ที่มา	ของใช้ชาวบ้าน
ผู้เขียน	สัจจภูมิ ละออ
เผยแพร่	วันศุกร์ที่ 8 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2562

หม้อเราชาวบ้านใช้กันมาแต่บรรพกาล

นักโบราณคดีขุดค้นโบราณสถานต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นที่เมืองโบราณอู่ทอง บ้านเก่าเมืองกาญจน์ หรือบ้านเชียง แต่ละแห่งมักพบหม้อโบราณ เพราะว่าหม้อเป็นเครื่องมือของใช้สำคัญในการดำรงชีพประจำวัน

หม้อโบราณส่วนใหญ่เป็นหม้อดินเผา

รูปแบบมีหลากหลาย เป็นต้นว่า หม้อก้นกลม ปากกว้าง ก้นลึก และหม้อก้นกลม ปากแคบก้นลึก และยังมีหม้อก้นตื้นมีสันปากกว้างก็มีให้เห็น

หม้อดินเผาก้นกลม เป็นหม้อโบราณชนิดหนึ่ง มีการขุดค้นพบในวัฒนธรรมทวารวดี วัฒนธรรมทวารวดีเกิดขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 11-16 ศูนย์กลางวัฒนธรรมนักโบราณคดีชี้ว่าอยู่ที่บริเวณจังหวัดนครปฐมในปัจจุบัน

และยังมีการค้นพบโบราณวัตถุ ตามโบราณสถานต่างๆ ในจังหวัดใกล้เคียงอีก คือที่คูบัว จังหวัดราชบุรี และที่เมืองโบราณอู่ทอง อำเภออู่ทอง จังหวัดสุพรรณบุรี น่าแปลกใจว่าเมืองโบราณอู่ทอง นอกจากพบโบราณวัตถุประเภทเครื่องมือของใช้สมัยทวารวดีมากมายแล้ว ยังพบรูปเคารพ และหลักฐานทางพุทธศาสนาหนาแน่นอีกด้วย

หม้อโบราณวัสดุดินเผาก้นกลม นักโบราณคดีสันนิษฐานว่า น่าจะใช้สำหรับเก็บเมล็ดพันธุ์พืชหรือใส่น้ำมากกว่าจะใช้หุงต้มเหมือนหม้อทั่วไป

เรื่องนี้ เป็นเรื่องสันนิษฐาน คนสมัยก่อนเก่าอาจจะใช้หุงต้มเป็นหลักก็ได้ เพราะสมัยก่อนการหุงอาหารต้องใช้ฟืนเป็นหลัก การใช้หม้อดินก้นกลม ลึก เหมาะสำหรับการตั้ง การวางบนก้อนเส้า

คำว่า ก่อนเส้า คนสมัยใหม่อาจไม่เข้าใจ

ก้อนเส้า หมายถึง ก้อนหิน 3 ก้อน ขนาดความสูงและใหญ่พอๆ กัน ตั้งวาง 3 มุม ระยะห่างกันประมาณ 1 คืบเศษๆ ใช้สำหรับเป็นเตาไฟในครัวเรือน หรือไม่ก็ในดงในป่าก็ได้ เมื่อถึงคราวต้องใช้ก็นำเอาฟืนไม้แห้งๆ มาก่อไฟ แล้วเอาหม้อ กระทะ หรือภาชนะหุงต้ม ปิ้ง ย่าง อื่นๆ ไปวางเพื่อทำอาหารตามต้องการ

การใช้ประโยชน์ของหม้อก้นกลม ถ้ามองในแง่ของความเป็นอยู่ของชาวบ้านเก่าก่อนแล้ว อาจใช้ทั้งสองกรณีก็ได้ คือใช้ทั้งหุงต้ม เก็บเมล็ดพืชพันธุ์ และใส่น้ำไว้ดื่ม

หม้อที่ใช้เก็บเมล็ดพันธุ์ อาจจะเป็นหม้อที่รั่ว ซึม ไม่สามารถใช้งานได้แล้ว จะทิ้งก็เสียดายเพราะรูปทรงยังดีอยู่ จึงนำมาใส่เมล็ดพืชพันธุ์ต่างๆ ไว้ เมื่อถึงหน้าฝนโปรยปรายเม็ด ก็นำเอาเมล็ดพันธุ์ออกมาหยอด หรือหว่านตามพื้นดินใกล้ที่อยู่อาศัย ย่อมมีความเป็นไปได้สูงเช่นกัน

หม้อดินโบราณ ที่นักโบราณคดีพบ มีทั้งเป็นรูปหม้อกลม เกลี้ยง ปราศจากลวดลายๆ ใด และมีลวดลายประดับประดาสวยงาม

ลวดลายนอกจากบ่งบอกอายุแล้ว ยังอาจบ่งบอกถึงสถานภาพของผู้เป็นเจ้าของหม้อได้ด้วยเหมือนกัน ถ้าเป็นชาวบ้านธรรมดาๆ น่าจะใช้หม้อที่กลมเกลี้ยง เพราะคงไม่สนใจเรื่องความสวยงามอะไรมาก อีกทั้งถ้าซื้อก็คงไม่ต้องการลวดลายอะไรมากมาย

ส่วนคนมีฐานะทางสังคม พอมีกำลังทรัพย์หรืออำนาจอยู่บ้าง การประกาศตัวตนด้วยเครื่องมือของใช้ถือเป็นเรื่องสำคัญแต่ไหนแต่ไรมา จึงต้องมีลวดลายแต้มแต่งให้ดูดีเป็นเรื่องธรรมดา

การมีลวดลายประดับหม้อ แสดงความเป็นคนมีฐานทางสังคมดี แต่ถ้าการออกลาย ชนิดออกลายมาเลย ออกลายให้เห็นอย่างที่นักร้องเขย่าลูกคอร้องนั้นคนละเรื่องกัน

เพราะคนออกลาย ความหมายออกไปในทางลบมากกว่าจะเป็นทางบวก ไม่เชื่อก็ลองออกลายดูก็แล้วกัน