ที่มา	ผลิตภัณฑ์น่าซื้อ
ผู้เขียน	กรรณิกา เพชรแก้ว
เผยแพร่	วันเสาร์ที่ 27 ตุลาคม พ.ศ.2561

จังหวัดแพร่ นอกจากจะมีสินค้าขึ้นชื่อ คือ เสื้อหม้อห้อมแล้วยังมี ผ้าตีนจกเป็นมรดกตกทอดชิ้นสำคัญ ผ้าตีนจกที่ขึ้นชื่อและยังทอกันเป็นล่ำเป็นสันจนถึงวันนี้อยู่ที่อำเภอลอง

อาคารคอนกรีตสีครีมสองชั้นอยู่ตรงข้ามกับโรงเรียนลองวิทยา เป็นที่ตั้งของพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น โกมลผ้าโบราณ แหล่งรวบรวมผ้าซิ่นตีนจกเก่าแก่ บางผืนอายุเป็นร้อยปีทีเดียว

คุณโกมล พานิชพันธ์ เจ้าของพิพิธภัณฑ์ที่รักผ้าตีนจกเป็นชีวิตจิตใจแต่ไม่ยักหวง เอามาให้คนอื่นได้เชยชมเป็นขวัญตาหาความรู้ เล่าให้ฟังว่า แรกเริ่มจากช่วยอาจารย์วิถี  พานิชพันธ์ ผู้เป็นอา เก็บสะสมผ้าซิ่นตีนจก ผ้าโบราณของอำเภอลองตั้งแต่ปี พ.ศ. 2522  เป็นต้นมา จากนั้นก็เริ่มศึกษาเกี่ยวกับผ้าตีนจกอย่างจริงจังเรื่อยมาจนกระทั่งปี พ.ศ. 2530 จึงได้ก่อตั้งพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นขึ้น  ใช้เป็นที่ศึกษาค้นคว้าสำหรับเด็กๆ ในท้องถิ่น และบุคคลทั่วไปที่มีความสนใจหัตถกรรมพื้นบ้าน

ชั้นบนของพิพิธภัณฑ์จัดแสดงผ้าซิ่นตีนจกโบราณพร้อมประวัติความเป็นมาของซิ่นแต่ละผืน ส่วนชั้นล่างมีตู้ที่ใช้เก็บรักษาผ้าเก่ามิให้ชำรุดเสียหายและยังคงลวดลายให้คล้ายกับของเดิม เพื่อเป็นการสืบสานงานทอมิให้สูญหายไป นอกจากนี้ยังมีผ้าทอที่ได้รับรางวัลจากการประกวดในงานต่างๆ อีกมากมายจัดแสดงไว้อีกมุมหนึ่งด้วย

“คนสมัยก่อนจะไม่นุ่งเพียงผืนเดียว ต้องมีผ้าซิ่นบางๆ นุ่งซ้อนด้านในอีกผืน เรียกว่าซิ่นซ้อน ด้วยเหตุที่ว่ากว่าจะทอซิ่นตีนจกแต่ละผืนสำเร็จนั้นต้องใช้เวลาในการทอนานมาก จึงไม่นิยมนำซิ่นไปซักเหมือนเสื้อผ้าทั่วไป เพราะจะทำให้อายุการใช้งานสั้น ซิ่นตีนจกจะถูกนำมานุ่งเมื่อมีงานพิธีสำคัญๆ เท่านั้น ถ้าเป็นงานใหญ่ๆ ซิ่นเหล่านี้ก็จะถูกหยิบยืมมาจากคนภายในหมู่บ้าน ฉะนั้นผู้เป็นเจ้าของซิ่นจึงต้องทอลายที่เป็นสัญลักษณ์ของตนไว้ด้านข้างของชายผ้า เพื่อกันมิให้ซิ่นของตนสลับกับของคนอื่น การทอเพื่อทำเครื่องหมายนี้เรียกว่าหมายซิ่น” คุณโกมล บอก

ตีนจก 1 ผืน นั้นแบ่งเป็น 3 ส่วน ได้แก่ หัวซิ่น คือส่วนที่เป็นผ้าสีพื้น นิยมใช้ผ้าสีขาวกับสีแดง หรือสีดำกับสีแดงมาทำเป็นหัวซิ่น เวลานุ่งก็จะขมวดปมไว้ที่เอว ส่วนที่สองคือตัวซิ่น ส่วนนี้มีความสำคัญไม่น้อย เพราะเป็นส่วนที่มีลายจกเข้าประกอบอยู่ตลอดทั้งเชิง แต่ละส่วนจะไม่ทอในคราวเดียวกันทั้งหมด แต่จะแยกทอทีละส่วนแล้วนำมาเย็บประกอบกัน สาเหตุที่ซิ่นหนึ่งผืนจะต้องมีทั้งหัวซิ่นและตีนซิ่นนั้นก็เพราะว่าหากนุ่ง ซิ่นซึ่งมีแต่ลายขวางเพียงอย่างเดียวจะทำให้ผู้นุ่งดูเตี้ย

