เผยแพร่	วันจันทร์ที่ 1 สิงหาคม พ.ศ.2559

ตะกร้ามีหลายประเภท แต่ละประเภทเหมาะกับงานต่างๆ กันไป

ลักษณะของตะกร้าโดยทั่วไปคือ ปากบาน ตัวสอบลงไปจนถึงก้น ก้นตะกร้ากว้างกว่าก้นกระบุง เพราะว่าลักษณะการใช้งานต่างกัน สมัยเก่าก่อนชาวบ้านมักมีตะกร้าประจำบ้าน เราใช้ก็ต่อเมื่อต้องการใส่ข้าวของไปให้เพื่อนบ้าน ข้าวของที่ใส่ตะกร้าเช่น ฟัก แฟง แตงไทย หน่อไม้ เราชาวบ้านก็จะใส่ตะกร้ากระเดียดข้างไป ถึงบ้านเพื่อนบ้านก็หยิบของออกให้ไป ขากลับบางทีได้ของจากบ้านที่เอาของไปให้กลับมาด้วย

คนไทยสมัยเก่าก่อน การซื้อขายแลกเปลี่ยนมีไม่มากนัก ส่วนใหญ่เรา “แบ่งกันกิน” หรือไม่ก็ “ใช้ของแลกของ”

สมัยผู้เขียนเด็กๆ เกือบตาบอดเพราะตะกร้ามาคราหนึ่ง

เหตุการณ์วันนั้นนึกถึงคราวใด รู้สึกเสียวสันหลังวาบๆ บางครั้งก็ขนลุกกราวเกรียว จะไม่ให้ขนลุกกราวเกรียวได้อย่างไร ถ้าตาบอดตั้งแต่เด็กๆ โอกาสทางการศึกษา อนาคตคงจบสิ้นกัน เรื่องมีอยู่ว่า แม่นำข้าวของต่างๆ ใส่ตะกร้าไปนา

แม่บอกว่าจะไป “แปรท้องข้าว”

คำว่าแปรท้องข้าว หมายถึง พิธีหนึ่งของชาวบ้านแถวภาคกลาง เมื่อข้าวตั้งท้องแล้ว ชาวบ้านจะเอากระทงเล็กๆ ข้าวตอก ดอกไม้ ผลไม้ ไปยังท้องนาของตน เมื่อถึงก็ปักไม้หลักยาวประมาณ 1 วาลงในนาข้าว นำกระทงเล็กๆ ออกมาผูกเข้ากับไม้ให้ความสูงระดับเหนือยอดข้าวนำเอาข้าวตอก ดอกไม้ใส่กระทง แล้วบอกกล่าวแม่โพสพเทพแห่งข้าวในท้องนา ขอให้ข้าวอุดมสมบูรณ์ เพราะแม่โพสพเป็นผู้หญิง แม่จึงนำเอาแป้งฝุ่นออกมาโรยและลูบใบข้าว นัยว่าเป็นการแต่งตัวให้เปลี่ยนจากข้าวที่ตั้งท้องอยู่นั้นแปรออกมาเป็นรวงที่อุดมสมบูรณ์ต่อไป

วันนั้น…แม่เตรียมข้าวของเสร็จ มองซ้ายย้ายขวาเห็นผู้เขียนนั่งเล่นอยู่คนเดียว จึงชวนไปด้วยกัน ระหว่างทางจากบ้านไปท้องนาต้องผ่านบ้านลุงคนหนึ่ง บ้านนี้หมาดุมาก แม่และผู้เขียนจำต้องเดินผ่านไป ช่วงผ่านหน้าบ้านไม่รู้ว่าหมามันไปอยู่ที่ไหน แต่เมื่อผ่านบ้านไปแล้วไอ้หูตูบมันวิ่งออกมาจากไหนไม่รู้ เห็นผู้เขียนมันก็กระโจนใส่ชนิดไม่รั้งรอ ผู้เขียนเองก็ไม่รอรั้งเหมือนกัน รีบวิ่งไปให้ทันแม่ที่กระเดียดตะกร้านำหน้าไป

เหตุการณ์ที่ไม่คาดคิดคือ แม่วางมีดเหน็บของพ่อไว้ในตะกร้า เอาด้ามไว้ก้นตะกร้าพาดปลายมีดเด่ออกมา อารามรีบร้อนผู้เขียนโผเข้าไป ระดับปลายมีดแหลมยื่นออกมาจากตะกร้านั้น พอดิบพอดีกับดวงตา

ปลายมีดจึงแทงเข้าเบ้าตาอย่างจัง อาจเพราะมีบุญอยู่บ้าง คมปลายมีดแทงเข้าระหว่างลูกตากลมๆ กับใต้คิ้วเลือดอาบออกมา แม่ร้องเสียงหลงด้วยความตกใจ ผู้เขียนเองก็ตัวสั่นงั่กๆ ทั้งกลัวตาบอดและกลัวหมา

กลางเสียงเอะอะโวยวาย ลุงเจ้าของบ้านวิ่งมาช่วยอีกแรง หมาวิ่งหนีไป แม่รีบเอายาเส้นที่เตรียมไว้กินหมากออกมาโปะห้ามเลือด ส่วนลุงเข้ามาประคองให้ไปนั่งบนแคร่หน้าบ้าน หลังเลือดหยุดแม่ถามว่าเคืองตาไหม ผู้เขียนลองขยับเปลือกตาขึ้นลงปรากฏว่ามันเจ็บ เมื่อลองกลอกตาดูปรากฏว่าไม่เจ็บปวดแต่อย่างใด

เมื่อบอกอาการไป ทั้งแม่และลุงก็โล่งอกไปตามๆ กัน เราสองแม่ลูกต้องพักอยู่บ้านลุงครู่ใหญ่ๆ จึงคว้าตะกร้าไปแปรท้องข้าวได้

ตะกร้าใส่ข้าวของมีหลายชนิด นอกจากชนิดที่ผู้เขียนเกือบต้องตาบอดมาแล้ว ยังมีตะกร้าอีกชนิดหนึ่งเรียกว่า ตะกร้าปากควาย เป็นตะกร้าที่สานออกมาอย่างหยาบๆ มีตาขนาดใหญ่ ใส่ข้าวของจำพวกเมล็ดพันธุ์พืชไม่ได้ แต่เหมาะสำหรับใส่ผลไม้ ผัก และผลิตผลทางการเกษตรอื่นๆ อย่าง ฟักทอง แตงไทย บวบ เป็นต้น

การสานตะกร้าปากควาย เราชาวบ้านไม่ได้พิถีพิถันอะไรมาก เพราะเรามักใช้ตะกร้าปากควายเพียงชั่วครู่ชั่วคราว เสร็จงานก็ทิ้งขว้างไป ดังนั้นวัสดุที่นำมาสานจึงมักเป็นขี้ตอก ขี้ตอกคือส่วนในของลำไผ่ที่ไม่ต้องมีผิวติดมานั่นเอง

 

เครื่องมือของใช้ชาวบ้าน ความแข็งแรงคงทนมากน้อยเพียงใด ย่อมขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ในการใช้งานโดยแท้ ส่วนเรื่องการใช้คน น่าจะไม่เกี่ยวกัน