ที่มา	เก็บมาเล่า
ผู้เขียน	บาง เขาแร้ง
เผยแพร่	วันอาทิตย์ที่ 29 พฤษภาคม พ.ศ.2565

ปัจจุบันนี้ การไปเก็บหาของป่ามาบริโภคและนำออกมาขาย ยังเป็นอาชีพที่ยึดถือมาช้านาน เพื่อหารายได้และนำมาเป็นอาหาร ที่ทำกินอย่างเคยชินมาเป็นปกติ ตามฤดูกาล หมุนเวียนของพืชที่ออกมาในช่วงการเปลี่ยนแปลงฤดูที่ชาวบ้านได้เตรียมการไว้เพื่อออกมาขายตามริมถนน เพราะสะดวกกับการจำหน่าย ผลิตผลที่เก็บมาขายให้ผู้สัญจรไปมาจากผู้ขับขี่ยานพาหนะ รถยนต์ หรือจักรยานยนต์ ที่ขับขี่ผ่านไปมาก็จะแวะซื้อไปประกอบเป็นอาหารที่บ้านหรือนำไปฝากญาติมิตรก็ไม่แปลกใจ สนนราคาถูกกว่าในตลาดหรือในเมือง

ผลผลิตของป่าที่ชาวบ้านไปเก็บมาในป่าสักนั้นเขาจะช่ำชองที่ไปเก็บหามา มีหน่อไม้ ไผ่ตรง ไผ่ลวก มะเขือ สะเดาป่า ผักหวาน เห็ด กบ อึ่ง ปลา และอื่นๆ ล้วนเป็นอาหารยอดนิยม ราคาถูก เหมาะกับการครองชีพตามชนบท ที่คนกับป่าอยู่ด้วยกันได้ ว่ากันอย่างงั้น

แม้ว่าสภาพป่าที่ถูกทำลายหรือแผ่วป่าเพื่อทำการเกษตร ชาวบ้านก็จะขยับขยายไปหาของป่าลึกเข้าไปอีกเพื่อรวบรวมของป่าที่ได้มาเป็นรายได้เล็กน้อยที่ไว้เป็นค่าใช้จ่ายในครัวเรือนในการครองชีพ

การประกอบอาชีพไปหาของป่านั้น เป็นอาชีพครั้งคราว ไม่ได้ทำทั้งปี หลังเลิกอาชีพรับจ้างก็มีหยุดพัก ในการหยุดทำไร่ ทำนา การไปหาของป่านั้นต้องมีความชำนาญในการไปหากินที่ทุกคนผ่านประสบการณ์มาตั้งแต่บรรพบุรุษแล้ว จึงใช่ปัญหา

แหล่งที่ไปเก็บของป่าต้องเป็นชนบทที่มีสภาพเป็นป่าหลงเหลือ ที่มีสมรภูมิ ป่าทึบ ที่ต้องเดินทางไปค้างแรม อย่างน้อยก็ต้องเดินป่าถึงค่ำหรือสว่าง เช้ามืดแล้วกลับบ้านพร้อมอุปกรณ์ มีด ภาชนะ ไฟฉายติดหน้าผาก แสงสว่างที่พอจะเห็นในเวลาค่ำคืนได้ง่าย การเก็บของในป่าในยามเช้ามืดจะมีของป่าให้ได้เก็บมากขึ้น สิ่งที่เขาปรารถนามากที่สุดคงเป็นเห็ดทั่วๆ ไป ที่มีหลายชนิด อาทิ เห็นถอบ หรือเห็ดเถาะ เห็ดเต่า เห็ดหลากหลายชนิด ที่เรียกแตกต่างกัน ที่ไม่เป็นอันตรายต่อการบริโภค เรียกชื่อตามท้องถิ่นไม่เหมือนกัน

ส่วนเห็ดที่หายากและราคาแพงนั้นจะเป็นเห็ดโคนป่าซึ่งเป็นไปตามฤดูกาล และจังหวัดที่เคยออกมาเยอะ ได้แก่ จังหวัดกาญจนบุรี ตาก อุทัยธานี เหตุคงเป็นเพราะอากาศแห้งแล้ง ร้อนชื้น เหมาะที่เห็ดโคนชอบขึ้นในปลายฤดูฝนทุกปี นับวันจะมีราคาแพงขึ้น

