ผู้เขียน	มานพ อำรุง
เผยแพร่	วันอังคารที่ 5 มิถุนายน พ.ศ.2561

A tree for Peace ต้นไม้เพื่อสันติภาพ

คำขวัญวันสิ่งแวดล้อมโลก พ.ศ. 2529 (1986)

One Earth, One Family โลกใบเดียวครอบครัวเดียวกัน

คำขวัญวันสิ่งแวดล้อมโลก พ.ศ. 2537 (1994)

Forests : Nature at your Service ป่าไม้มีคุณเกื้อหนุนสรรพชีวิต คิดถนอมรักษา

คำขวัญวันสิ่งแวดล้อมโลก พ.ศ. 2554 (2011)

เป็นตัวอย่างคำขวัญวันสิ่งแวดล้อมโลก ซึ่งมีเผยแพร่ในสื่อออนไลน์ ตั้งแต่ พ.ศ. 2528 ต่อเนื่องถึง พ.ศ. 2560 (2017) Connecting People To Nature : I’m With Nature ชีวิตฉันผูกพันกับธรรมชาติ

ในแต่ละปีความหมายของคำขวัญจะเกี่ยวข้องกับชีวิตทั้งผู้คนและธรรมชาติ สภาวะแวดล้อมที่จะเกิดขึ้นกับโลกทั้งปัจจุบันและอนาคต จึงได้หยิบยกคำขวัญในส่วนที่กล่าวถึงต้นไม้ ป่าไม้ ซึ่งมีผลกับสิ่งมีชีวิตบนพื้นโลก รวมถึงระบบนิเวศ ดังเช่นคำขวัญวันสิ่งแวดล้อมโลก ปี พ.ศ. 2542 (1999) ที่กล่าวไว้ว่า

“Our Earth, Our Future Just Save it” รักโลก รักอนาคต รักษ์สิ่งแวดล้อม

วันที่ 5 มิถุนายน ของทุกปี เป็นวันสิ่งแวดล้อมโลก ซึ่งสหประชาชาติร่วมกับรัฐบาลประเทศสวีเดน ได้จัดการประชุมที่เรียกว่า “การประชุมสหประชาชาติเรื่องสิ่งแวดล้อมของมนุษย์” วันที่ 5-16 มิถุนายน พ.ศ. 2515 ที่กรุงสต๊อกโฮม ประเทศสวีเดน จัดทำร่างข้อเสนอแผนดำเนินการว่าด้วยสิ่งแวดล้อมของมนุษย์ มีผู้เข้าร่วมครั้งแรกที่ประเทศต่างๆ ทั่วโลก ได้หันหน้าเข้าหากันเพื่อร่วมขจัดภยันตรายด้านสิ่งแวดล้อมที่กำลังคุกคาม

สิ่งแวดล้อมหมายถึง ทุกสิ่งที่อยู่รอบตัวมนุษย์ ทั้งมีชีวิตและไม่มีชีวิต มีการเกื้อหนุนซึ่งกันและกัน ทั้งสิ่งที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ และที่มนุษย์สร้างขึ้น ทั้งสิ่งที่ให้คุณและโทษ ซึ่งสิ่งแวดล้อมเป็นวงจรและวัฏจักรที่เกี่ยวข้องกันทุกระบบ

ประเทศไทยได้ตราพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาสภาพสิ่งแวดล้อมและได้ก่อตั้งสำนักงานคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ เป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญของการดำเนินงานด้านสิ่งแวดล้อมในประเทศไทย อันทำให้เกิดคุณประโยชน์ต่อการดำรงชีวิตของมนุษย์ เพราะเมื่อใดที่สิ่งแวดล้อมเปลี่ยนแปลงไปย่อมส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตของมนุษย์ รวมถึงการดำรงชีวิตของพืชและสัตว์ สิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ เช่น ป่าไม้ ภูเขา ดิน น้ำ อากาศ ทรัพยากรต่างๆ ส่วนสิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น เช่น ชุมชนเมือง สิ่งก่อสร้างโบราณสถาน ศิลปกรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีวัฒนธรรม ทุกอย่างแม้จะมีคุณสมบัติเฉพาะตัว มีเอกลักษณ์เฉพาะก็ไม่ได้อยู่โดดเดี่ยว มีความสัมพันธ์ร่วมกันและเปลี่ยนแปลงตามกาลเวลา ซึ่งการอยู่รวมกลุ่มนี้เรียกว่า ระบบนิเวศ

