ที่มา	ผักพื้นบ้านเป็นทั้งอาหารและยา
ผู้เขียน	อดุลย์ศักดิ์ ไชยราช
เผยแพร่	วันพฤหัสที่ 19 สิงหาคม พ.ศ.2564

หลายครั้งที่ได้เดินตลาดสด แม้แต่บนห้างสรรพสินค้าบางแห่ง ที่มุมอาหาร ผัก ผลไม้ ไม่คาดคิดเลยว่าจะเจอผักพื้นบ้านชนิดหนึ่ง เขาเล่าว่า แม้แต่ตลาดต่างประเทศ ยุโรป อเมริกา ก็มีวางขาย ขายให้ใคร? จึงเป็นคำถามที่ตามมา เขาว่าคนที่เสาะหาซื้อไปคือ คนไทย คนลาว คนเขมร คนเวียดนาม รวมถึงคนอินเดีย คนจีน ที่เขาไปอาศัยอยู่ หรือไปทำงานทำการอยู่แถบโน้น ซื้อไปทำอาหาร ไปรับประทาน ตามความนิยมที่ผูกกับตัว และเชื้อชาติดั้งเดิม

เขาเรียกกันว่า “ผักแขยง” อ่านว่า ผัก-ขะ-แยง คงมีหลายท่านที่รู้จัก อาจจะรู้จักอย่างมาก ด้วยว่าเคยเก็บ เคยกิน เคยใช้ประโยชน์ เป็นยาบำรุงรักษาร่างกายมาเนิ่นนาน ผ่านการสัมผัสมาชั่วชีวิต ผักแขยง เป็นพืชในวงศ์ SCROPHULARIACEAE ชื่อวิทยาศาสตร์ Limnophila geoffrayi Bonati มีชื่อเรียกอื่นหลายชื่อ เช่น ภาคเหนือ เรียก ผักพา อีสาน เรียก มะออม แขยง กะแยง คะแยง บางที่เรียก ผักลืมผัว ผักอีผวยผาย เขมร เรียก มะออม มีชื่อภาษาจีน ว่า จุ้ยหู่โย่ง หรือ สุ่ยฝูโหยง แสดงว่าคนจีนก็รู้จักมักคุ้นกันดี

เป็นพืชล้มลุกขนาดเล็ก ต้นยาว 20-40 เซนติเมตร ต้นสีเขียวเรียวยาว ตั้งตรง ต้นกลวง เห็นข้อชัด ทั้งต้นมีกลิ่นหอม หรือฉุนรุนแรง ใบเป็นชนิดใบเดี่ยวขนาดเล็ก ออกเป็นคู่ตรงข้ามกันทุกข้อ หรืออาจมี 3 ใบ ออกตามข้อรอบๆ ต้น ใบรูปรีขอบขนาน หรือรูปหอก ใบยาว 1.5-3 เซนติเมตร กว้าง 1-2 เซนติเมตร ไม่มีก้านใบ มีฐานใบหุ้มลำต้น ขอบใบหยักเป็นฟันเลื่อย ด้านบนแผ่นใบมีต่อมน้ำมันเล็กๆ มากมาย ดอก เป็นดอกเดี่ยว ออกเป็นช่อ ออกตามซอกใบและปลายกิ่ง กลีบดอกสีชมพูอ่อน หรือสีม่วงอ่อน กลีบเลี้ยงสีเขียว ผิวด้านในส่วนล่างมีขน ชอบขึ้นในที่น้ำขังเล็กน้อย เช่น ในนาข้าว ริมคันนา ข้างหนอง คู คลอง ฤดูฝนหาพบง่าย และต้นอวบใหญ่ใบยาว ฤดูหนาว ใบจะมีน้อย ช่วงปลายฝนต้นหนาว โตกำลังเหมาะ

ผักแขยง เป็นที่ชื่นชอบชื่นชมของคนทั่วไป โดยเฉพาะพี่น้องชาวอีสาน นิยมถอนทั้งต้น ทั้งราก นำมาประกอบอาหาร หรือรับประทานสดๆ เป็นผักจิ้มน้ำพริก จิ้มแจ่ว แกล้มลาบ ก้อย ป่น ส้มตำ ซุบหน่อไม้ ยำ นำมาเป็นผักประกอบอาหารปรุงรส แต่งกลิ่น แกงอ่อมกบ อ่อมเขียด อ่อมปลา อ่อมเนื้อ อ่อมหอย แกงหน่อไม้ และนำมาเป็นผักแกงส้ม ต้ม ผัด ทอดกรอบ ชุบไข่ทอด และทำเป็นอาหารได้อีกมากมาย

ถ้ามีการประกวดการทำอาหารจากผัก เชื่อว่าอาหารที่ใช้ผักแขยงเป็นส่วนประกอบ ต้องทำความลำบากใจให้คณะกรรมการเป็นแน่แท้
คุณค่าทางอาหารของผักแขยง 100 กรัม ให้พลังงาน 32 กิโลแคลอรี มีเส้นใย 1.5 กรัม โปรตีน 1.2 กรัม ไขมัน 0.5 กรัม คาร์โบไฮเดรต 4.2 กรัม ฟอสฟอรัส 33 มิลลิกรัม แคลเซียม 55 มิลลิกรัม เหล็ก 27 มิลลิกรัม วิตามินเอ 3823 IU วิตามินบีหนึ่ง 0.85 มิลลิกรัม วิตามินบีสอง 0.12 มิลลิกรัม วิตามินบีสาม หรือ ไนอะซิน 0.6 มิลลิกรัม วิตามินซี 5.0 มิลลิกรัม