คนไทยชอบบริโภคเห็ดมากสุด จะเห็นได้ว่า เห็ดที่เพาะขึ้นได้จากฝีมือนักเกษตรไทย นานแล้ว ได้แก่ การเพาะเห็ดฟาง เห็ดเข็ม เห็ดนางฟ้า ฯลฯ ล้วนมีผู้เพาะเชื้อเห็ดขายเพื่อให้คนนิยมบริโภคเห็ดนำไปเพาะเลี้ยงต่อ เป็นรายได้เสริมในครัวเรือนที่มีวางขายจำหน่ายตามตลาดสด

ดังจะเห็นได้จากแหล่งผู้เลี้ยงเห็ดมีทุกจังหวัดที่เตรียมเพาะเลี้ยงเชื้อเห็ดแล้วนำไปขายต่อ เพื่อให้ผู้ค้าขายเห็ดนำไปเพาะเลี้ยง เก็บขายได้ นิยมกันทุกรูปแบบ บางรายเพาะเห็ดเป็นมืออาชีพ มีผู้มาเรียนกันมาก เกษตรกรหรือชาวบ้านบางจังหวัดได้ประกอบอาชีพเพาะเห็ดขายเป็นอาชีพก็มีหลายจังหวัด มาเสริมรายได้แก่ครอบครัว

แต่สิ่งที่คนเพาะเห็ดโคนยังทำไม่สำเร็จคงเป็นเพราะมันยากที่จะผลิตเชื้อเห็ดโคนได้ จึงอยากให้ไปรับฟังถึงความอยากมีการเพาะเห็ดโคนที่มีราคาแพง ราคากิโลกรัมนับพันบาทเลยทีเดียว ชาวบ้านเห็นว่าเห็ดเป็นสิ่งปรารถนาของผู้แวะเยือน ถ้าหากไปได้เห็ดที่มีหลายชนิดที่ไปเก็บมาก็จะแยกออกมาในจานหรือกองไว้บนภาชนะ เพื่อให้ผู้ซื้อเลือกซื้อเอาเป็นกองๆ ที่วางขายไม่แพง ถ้าหากจับจ่ายซื้อจะราคาถูกกว่าซื้อเป็นกิโลกรัม อย่างเห็ดโคน เป็นต้น ถ้าดอกเห็ดบานจะมีราคาถูกกว่าดอกตูม เพราะไปเก็บตอนดอกเห็ดบานแล้ว หากเวลาสายหน่อยดอกจะเริ่มบาน

การเพาะเชื้อเห็ดโคนป่าตามแบบฉบับหัวหน้าควบคุมไฟป่า อำเภอดอยสะเก็ด ที่มีข้อสังเกตและชำนาญในการดำรงชีวิตอยู่ในป่ามาช้านาน คงเห็นว่าเห็ดโคนนั้นชอบสภาพอย่างไร และคงจะชอบหาเห็ดมารับประทานด้วย จึงสามารถหาวิธีเพาะเห็ดโคนได้สำเร็จ เขาเล่าให้ฟังว่า

วิธีเพาะเห็ดโคนหรือเห็ดปลวกที่เข้าใจผิดกันมาช้านานว่าเพาะไม่ได้ ต้องใช้วิธีเผาป่าเท่านั้น ซึ่งจะมีเห็ดโคนให้ไปหาเก็บได้ที่เห็ดจะเกิดขึ้นได้

แต่จะทำได้ด้วยวิธีง่ายๆ แค่ขุดหลุม หาเศษพืชมากอง ปิดด้วยดินจอมปลวก รดน้ำแล้วรอเวลาเห็ดโคนก็จะมาตามฤดูในที่เดิมนั้น จะจริงหรือไม่ จากการเปิดเผยของ คุณกิตติศักดิ์ ปานโปย หัวหน้าหน่วยป้องกันรักษาป่าที่เชียงใหม่ฯ (ดอยสะเก็ด)

โดยกล่าวถึงรายละเอียด วิธีเพาะเห็ดปลวกหรือเห็ดโคนมี 4 ข้อ ดังนี้

ข้อแรก ให้ขุดหลุมลึก 40 เซนติเมตร กว้างยาวตามความพอใจ

ข้อสอง หาเศษไม้โดยธรรมชาติที่ยังไม่ได้ผ่านการอบไม้ แช่น้ำยา หรือสารเคมีทุกชนิด ถ้าได้     ขี้เลื่อยก็จะดีมากๆ