พิพิธภัณฑ์ โกมลผ้าโบราณ แบ่งการจัดแสดงออกเป็น 5 ส่วน

ส่วนที่ 1 จิตรกรรมเวียงต้า เป็นงานศิลป์พื้นบ้านล้านนาชุดสำคัญที่มีคุณค่ามาก ลักษณะของภาพเขียนเป็นรูปแบบงานจิตรกรรม ของสกุลช่างศิลป์เมืองน่าน หากแต่ว่าเขียนภาพอยู่บนแผ่นไม้กระดานไม้สักประกอบกันหลายแผ่นเป็นฝาผนังของอาคาร และแสดงถึงการแต่งกายของสตรี เมืองลอง อย่างชัดเจน

ส่วนที่ 2 ผ้าโบราณเมืองลอง จัดแสดงผ้าซิ่นตีนจกของกลุ่มไทโยนก “เมืองลอง”  ที่มีลวดลายเหมือนกับภาพเขียนจิตรกรรมเวียงต้า ผ้าตีนจกเมืองลอง ประวัติศาสตร์การทอผ้าจอของเมืองลอง ไม่สามารถจะหาหลักฐานอ้างอิงชัดเจนได้ นอกจากตำนานการทอผ้าจากคนโบราณได้เล่าขานกันต่อมาว่า แม่น้ำยมที่ไหลผ่าน เมืองลอง ในอดีตจะมีถ้ำอยู่ใต้น้ำอยู่ถ้ำหนึ่ง เรียกว่า วังน้ำ (แถบตำบลปากกาง) ไปถึงแหลมลี่ มีคนน้ำคนหนึ่งซึ่งชาวบ้านเรียกว่า เงือก ขึ้นมายืม ฟืมทอผ้า) (อุปกรณ์ทอผ้าทำด้วยไม้) เมื่อทอผ้าเสร็จมีการเฉลิมฉลองด้วยการบรรเลงดนตรีแล้ว เงือก ก็เอาฟืมมาคืนชาวบ้าน จนชาวบ้านสังเกต ฟืม มีลวดลายบน หัวฟืม ที่มีสีสลับกันสวยงาม ชาวบ้านลองเอาฟืมที่มีลายทอผ้าต่อเนื่องจนเกิดเป็น ตีนซิ่น เรียกว่า ซิ่นตีนจก ที่เห็นในปัจจุบัน

ส่วนที่ 3 จัดแสดงผ้าซิ่นตีนจกจากแหล่งต่างๆ และเพื่อที่จะให้เกิดการพัฒนาของชุมชน ทางพิพิธภัณฑ์ได้จัดแสดงผ้าจกจากแหล่งต่างๆ ในเชิงเปรียบเทียบ เพื่อให้คนในท้องถิ่นได้รู้และเห็นถึงความแตกต่างกันของผ้าตีนจกจากแหล่ง อื่นๆ เช่น ตีนจกแม่แจ่ม ตีนจกไหล่หิน ตีนจกนาน้อย ตีนจกหาดเสี้ยว ตีนจกราชบุรี ตีนจกลาวครั่งในแหล่งต่างๆ

 ส่วนที่ 4 แสดงวิธีการเก็บผ้าโบราณ โดยจัดเก็บผ้าโบราณโดยอาศัยภูมิปัญญาของคนโบราณที่ทำให้ผ้าสามารถอยู่ได้นานกว่า 200 ปี

ส่วนสุดท้าย คือ ส่วนของร้านค้า จัดจำหน่ายผ้าตีนจกลายโบราณ ผ้าโบราณทำใหม่ พร้อมทั้งเสื้อผ้าสำเร็จรูปเสื้อหม้อห้อม เสื้อสาลู ผ้าพันคอ เน็คไท เสื้อจากผ้ามุ้งสไตล์แขก  เสื้อผ้าเครื่องแต่งกายนักแสดงจากภาพยนตร์ชื่อดังหลายเรื่อง มาจากผ้าที่โกมลผ้าโบราณ  ล่า สุดเห็นจะเป็นเรื่อง รอยไหม

หากมีโอกาสมาเที่ยวที่จังหวัดแพร่ก็อย่าลืมแวะมาหาความรู้เพิ่มเติมที่พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นโกมลโบราณกันบ้าง

สนใจเรื่องราวของผ้าซิ่นตีนจก ติดต่อขอเข้าชมได้ที่พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น โกมลผ้าโบราณ เลขที่ 157/2  ตรงข้ามโรงเรียนลองวิทยา อำเภอลอง จังหวัดแพร่ 54150 โทรศัพท์ (054) 581532