ต่อยอดสร้างรายได้ผลิต “ชาใบบัว” สมุนไพรมีคุณค่าต่อสุขภาพ

กว๊านพะเยา ถือเป็นแหล่งน้ำจืดที่ใหญ่ที่สุดในภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย สร้างขึ้นเมื่อ 70 กว่าปี ที่แล้ว มีขนาดใหญ่เป็นอันดับ 3 ของประเทศ รองจากบึงบอระเพ็ดและหนองหาน มีอาณาบริเวณกว้างถึง 12,831 ไร่ 1 งาน 26 ตารางวา หรือประมาณ 20.53 ตารางกิโลเมตร ความลึกเฉลี่ย 1.93 เมตร ทะเลสาบขนาดใหญ่แห่งนี้มีฐานะเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำใหญ่ที่สุดของระบบนิเวศลุ่มน้ำอิงและภาคเหนือตอนบน มีแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญ มีความหลากหลายของพันธุ์พืช พันธุ์สัตว์ เป็นถิ่นที่อยู่ ที่หากิน ที่วางไข่ และเลี้ยงลูกอ่อนของปลานานาชนิด รวมทั้งเรื่องราววิถีชีวิตผู้คนโดยรอบกว๊านพะเยา

กว๊านพะเยาถือเป็นแหล่งชีวิต สมดังคำขวัญทางการท่องเที่ยวประจำจังหวัดพะเยา ในกว๊านพะเยานอกจากจะมีพันธุ์สัตว์น้ำแล้ว ยังมีพันธุ์พืชอีกคณานับ รวมถึงบัว ซึ่งชาวบ้านสามารถนำมาใช้ประโยชน์ในทุกส่วน ตั้งแต่รากจนถึงดอกและใบ

บัว นอกจากจะทำให้ทิวทัศน์กว๊านพะเยาสวยงามยามเบ่งบานแล้ว บัวยังเป็นสมุนไพรโบราณที่มีคุณค่าต่อสุขภาพอีกด้วย

คุณศิริลักษณ์ ดวงพันธ์
คุณศิริลักษณ์ ดวงพันธ์

คุณศิริลักษณ์ ดวงพันธ์ ประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนผลิตภัณฑ์บัวกว๊านพะเยา ผู้ผลิตเครื่องดื่มบัวกว๊านพะเยาและผลิตภัณฑ์แปรรูปจากบัว อยู่บ้านเลขที่ 167 หมู่ที่ 4 ตำบลท่าจำปี อำเภอเมืองพะเยา จังหวัดพะเยา เล่าให้ฟังว่า เป็นคนพะเยาโดยกำเนิด โตมากับกว๊านพะเยา เห็นว่ากว๊านพะเยามีหลายสิ่งที่จะนำมาต่อยอดหรือพัฒนา เพื่อสร้างรายได้ให้กับคนพะเยาและประชาสัมพันธ์กว๊านพะเยา ไปในตัว การใช้ประโยชน์จากกว๊าน เช่น การทำปลาส้ม ก็มีคนทำไปแล้ว จึงฉีกแนวมาทำผลิตภัณฑ์จากบัวกว๊านพะเยา

6ดอกบัวในกว๊านพะเยา เป็นดอกบัวหลวงที่มีทั้งสีขาวและชมพู

บัวหลวง จัดเป็นไม้ล้มลุก มีอายุหลายปี ลำต้นมีทั้งเป็นเหง้าอยู่ใต้ดินและเป็นไหลอยู่เหนือดินใต้น้ำ ลักษณะของเหง้าเป็นท่อนยาว มีปล้องสีเหลืองอ่อนจนถึงสีเหลือง มีความแข็งเล็กน้อย หากตัดตามขวางจะเห็นเป็นรูปกลมๆ อยู่หลายรู โดยส่วนของไหลจะเป็นส่วนเจริญไปเป็นต้นใหม่ สามารถเจริญเติบโตได้ดีในดินเหนียว ในระดับน้ำลึก 30-50 เซนติเมตร และสามารถขยายพันธุ์ด้วยวิธีการใช้เมล็ดหรือวิธีการแยกไหล มีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชีย

ใบบัวหลวง ใบเป็นใบเดี่ยว ใบอ่อนจะลอยปริ่มน้ำ ส่วนใบแก่แผ่นใบจะชูขึ้นเหนือน้ำ ลักษณะของใบเป็นรูปเกือบกลมและมีขนาดใหญ่ โดยมีขนาดประมาณ 50 เซนติเมตร ขอบใบเรียบและเป็นคลื่น ผิวใบด้านบนเป็นนวลเคลือบอยู่ ก้านใบจะติดอยู่ตรงกลางของแผ่นใบ ก้านใบมีลักษณะแข็งและเป็นหนาม หากตัดตามขวางจะเห็นรูอยู่ภายใน และก้านใบจะมีน้ำยางสีขาว เมื่อหักก้านจะมีสายใยสีขาวๆ สำหรับใบอ่อนจะเป็นสีเทานวล ปลายจะม้วนงอขึ้นเข้าหากันทั้งสองด้าน

ดอกบัวหลวง ออกดอกเป็นดอกเดี่ยว มีสีขาว สีชมพู ดอกมีกลิ่นหอม ดอกมีกลีบเลี้ยง 4-5 กลีบ กลีบเลี้ยงมีขนาดเล็กและสีขาวอมเขียวหรือเป็นสีเทาอมชมพู ร่วงได้ง่าย ส่วนกลีบดอกจะมีจำนวนมากและเรียงซ้อนกันอยู่หลายชั้น ลักษณะของกลีบดอกเป็นรูปไข่กว้างประมาณ 5-6 เซนติเมตร และยาวประมาณ 7-9 เซนติเมตร เมื่อดอกบานเต็มที่จะมีขนาดประมาณ 20-25 เซนติเมตร ในดอกจะมีเกสรตัวผู้สีเหลืองอยู่เป็นจำนวนมาก ซึ่งมีความยาวประมาณ 4-5 เซนติเมตร และล้อมรอบอยู่บริเวณฐานรองดอกซึ่งมีลักษณะเป็นรูปกรวยหงาย หรือที่เรียกว่า “ฝักบัว” ที่ปลายอับเรณูจะมีระยางคล้ายกระบองเล็กๆ มีสีขาว

ส่วนเกสรตัวเมียจะมีรังไข่ฝังอยู่ในฐานรองดอก เมื่ออ่อนเป็นสีเหลือง หากแก่แล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเขียว ช่องรังไข่จะเรียงเป็นวงบนผิวหน้าตัด มีจำนวน 5-15 อัน ส่วนก้านดอกมีสีเขียว ลักษณะยาวและมีหนามเหมือนก้านใบ โดยก้านดอกจะชูขึ้นเหนือน้ำและชูขึ้นสูงกว่าก้านใบเล็กน้อย ดอกบัวหลวงจะเริ่มบานในตอนเช้า โดยจะออกดอกและผลในช่วงเดือนสิงหาคมถึงเดือนธันวาคม

ฝักบัวหลวง ในฝักมีผลอ่อนสีเขียวนวลและมีจำนวนมาก ผลจะฝังอยู่ในส่วนที่เป็นฝักรูปกรวยในดอก ในรูปกรวยของดอกนั้นเมื่ออ่อนจะเป็นสีเหลือง เมื่อแก่แล้วจะขยายใหญ่ขึ้นและเปลี่ยนเป็นสีเทาอมเขียว โดยจะมีผลสีเขียวอ่อนฝังอยู่ในฝักรูปกรวยเป็นจำนวนมาก

ผลบัวหลวง หรือ เมล็ดบัวหลวง ออกผลเป็นกลุ่มหรือที่เรียกว่าฝัก ลักษณะผลเป็นรูปกลมรี ผลอ่อนมีสีเขียวนวลและมีจำนวนมาก เมล็ดมีความกว้างประมาณ 1 เซนติเมตร ในเมล็ดมีดีบัว หรือต้นอ่อนที่ฝังอยู่กลางเมล็ด มีสีเขียว เมล็ดมีสารอัลคาลอยด์

ดีบัวหลวง คือส่วนของต้นอ่อนที่อยู่ในเม็ดบัวหลวง ดีบัวมีลักษณะคล้ายสาก มีความยาวประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร และมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2 มิลลิเมตร มีใบอ่อน 2 ใบ ใบหนึ่งสั้น ส่วนอีกใบยาว ใบมีสีเขียวเข้มหรือสีเขียวอมเหลือง ปลายใบมีลักษณะม้วนเป็นรูปคล้ายลูกศร มีต้นอ่อนตรง ขนาดเล็กมาก อยู่ระหว่างใบอ่อนทั้งสอง มีความยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร โคนต้นมีสีเหลืองอ่อนหรือเป็นสีเหลืองอมเขียว ลักษณะเป็นรูปทรงกระบอกยาวประมาณ 2-4 มิลลิเมตร เนื้อหนาเปราะ รอยหน้าตัดจะมีรูเล็กๆ จำนวนมาก ดีบัวมีรสขมจัด แต่ไม่มีกลิ่น ดีบัวมีสารในกลุ่มอัลคาลอยด์อยู่หลายชนิด