คุณค่าทางอาหารที่ผักแขยงมีอยู่ เดิมทีคนบ้านเราคงจะไม่สนใจจะรู้ ว่ามีธาตุอาหารอะไรบ้าง เป็นเพียงรู้ว่า กินได้ มีประโยชน์ เพราะรสชาติในตัวของผักแขยง มีรสเผ็ดร้อน ตรงกับนิสัยคนบ้านเรา ที่นิยมของเผ็ดร้อน ทำให้เจริญอาหาร กินข้าวได้มาก อร่อยไปเสียทุกอย่าง ไม่เบื่ออาหาร กินมากแต่ไม่อ้วน กลับมีพลัง เสริมความแข็งแกร่งของร่างกายได้มากมาย แต่คนโบราณก็ให้ความรู้ไว้ในตำราว่า หญิงมีครรภ์อย่ากินผักแขยง จะผิดสำแดง และหมอพ่อครูเคยบอก ใครกินผักแขยงก่อนนอน จะไม่โดนผีแม่หม้ายเอาไปเป็นผัว หึหึหึ กลัวอยู่เหมือนกัน กลัวผีไม่มาเอาจริง สมัยไม่นานมานี้เรียกกันว่า เป็นโรคใหลตาย หนุ่มหล่อนอนหลับตาย สงสัยผีแม่หม้ายทำรุนแรง ฮา

สรรพคุณผักแขยง เป็นยารักษาโรคได้หลายสิบชนิด ใช้ได้ทุกส่วนของต้นผัก ทั้งหมอพื้นบ้าน และตำรายาพื้นบ้าน แนะนำให้กินผักแขยง ป้องกันเส้นเลือดตีบตัน และแก้ไข้ ไข้หัวลม แก้ร้อนใน ขับลม ระบายท้อง เป็นยาระบายอ่อนๆ แก้อาการคัน กลาก และฝี แก้บวม แก้พิษงูที่ไม่ร้ายแรง ต้นแห้งต้มน้ำดื่มแก้พิษเบื่อเมา ช่วยขับน้ำนมสตรีหลังคลอด แก้นมแม่รสเปรี้ยว

เขาว่าผักแขยงมีสารต้านอนุมูลอิสระ ต้านการเจริญเติบโตของเชื้อโรคต่างๆ แนะกินต้นใบยอดสดลดกลิ่นตัว กลิ่นเต่าได้ด้วย น้ำมันหอมระเหยมีฤทธิ์ต้านเชื้อจุลินทรีย์ต่างๆ ใช้เป็นส่วนประกอบเครื่องสำอางป้องกันการปนเปื้อนจุลินทรีย์ และใช้เป็นสารไล่แมลง สารสกัดด้วยไอน้ำจากผักแขยง มีฤทธิ์ช่วยยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรียชนิดหนึ่ง ที่ทำให้อาหารเป็นพิษ มักพบปะปนในอาหาร และนม เนื้อสัตว์ ไข่ไก่

แต่ต้องจำไว้ให้ขึ้นใจ ของทุกอย่างถึงแม้จะมีประโยชน์มากมาย แต่ก็มีด้านอันตราย ถ้ารับมากเกินไป เช่นเดียวกัน ผักแขยงก็มีสารจำพวกแคลเซียมออกซาเลต ปริมาณสูงสะสมในร่างกายที่กระเพาะปัสสาวะ ไต ทำให้เป็นนิ่วได้ พึงระวัง แต่วิธีแก้ยังพอมี คือนำไปประกอบอาหารที่มีรสเปรี้ยว จะช่วยละลายสารออกซาเลตได้

มีเสียงเพลงแว่วมาแต่ไกล รำพันถึงชีวิตคนบ้านนอก แกงเขียดใส่ผักแขยง ทำให้ดูเหมือนว่าผักแขยงจะอยู่คู่กันกับชนบท แต่ขอโทษ เดี๋ยวนี้ผักแขยงโกอินเตอร์ ข้ามแดนไปเปิดตัวในต่างแดน หลายประเทศ อีกทั้งมีผลงานจากการวิจัย สกัดเอาสารประกอบประเภทน้ำมันหอมระเหย ออกมาใช้เป็นส่วนประกอบของอาหาร เครื่องสำอาง ยา มากมาย ประโยชน์และคุณค่าที่มีในผักแขยง ไม่น่าจะเป็นสิ่งน้อยค่า หรือน่าขยะแขยง อ่านว่า ขะ- หยะ ขะ- แหยง เพราะผัก ขะ-แยง ให้อะไรได้มากกว่าที่คิดนั่นเอง

เผยแพร่ครั้งแรกวันอาทิตย์ที่ 24 พฤษภาคม พ.ศ.2563