ข้อที่สาม เมื่อใส่เศษวัสดุดังกล่าวเต็มหลุมแล้ว ให้ฝังกลบด้วยดินที่ขุดมาจากจอมปลวกจนเต็ม เหนือปากหลุม  20 เซนติเมตร

ข้อสุดท้าย “รดน้ำให้ชุ่มทุก 7 วัน ถ้าฤดูฝนไม่ต้องรดน้ำ ใช้เวลา 8-15 วันต่อเดือน ก็จะได้ดอกเห็ดโคนตามต้องการ เป็นการป้องกันและการรักษาไฟป่ากับปัญหาการจุดไฟเผาป่าได้ เพราะว่าชาวบ้านเข้าใจผิดมาตลอดว่าต้องเผาป่าก่อนจึงได้เห็ด”

จากคำแนะนำในการเพาะเห็ดโคนเพื่อสร้างรายได้เสริมให้กับครอบครัว ข้อควรที่ระวัง ไม่ควรทำหลุมใกล้บ้าน เพราะปลวกจะเข้ามาบ้าน ก่อให้เกิดความเสียหาย จะได้ไม่คุ้มเสีย

จากประสบการณ์ของนักควบคุมไฟป่าที่อาศัยพักอยู่กับป่ามาช้านาน ได้อธิบายถึงการเพาะ เห็ดโคนโดยไม่ต้องไปเผาป่าให้เกิดมลพิษฝุ่นละอองในการเผาจนเป็นที่เดือดร้อนของคนในเมืองที่สัญจรอยู่บนท้องถนนและในบ้านทำให้เจ็บป่วยล้มลง เป็นปัญหาในช่วงฤดูแล้ง ที่เกิดขึ้นทุกๆ ปีในภาคเหนือ คือต้นเหตุที่แก้ไขยากที่สุด จนมีการลงโทษและจับกุมคนเผาป่าทุกๆ ปี รัฐบาลเอาจริงกับการเผาป่า

อยากจะเล่าเรื่องเห็ดโคนหรือเห็ดปลวก ที่อำเภอบ้านตาก จังหวัดตาก ทุกปีจะมีเทศกาลไปหาเห็ดโคนมาขายเป็นประจำทุกปี ชาวบ้านแถบนั้นจะมีรายได้ออกไปหาเก็บเห็ดมาขายได้นานถึง 2 เดือนเต็ม มิใช่น้อยเลย และสถานที่เดิมที่เคยไปเก็บมา

นานกว่าสิบปีที่ผู้เขียนเดินทางผ่านไปยังถนนสายเอเชียเพื่อมุ่งสู่จังหวัดลำปาง ผ่านกำแพงเพชร ตาก และผ่านอำเภอบ้านตาก เป็นประจำทุกเดือน พอถึงฤดูกาลปลายเดือนสิงหาคม กันยายน ตุลาคม ของทุกปี ใครผ่านเส้นทางนี้จะเห็นรถยนต์จอด ซื้อเห็ดโคนป่ากันมาก คล้ายตลาดสดเล็กๆ ตามชนบท

ในช่วงเห็ดออกมาใหม่ เห็ดโคนสดจะมีราคาแพงราวปลายเดือนสิงหาคมถึงต้นเดือนกันยายน ริมถนนสายเอเชียจะมีแผงร้านปลูกกันริมถนนกันยาวหลายร้อยเมตร ปลูกเพิงอย่างง่ายๆ ภายในร้านจะมีจานใส่เห็ดโคนเล็กๆ ใส่เป็นกองๆ สนนราคา 25-35 บาท ราคาไม่แพง เหมาะกับคนเบี้ยน้อย หอยน้อย ชาวบ้านซื้อไปปรุงเป็นอาหารได้ ถ้าหากชั่งน้ำหนักเป็นกิโลกรัมราคาน่าจะถึงหลายร้อยบาทเลยทีเดียว