บัวสามารถทำผลิตภัณฑ์ ได้หลายอย่าง เช่น

ชาใบบัว จะช่วยบำรุงร่างกาย แก้ไข้ บำรุงโลหิต ช่วยลดคอเลสเตอรอล ลดน้ำหนัก ลดความดัน ป้องกันโรคหัวใจ ถุงน้ำดีอักเสบ นิ่วในถุงน้ำดี ไขมันพอกตับ

ก้านบัว
ก้านบัว

ชาก้านบัว บำรุงหัวใจ ทำให้ชุ่มชื่น บำรุงปอด บำรุงตับ บำรุงกำลัง คุมธาตุ แก้ล้ม แก้ไข้ ใช้แก้ปัสสาวะบ่อย บำรุงครรภ์ และแก้อาการท้องเสีย

ชาดอกบัว แก้อาการช้ำใน บรรเทาอาการอ่อนเพลีย ทำให้สดชื่นขึ้น และช่วยลดอาการใจสั่น บำรุงหัวใจ ช่วยแก้เสมหะ บำรุงครรภ์ของสตรี แก้โรคท้องร่วง แก้ไข้

เกสรบัว
เกสรบัว

ชาเกสรบัวหลวง บำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ บรรเทาอาการอ่อนเพลีย ทำให้สดชื่น แก้อาการหน้ามืด วิงเวียนศีรษะ ระงับประสาท และช่วยขับเสมหะ ช่วยคุมธาตุในร่างกาย บำรุงปอด ช่วยแก้อาการท้องเสีย ช่วยขับปัสสาวะ แก้ปัสสาวะบ่อย บำรุงตับ แก้โรคลำไส้อักเสบ

ดีบัว มีสาร Methylcorypalline และสารอื่นๆ ซึ่งเป็นตัวช่วยทำให้เส้นเลือดขยาย ขยายหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงหัวใจ แก้เส้นเลือดตีบในหัวใจ เพิ่มแรงบีบตัวของหัวใจ และช่วยบำรุงหลอดเลือดหัวใจ แก้อาการร้อนในกระหายน้ำ ช่วยแก้ไข้และช่วยบำรุงร่างกายได้อีกด้วย ช่วยแก้อาการอาเจียนเป็นเลือด ดีบัวช่วยบำรุงถุงน้ำดี บำรุงครรภ์ของสตรี บัวนอกจากจะมีมากในกว๊านพะเยา แล้วยังมีประชาชนในชุมชนรอบกว๊านพะเยาทำสระบัว เพื่อเป็นอาชีพเสริมเป็นจำนวนมาก

8ผลิตภัณฑ์ของกลุ่มได้จากบัวในกว๊านพะเยา และบัวที่ปลูกไว้ในสระ เมื่อเก็บมาแล้วก็นำมาล้าง ทำความสะอาด แล้วแยก มาทำผลิตภัณฑ์ต่างๆ นำมาหั่น นำมาอบ และบรรจุในซองเยื่อไผ่ เพื่อจำหน่ายตามออเดอร์ที่สั่งมา และนำไปจำหน่ายและแนะนำสินค้าตามงานต่างๆ ที่จัดขึ้น โดยแต่ละผลิตภัณฑ์ ได้ผสมผสานความรู้ทางภูมิปัญญาท้องถิ่น และการค้นคว้าตามสื่อต่างๆ รวมทั้งการลองผิด ลองถูก จนได้ผลิตที่คงที่

สนใจรายละเอียดในผลิตภัณฑ์ชาบัว หรือศึกษาดูงานได้ตามที่อยู่ บ้านเลขที่ 167 หมู่ที่ 4 ตำบลท่าจำปี อำเภอเมืองพะเยา จังหวัดพะเยา อีเมล : [email protected] ไลน์ไอดี (Line ID) : laotop โทรศัพท์ : (089) 997-3634 และ (086) 916-9433

1
อธิบายขั้นตอนการผลิตให้ผู้เยี่ยมชม
2
การบรรจุชาด้วยเครื่อง