ผู้เขียน	กัลยดา ชุ่มอินทรจักร
เผยแพร่	วันอังคารที่ 20 เมษายน พ.ศ.2564

“คนมีความสุขที่ได้สร้างผลงานจากใบไม้ดอกไม้…ใบไม้ยิ้มได้เพราะคนเห็นคุณค่า…ดอกไม้มีความสุขเพราะได้ยืดเวลาของสีสันแห่งความสวยให้อยู่ยืนยาว” คือการถ่ายทอดความงามจากธรรมชาติสู่ความสวยงามบนผืนผ้า

ผ้าพิมพ์สีธรรมชาติ Sela Eco Printing เป็นงานวิจัยเชิงนวัตกรรมรักษ์โลก โดย รองศาสตราจารย์ด๊อกเตอร์ทิพาพร พิมพิสุทธิ์ ที่บ้านไร่ไม้งาม อำเภอเมือง จังหวัดตาก เป็นงานปลายน้ำหลังจากที่เกษียณจากงานสอนวิจัยในมหาวิทยาลัย ผ้าพิมพ์สีธรรมชาติดั้งเดิมเป็นองค์ความรู้ตะวันตก เริ่มพัฒนาจากประเทศออสเตรเลีย เป็นผลิตภัณฑ์รักษ์สิ่งแวดล้อม รักษ์โลก ไม่ใช้สารเคมี เมื่อนำใบไม้หลากชนิดวางลงบนตัวเนื้อผ้า ผ่านกระบวนการทางธรรมชาติ ก็จะได้ผลิตภัณฑ์ผ้าสีหลากชนิดไม่ซ้ำกัน เสมือนเป็นหนึ่งเดียวของผลิตภัณฑ์ในกระบวนการผลิตแต่ละครั้ง เนื่องจากธรรมชาติมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลาตามฤดูกาลและสภาวะแวดล้อม ส่งผลให้สีสันในใบไม้แต่ละใบทรงคุณค่าและสวยงามตามธรรมชาติ ผลิตภัณฑ์ผ้าพิมพ์สีธรรมชาติ เชื่อมโยงกับวิถีธรรมชาติ ง่ายต่อการบำรุงรักษา ประหยัดพลังงานและต้นทุนในการดูแล ผลิตภัณฑ์ผ้าสีธรรมชาติจึงเป็นสัญลักษณ์ของการรักษาความสมดุลของธรรมชาติและยังสร้างศิลปะแฟชั่นที่ให้ทั้งคุณค่าและราคา

ผลผลิตของผ้าพิมพ์สีธรรมชาติไม่ใช้สารเคมี ใช้สารจากธรรมชาติที่ไม่มีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม เช่น ขี้เถ้า เกลือ สารส้ม ใบไม้ เปลือกไม้ รากไม้ สีใบไม้ดอกไม้บนผืนผ้าสวยงามตามธรรมชาติ และมีเอกลักษณ์ จึงใช้ช่วงเวลาหลังเกษียณ ศึกษาวิจัยผสมผสาน องค์ความรู้ตะวันตกและตะวันออกประมาณ 1 ปี และทำการวิจัยตลาดผู้รักษ์ธรรมชาติอีกประมาณ 1 ปี ผ้าพิมพ์สีธรรมชาติ บ้านไร่ไม้งาม มีเอกลักษณ์เฉพาะ ผลิตจากทุนธรรมชาติที่มีในบ้านสวนธรรมรักษาและไร่พอเพียงที่ปลูกต้นไม้เป็นป่าธรรมชาติอยู่ในเนื้อที่ประมาณ 9 ไร่ คำว่า Sela เป็นชื่อ brand ออกเสียง เสละ แปลว่าใบไม้ เป็นภาษาปกากะญอ ผ้าพิมพ์สีธรรมชาติเป็นงานศิลปะที่สวยงามทำจากสีของใบไม้และดอกไม้ที่ออกแบบลายต่างๆ บนผืนผ้าธรรมชาติ สามารถทำเพื่อใช้ส่วนตัว เป็นอาชีพหลักของคนรุ่นใหม่ หรืออาชีพเสริมหลังเกษียณอายุได้เป็นอย่างดี

