่ๆ ที่นำเข้ามาจากต่างประเทศ ที่ผ่านมานำเข้ามาทดลองไม้น้อยกว่า 50 สายพันธุ์ แต่มะม่วงอาร์ทูอีทู จากออสเตรเลีย นำเข้ามาเมื่อ 20 ปีที่แล้ว ชนะใจคนไทย เพราะผลโต รสชาติดี สีสวย ใครมีที่ว่างเพียงน้อยนิด ปลูกอาร์ทูอีทูแล้วจะได้ผลไม้ไว้กิน ยามติดผลเขาก็สวย ถือว่าประดับได้

ที่แคบๆปลูกขนุนปีเดียวทะวายได้
ที่แคบๆปลูกขนุนปีเดียวทะวายได้

นอกจากมะม่วง ขนุน เป็นไม้อีกชนิดหนึ่ง ที่นิยมปลูกกัน ในอดีตมีขนุนฟ้าถล่ม ทองสุดใจ จำปากรอบ ของ คุณสมปอง ตวงทอง ตำบลบ้านพระ อำเภอเมืองปราจีนบุรี ทุกวันนี้มีขนุนยอดนิยมอย่างสายพันธุ์ 8 เดือน หรืออีกชื่อหนึ่งคือปีเดียวทะวาย สาเหตุที่ได้ชื่อนี้เพราะหลังปลูก 8 เดือน หากต้นสมบูรณ์ สามารถไว้ผลบนต้นได้แล้ว ขนุนพันธุ์นี้ออกลูกดก ออกลูกทั้งปี หากปลูกไว้ 4-5 ต้น ตลอดทั้ง 12 เดือนระหว่างปี ขนุนจะมีผลผลิตหมุนเวียนทั้งปี

ไม้ดอกไม้ประดับ ไม้กลิ่นหอมยังได้รับความนิยม

ไม้ดอกไม้ประดับรอบบ้าน นอกจากไม้ตระกูลปาล์มแล้ว ไม้ไทยไม้หอมก็นิยมปลูกกัน

ง่ายๆ เลยสำหรับไม้ดอกหอมคือ จำปี สาเหตุที่มีปลูกกันมาก เพราะทุกวันนี้เกษตรกรขยายพันธุ์กันไม่ยาก ต้นพันธุ์จึงถูกลง เมื่อปลูกไปไม่นาน จำปีก็ให้ดอกได้ แถมให้ดอกเก่ง มือใหม่หัดปลูกหากสนใจปลูกจำปี ถือว่าคิดถูกแล้ว แต่จำปีมีข้อจำกัด คือไม่ทนน้ำท่วม หากน้ำแช่ต้นวันสองวันก็ตายแล้ว

จำปี มือใหม่หัดปลูกได้ไม่ยาก
จำปี มือใหม่หัดปลูกได้ไม่ยาก

ส่วนไม้ที่อึดและทนเรื่องน้ำต้องยกให้ โมก ไม้ชนิดนี้หากต้นใหญ่เท่าข้อมือ น้ำท่วมนานกว่า 2 เดือนยังอยู่ได้ เมื่อก่อนโมกมีสนนราคาค่อนข้างแพง แต่เพราะนักขยายพันธุ์ที่ปราจีนบุรีใช้ภูมิปัญญาเข้าช่วย ราคาจึงลดลง หาซื้อได้ทั่วไป

โมก ปลูกแล้วอยู่ได้นาน
โมก ปลูกแล้วอยู่ได้นาน

ทั้งจำปีและโมก หากปลูกไว้ริมหน้าต่าง อากาศชื้น ดอกจะส่งกลิ่นหอมไกล

ไม้ที่ปลูกรอบบ้านนั้น ควรใช้ปัจจัยการผลิตน้อย หากไม่ใช้ได้ยิ่งดี โดยเฉพาะปัจจัยที่จะเป็นพิษเป็นภัยต่อผู้อยู่อาศัย

ส่วนเรื่องประโยชน์นั้น ต้นไม้ที่ปลูกแล้ว ล้วนแต่เป็นคุณทั้งสิ้น

 

เผยแพร่ในระบบออนไลน์เป็นครั้งแรก เมื่อวันศุกร์ที่ 8 เมษายน พ.ศ.2565