อันดับแรก ขออธิบายถึงธรรมชาติของดินในสองภูมิภาคที่กล่าวมา เริ่มจากภาคกลาง

ดินส่วนใหญ่เป็นดินเหนียว ที่เกิดจากการทับถมของตะกอนดิน ดินจึงมีปริมาณธาตุโพแทสเซียม (K) อย่างเพียงพอสำหรับความต้องการของต้นข้าว ปุ๋ยสูตร 16-20-0 เหมาะสมกับการให้ผลผลิต และค่าใช้จ่ายในการใช้ปุ๋ย ส่วนดินในภาคตะวันออกเฉียงเหนือนั้น โดยเฉลี่ยมีลักษณะเป็นดินทราย หรือดินเหนียวปนทราย ดินประเภทนี้จะขาดธาตุโพแทสเซียม (K) ดังนั้น ปุ๋ยที่ให้ผลตอบแทนสูงที่สุดคือ ปุ๋ยสูตร 16-16-8 หรือสูตรใกล้เคียง อย่างไรก็ตาม ควรนำดินไปวิเคราะห์หาความอุดมสมบูรณ์ของดินทุกๆ 3 ปี เพื่อปรับปรุงการใส่ปุ๋ยลงในนา เพราะธาตุฟอสฟอรัส (P) อาจมีมากเกินความต้องการ หากลดการใช้ธาตุฟอสฟอรัสลง ก็จะช่วยลดค่าใช้จ่ายลงได้ในทำนองเดียวกัน เพราะว่าธาตุดังกล่าวมีราคาค่อนข้างแพง ด้วยแนวคิดดังกล่าว

กรมวิชาการเกษตรจึงมีโครงการแนะนำการใช้ปุ๋ยตามค่าวิเคราะห์ดิน และโครงการคล้ายกันของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ร่วมกับภาคเอกชน จัดทำโครงการปุ๋ยสั่งตัด หรือใส่ปุ๋ยที่เหมาะสมกับความต้องการของพืชปลูกเช่นเดียวกับตัดเสื้อให้พอดีตัวผู้ใส่ ในแง่วิชาการประเทศไทยไม่เคยด้อยกว่าประเทศอื่นใดในภูมิภาคนี้ แต่ภาครัฐไม่เคยสนับสนุนและให้ความสำคัญกับด้านนี้เลย หากเปรียบเทียบกับประเทศเพื่อนบ้าน ซึ่งผมเคยนำมาเล่าให้ท่านผู้อ่านได้ทราบมาก่อน ผมขออนุญาตนำมาเล่าให้ฟังอีกครั้งหนึ่ง ที่ประเทศเวียดนาม หลังจากสงครามเวียดนามสงบลง เวียดนามได้ทำแผนพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศ มีชื่อว่า แผนโดเหม่ย โดยเน้นการพัฒนาการผลิตข้าวเป็นพื้นฐานสำคัญในการยกระดับฐานเศรษฐกิจของชาติ แผนดังกล่าวนี้ ส่งผลให้เวียดนามสามารถส่งออกข้าวได้เป็นอันดับต้นๆ ของโลก และกลายมาเป็นคู่แข่งสำคัญของไทย

โดยใช้เวลาไม่ถึงเพียง 20 ปี ประเทศอินโดนีเซีย มีโครงการลัมปุง โดยระดมนักวิชาการร่วมกันเร่งพัฒนาการผลิตข้าวให้พอเพียงบริโภคในประเทศ และ ประเทศฟิลิปปินส์ มีโครงการ นาซากาน่า 99 มีวัตถุประสงค์เดียวกับประเทศอินโดนีเซีย อย่างไรก็ตาม แม้ว่าทั้งสองประเทศยังไม่บรรลุวัตถุประสงค์ก็ตาม แต่ก็ทำให้ปริมาณการนำเข้าข้าวลดปริมาณลงอย่างมีนัยสำคัญ

เมื่อกลับมามองดูบ้านเรา ถึงเวลาที่ต้องมีการทบทวน และพัฒนาระบบการผลิต การแปรรูป การอนุรักษ์ และการส่งออก ให้เข้มข้นกว่าที่ผ่านมา เรามีคนเก่งและซื่อสัตย์อยู่มากมาย เราใช้ทรัพยากรเป็นหรือไม่ ช่วยกันตอบหน่อยครับ