อาจารย์สนใจที่จะพิมพ์ผ้าจากใบไม้สดและดอกไม้สด

“ใช่ค่ะ…ประเด็นแรก ผลงานนี้ เป็นความรักและผูกพันกับธรรมชาติ ส่วนตัวชอบใช้ผ้าธรรมชาติ สวมใส่สบาย เป็นประสบการณ์ขอบชีวิตต้นน้ำที่เกิดจากการทำโครงการรณรงค์เพื่อสังคมและสิ่งแวดล้อมช่วงเป็นอาจารย์ ทำโครงการโลกสวยด้วยมือเราสู่ชนบทและโครงการรักเรา รักษ์โลก รณรงค์ให้เด็กและเยาวชน อนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในโรงเรียนกรมสามัญศึกษาทั่วประเทศไทยเมื่อ 30 ปีที่ผ่านมา ประการต่อมาได้นำประสบการณ์ในการปลูกป่ามาปลูกต้นไม้ดอกไม้เป็นป่าธรรมชาติในเมือง เพื่อเป็นที่อยู่อาศัยหลังหยุดสอนหนังสือ ประการต่อมา สังเกตเห็นว่าในสวนป่ามีใบไม้มากมาย ทำปุ๋ยตามธรรมชาติได้ทั้งปีอย่างพอเพียง ใบไม้ที่เหลือจะทำอะไรดี จึงได้ศึกษาวิจัยงานผลิตภัณฑ์ธรรมชาติจากต่างประเทศในเรื่องการนำใบไม้ดอกไม้มาทำลายพิมพ์สีบนผืนผ้า”

อาจารย์ได้ทำการวิจัยก่อนที่จะได้ผลงานที่ให้สีสดสวยงาม

“งานวิจัยเป็นกระบวนการเบื้องต้นที่สำคัญ” กระบวนการผลิตผ้าพิมพ์สีธรรมชาติ ใช้องค์ความรู้ ทั้งศาสตร์และศิลปะ ผู้สนใจในการทำผ้าสีจากธรรมชาติต้องสนใจศึกษาองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ เบื้องต้นจะทำให้เข้าใจเกี่ยวกับสารที่เป็นสื่อในการจับสีหรือที่เรียกกันว่า โมเดิร์น (Mordant) และสารช่วยเปลี่ยนสีหรือโมดิไฟเออร์ (modifier) เพื่อช่วยในการทำให้สีใบไม้ติดทนนาน ตลอดจนความเป็นกรดและด่างที่มีผลต่อสีธรรมชาติที่พิมพ์ลงบนผืนผ้า ผ้าแต่ละชนิดจะรองรับสีจากธรรมชาติที่แตกต่างกัน แม้ว่าสีนั้นจะมาจากใบไม้ชนิดพันธุ์เดียวกันก็ตาม

งานวิจัยจะอธิบายความลับภายในใบไม้และดอกไม้ที่เราเก็บมาใช้ สีเขียวของใบไม้ที่มองเห็นด้วยตา เมื่อนำมาทดลองศึกษาผ่านกระบวนการวิจัยแล้วจะพบว่า ใบไม้แต่ละใบซ่อนอาหารไว้มากมาย ดังนั้น ใบตะขบสีเขียวอ่อนเมื่อนำมาพิมพ์ลงบนผืนผ้าจะได้สีเหลืองส้มสวยงามมาก ใบสักจะให้สีม่วงชมพู ใบสักทองจะสวยงามกว่าใบสักธรรมดาทั่วไป มะฮอกกานีสีเขียวสดใส แต่สีที่ออกมาจากกระบวนการพิมพ์เป็นสีน้ำตาลเข้มสวยงาม เป็นต้น