ถ้าช่วงราคาพีกหรือมีปริมาณมากสุดกลางเดือนกันยายนถึงกลางเดือนตุลาคม ราคาเริ่มถูกลง เพราะมีปริมาณมากขึ้น เห็ดโคนดอกบานจะราคาถูกลง ชาวบ้านนิยมนำไปดองเห็ดก่อน แล้วออกมาขายภายหลังได้ราคางาม ในระยะเห็ดโคนออกมากหรือขายเหลือลง

ชาวบ้านรู้จักช่วงจังหวะราคาขายมาก-น้อย ของปริมาณเห็ดที่เก็บมาและราคาควรจะขายเป็นอย่างไร การแยกกกองเห็ดโคนใส่จานขายสะดวก ขายคล่อง ดูราคาไม่แพง แต่ถ้ารถเก๋งมาจอดจะขายแพงหน่อย เพราะคนชอบบริโภค ซื้อชั่งน้ำหนักเป็นกิโลกรัมขายมาเปรียบเทียบแล้วราคาถูกกว่าในเมืองหรือที่กรุงเทพฯ ต้องหัดต่อราคาบ้าง เพราะคนขายไม่โง่เหมือนเก่า ฉลาดรู้วิธีวางขายของเป็น เอาดอกบานผสมกับดอกตูมเพื่อเรียกราคาจากลูกค้า เพราะเห็ดดอกบานคนไม่นิยมซื้อและต้องได้ราคาถูกลงทำนองนั้น ป่านนี้จะมีการจัดงานเทศกาลเห็ดโคนหรือเปล่า สอบถามชาวบ้านที่ขายเห็ดโคนแล้ว ครอบครัวจะไปหาเห็ดมาขายเอาก็มี รับซื้อเห็ดจากชาวบ้านมาขาย ก็มีหลายรายที่ไม่มีเวลาไปเก็บเห็ด เพราะต้องไปยันดึกถึงสว่างกันเลยในป่าทึบ แบบชนิดยกกันไปทั้งหมู่บ้านก็มี

กล่าวคือเวลาเดินทางไปเก็บเห็ดโคนในช่วงฤดูที่เริ่มมีชาวบ้านเขารู้แหล่งที่ไปว่าเห็ดอยู่ที่ไหนบ้าง

ชาวบ้านอยู่อาศัยบ้านตากใกล้ถนนสายเอเชีย หากเขาจะเริ่มออกเดินทางในเวลาเย็นประมาณ  5 โมงเย็น หากเขาเตรียมมีดหรือพร้า ภาชนะใส่เห็ด ไฟฉายติดหน้าผากสว่างจ้า เห็นเห็ดโคนง่าย

ทำไมต้องไปตอนพลบค่ำ เขาบอกว่า เห็ดมันจะโผล่ออกจากเหนือดินตอนดึกสงัด เหมือนคนไปกรีดยางพาราต้องไปตอนดึก เพราะน้ำยางมันจะไหลดี

พวกเขาจะรีบเก็บเห็ดโคนจนรุ่งสางก็จะเดินทางกลับมาทำความสะอาด เพื่อให้ทันออกมาขายตอนช่วงสายๆ ที่มีรถแล่นผ่านไปมา ดอกตูมก่อนจะบาน จะได้ราคาดีที่สุด ถ้าไม่ทันดอกตูมก็จะบาน ขายไม่ได้ราคา

ถามหารายได้เขาเป็นอย่างไร เขาบอกว่าวันละพันบาทถึงสามพันบาท ถ้าไปทั้งครอบครัว เป็นรายได้ดีมาก แต่เขาจะหาได้ไม่มากนัก เมื่อเวลาผ่านไปเดือนกว่าถึงสองเดือน เห็ดโคนเริ่มลดลงและหมดฤดูไป ต้องรอปีหน้าฟ้าใหม่ จะโชคดีกกลับมาให้เก็บเห็ดโคนขายอีก

ท่านที่นิยมบริโภคเห็ดโคนที่ผ่านเส้นทางบ้านตาก อำเภอที่อยู่ลึกออกไป แต่ชาวบ้านอยู่ริมถนนสายเอเชียได้โชคลาภจากเก็บเห็ดมาขายเป็นประจำทุกปี เสริมรายได้แก่ครอบครัว ชนบท ที่หาเช้ากินค่ำ กลับมามีสีสัน เก็บเห็ดโคนขายได้รายได้ดี ภายใน 1-2 เดือนเท่านั้น