ใบไม้หรือเปลือกไม้แต่ละชนิดมีสารบางอย่างที่ทำให้เกิดสีแตกต่างกันดังกล่าวมา ไม้ฝางนอกจากเป็นสมุนไพรบำรุงเลือดและหัวใจยังให้สีจากน้ำย้อมฝาง ทำให้สีผ้าที่ย้อมสดใสมากออกสีเหลืองเข้ม สร้างเสน่ห์และคุณค่าบนผืนผ้า ใบยูคาลิปตัสคุณค่าแห่งแทนนิน เนื่องจากใบยูคาลิปตัสมีสัดส่วนแทนนินสูงซึ่งเป็นที่เก็บอาหารและสะสมเม็ดสีเป็นจำนวนมาก จะให้สีที่เข้มข้น หลากหลายตามสายพันธุ์และให้โครงสร้างชัดเจนบนผืนผ้าธรรมชาติอย่างคาดไม่ถึง การเข้าใจหลักธรรมชาติ จึงเป็นหัวใจสำคัญของผู้ทำผ้าพิมพ์สีธรรมชาติ งานวิจัยคือสะพานเชื่อมโยงความรู้วิทยาศาสตร์สู่งานศิลปะที่งดงามตามธรรมชาติ

งานพิมพ์ผ้าจากใบไม้สด ดอกไม้สด ที่ฝากรอยอันสวยงามบนผืนผ้า

อาจารย์ทิพาพร ได้นำผ้าฝ้ายทอมือจากกลุ่มแม่บ้านหลายๆ แห่งมาพิมพ์สี ด้วยใบไม้ดอกไม้สด ลายของใบไม้แต่ละชนิด การวางใบไม้ ดอกไม้ บนผืนผ้าตามจินตนาการของแต่ละคน เป็นงานที่ได้ผลงานของแต่ละผืนผ้าที่มีความสวยและความลึกซึ้งของงานศิลปะ ที่ให้สีสวยงามแตกต่างกัน เมื่อนำมาออกแบบร้อยเรียงบนผืนผ้าจะคงความเป็นเอกลักษณ์ของใบไม้และดอกไม้เหล่านั้น สีของใบไม้มองด้วยตาเปล่า จะเห็นสีเขียวเป็นส่วนใหญ่ แต่เมื่อนำมาผ่านกระบวนการพิมพ์สีธรรมชาติ ความมหัศจรรย์ของธรรมชาติจะฝากรอยสีธรรมชาติสวยงามบนผ้าผืนนั้น ทำให้ผู้ลงมือทำผ้าแต่ละผืนมีความรู้สึกผูกพันกับธรรมชาติ เพิ่มจิตสำนึกรักษ์ธรรมชาติ รักเสื้อผ้าที่ใช้ ทะนุถนอม ประหยัด และที่สำคัญเกิดความสุขใจ มีสมาธิ ความสงบภายในที่เกิดขึ้นจากกระบวนการธรรมชาติ สร้างในรูปแบบทำให้เกิดแฟชั่นชั้นสูง เป็นการเพิ่มคุณค่าของผ้าพร้อมกับผลงานของนักออกแบบที่สามารถนำไปต่อยอดสร้างรายได้ที่ยั่งยืนต่อไป

สร้างรายได้ในกลุ่มแม่บ้านและผู้สูงวัยอย่างมีคุณค่าและส่งเสริมชุมชนให้เกิดรายได้ร่วมกัน

ในต่างประเทศ แม่บ้านในวัยกลางคนหรือสูงอายุ ต่างใช้ความรู้ในการออกแบบเสื้อผ้าเพื่อการสวมใส่และการวางตลาดเสริมรายได้แต่ละคนจะมีเอกลักษณ์ในการผลิตของตนเองไม่ซ้ำกัน ซึ่งทำรายได้ให้กับคนกลุ่มนั้นหลังจากเกษียณ การเป็นผ้าพิมพ์สีธรรมชาติ นอกจากจะสวยงามตามธรรมชาติ มีเอกลักษณ์แล้ว ราคาก็จะสูงพอสมควรเหมาะกับตลาดบนในรูปแบบหรือกลุ่มผู้รักษ์ธรรมชาติ คนสูงวัย หรือหนุ่มสาวรุ่นใหม่ที่ใส่ใจในธรรมชาติ การออกแบบความสวยงามของลายใบไม้ดอกไม้ บนเสื้อผ้า ผ้าคลุมไหล่ เมื่อนำมาใช้บนเรือนร่างกายให้ทั้งสีที่สดสวยมีเอกลักษณ์และความโดดเด่นไม่เหมือนใคร ยกระดับภาพลักษณ์ของผู้ใช้ผ้าธรรมชาติได้เป็นอย่างดี และยังสวมใส่สบายตัวอีกด้วย

 การเรียนรู้ยากหรือไม่

ไม่ยากคะ สำหรับผู้ที่มีใจรักหรือผู้ที่ต้องการทำเป็นอาชีพ ก็มีคนสนใจที่มาศึกษาเรียนรู้ที่บ้านไร่ไม้งามของเรา และนำไปตัดเสื้อผ้าสำเร็จรูปขาย บางท่านก็นำไปออกแบบเป็นของใช้ เช่น นำไปทำเป็นผ้าหุ้มกล่องกระดาษทิชชู นำไปทำเป็นปลอกหมอน หมอนอิง เป็นต้น นับตั้งแต่ออกแบบด้วยตนเอง หรือสั่งทำเนื้อผ้า ก็ทำให้เกิดการขยายรายได้ไปในวงกว้าง งานศิลปะแบบนี้ถือว่าเป็นศิลปะชั้นสูงก็ว่าได้เพราะว่าเป็นการจินตนาการของแต่ละคนที่จะวางใบไม้และดอกไม้ให้เกิดลวดลายขึ้นมาและต่อยอดด้วยการออกแบบที่ล้ำค่า

สร้างคุณค่าและเพิ่มมูลค่าจากผ้าพิมพ์สีธรรมชาติในเวลา 4 วัน 

ตั้งแต่การซักผ้าให้สะอาด การออกแบบ การวางใบไม้ดอกไม้บนผ้า การม้วนมัด ให้ความร้อน เก็บไว้ 2 วันก่อนเปิดผ้า ใช้หลักความสมดุลของธรรมชาติที่ไม่กระทบต่อสิ่งแวดล้อม เช่น ขี้เถ้า เกลือ สารส้ม ใบไม้เปลือกไม้ รากไม้และดอกไม้ มาผสมผสานอย่างกลมกลืนตามกระบวนการที่ละเอียดอ่อน งานแต่ละชิ้นเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว เป็นการผสมผสานหลักกระบวนการองค์ความรู้แบบตะวันออกและตะวันตก ที่สอดคล้องกับธรรมชาติมีความละเอียดอ่อนเฉพาะตัว

วิธีการพิมพ์ผ้าจากใบไม้และดอกไม้สด

การพิมพ์ผ้าจากธรรมชาติ ใช้ผ้าหรือวัสดุธรรมชาติเท่านั้น เช่น กระดาษ หนังสัตว์ผ้าทอจากฝ้าย ผ้าไหม จะทำให้ติดสีจากธรรมชาติได้ดี มีสีสวยงาม ชัดเจน โดยในขั้นแรกผ้าที่จะใช้ต้องนำมาซักให้สะอาดก่อน แล้วนำมาต้มในน้ำสารส้มพอเดือดรุมๆ 1 ชั่วโมง หรือแช่น้ำสารส้มที่ร้อนพอเดือดแล้วยกลงก็ได้ ทิ้งให้เย็นแล้วนำมาพิมพ์สีธรรมชาติ

แช่ใบไม้ในน้ำสนิมเหล็กเจือจาง 30 นาที ถึง 1 ชั่วโมง เพื่อให้เกิดปฏิกิริยาทางเคมีต่อใบไม้ เหมือนเป็นการดูดสีหรือให้ใบไม้ดอกไม้คายสีออกมาให้มากที่สุด ทิ้งให้หมาดๆ นำมาวางบนผ้า ม้วนด้วยไม้ให้แน่น มัดเชือกพอแน่น นำไปต้มหรือนึ่ง นาน 1-2 ชั่วโมง แกะผ้านำใบไม้และดอกไม้ที่วางบนผ้าออก ซักด้วยน้ำเปล่า ตากในที่ร่ม

 

อุปกรณ์ที่ใช้

1. น้ำสนิม ใช้เหล็กที่เป็นสนิม เช่น ตะปู ใส่ลงในน้ำทิ้งไว้สัก 2-3 วัน เพื่อให้เกิดน้ำสนิมเหล็กไม่จำเป็นต้องเข้มข้นมาก
2. ผ้าฝ้าย
3. แผ่นพลาสติกใส
4. เชือกสำหรับมัด
5. ใบไม้และดอกไม้สด

 

ขั้นตอนการพิมพ์

1. นำผ้าที่จะย้อม (ต้องเป็นผ้าที่ทำจากธรรมชาติ เช่น ผ้าฝ้าย ผ้าไหม) ไปซักให้สะอาด ผึ่งให้แห้ง
2. นำไปแช่ในน้ำที่ผสมสารส้ม (อัตราส่วน 1 ช้อนโต๊ะ ต่อน้ำ 2 ลิตร) นานครึ่งชั่วโมง ถึง 1 ชั่วโมง
3. นำใบไม้ไปชุบในน้ำสนิมเหล็กประมาณ 30 นาที ถึง 1 ชั่วโมง
4. นำผ้าไปชุบน้ำสารส้ม
5. นำใบไม้ที่แช่น้ำสนิมเหล็ก ขึ้นมาสะบัด สะบัดน้ำออกให้หมด แล้วนำไปวางบนผ้า จากนั้นนำพลาสติกมาคลุมทับเพื่อกันไม่ให้สีของใบไม้แผ่กระจายไปเปรอะผ้าส่วนที่ไม่ต้องการ แล้วมัดให้แน่น ให้ใบไม้แนบสนิทกับผ้ามากที่สุด ป้องกันไม่ให้สีของใบไม้แผ่กระจายลงผืนผ้าในส่วนที่ไม่ต้องการ
6. นำไปนึ่งหรือต้ม ถ้าใช้เตาแก๊ส ใช้ไฟระดับอ่อนที่สุดเป็นเวลา 1 ชั่วโมงครึ่ง ถึง 2 ชั่วโมง ทิ้งไว้จนเย็นจึงค่อยแกะ และทิ้งไว้นานเท่าไร สีก็จะติดทนนานมากขึ้น

ผู้ที่สนใจเรียนรู้เพิ่มเติม คอร์สระยะสั้นเรียนและปฏิบัติภายใน 3 ชั่วโมง ลงมือทำบนผ้าเช็ดหน้าผืนใหญ่ได้กลับไปบ้านพร้อมผลงาน และเรียนคอร์สระยะยาว 2 วัน 1 คืน มีที่พัก โฮมสเตย์ อาหาร การท่องเที่ยวเชิงนิเวศจากชุมชนลุ่มน้ำปิง เรียนรู้กระบวนการพิมพ์ผ้าพร้อมได้ผลงานตนเองผ้าคลุมไหล่กลับบ้าน เป็นการสนับสนุนเศรษฐกิจชุมชนและการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์

ติดต่อสอบถามได้ที่ : page Sela eco printing บ้านไร่ไม้งาม ตำบลไม้งาม อำเภอเมือง จังหวัดตาก โทร. (098) 287-4575