นิเวศวิทยา เป็นการศึกษาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ที่มีต่อกันระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม สำหรับระบบนิเวศเป็นความสลับซับซ้อนของสิ่งมีชีวิตที่อยู่ร่วมกับกระทำต่อกัน ไม่ว่าจะเป็นระหว่างสิ่งมีชีวิตด้วยกันหรือกับสิ่งไม่มีชีวิตในพื้นที่

ป่าไม้เป็นส่วนหนึ่งในสิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นได้ทั้งธรรมชาติและปลูกสร้างขึ้นมาเพื่อการดำรงรักษาให้ระบบนิเวศเสริมส่งธรรมชาติให้สมบูรณ์ยั่งยืนได้ ป่าไม้คือของขวัญล้ำค่าที่ได้จากธรรมชาติ เป็นที่มาของปัจจัย 4 และเป็น 1 ในปัจจัย 4 สำหรับการดำรงชีวิตของมนุษย์โลก จึงเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญยิ่งต่อการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม เป็นส่วนหนึ่งที่เกี่ยวข้องกับชีวิตเรา เป็นทรัพยากรธรรมชาติที่ตอบสนองต่อการดำรงชีวิตได้อย่างครบถ้วน ตั้งแต่อดีตกาล มีการกล่าวว่า ป่าไม้เป็นเสมือนต้นทุนของสินทรัพย์ สามารถแปรสภาพเป็นเงินตรา สร้างความมั่นคงสำหรับสิ่งอื่นๆ ได้อย่างต่อเนื่อง สินค้าจากป่าไม้ ของป่า ไม้ซุง รวมถึงสัตว์ป่า เคยเป็นสินค้าส่งออกที่สำคัญในประวัติศาสตร์ไทย สร้างความมั่นคั่งในดินแดนแห่งนี้มาแล้ว

สินทรัพย์จากสิ่งแวดล้อม จากธรรมชาติ ในส่วนที่ได้จากผืนป่า จากป่าไม้ คือชีวิตของสิ่งมีชีวิตรวมทั้งชีวิตมนุษย์ ที่ได้รับซึ่งไม่อาจจะบรรยายได้ หากจะเปรียบความมหาศาลมากมายของคุณค่าหรือบทบาทความสำคัญของประโยชน์จากป่าไม้ น่าจะเป็นดั่งใบไม้ในป่ารวมกันก็มิปาน ดังบทกวีป่าไม้ของ คุณสืบ นาคะเสถียร เขียนไว้ตอนหนึ่งว่า

ป่าไม้ให้ร่มเย็น

อีกทั้งเป็นแหล่งทรัพย์ป่า

ต้นไม้เป็นสินค้า

น้ำดินฟ้า เป็นผลพลอยได้

รักเถิดช่วยรักษา

ป้องกันป่าให้พ้นภัย

ถ้าขาดซึ่งป่าไม้

ประชาไทยคงล่มจม ฯลฯ

ความตระหนักถึงสิ่งแวดล้อมโดยการจัดงานในวันสิ่งแวดล้อม อาจจะสร้างจิตสำนึกให้ประชาชนเยาวชนเกิดความคิด และเห็นคุณค่าของสิ่งแวดล้อม รวมทั้งทำความเข้าใจ และร่วมมือทำกิจกรรมเพื่ออนุรักษ์สิ่งแวดล้อมที่มีคุณค่าของประเทศเราไว้ให้ยั่งยืน อย่างน้อยที่สุดหากทุกคนจะตระหนักถึงคำว่า “โลกสวยด้วยมือเรา” และปฏิบัติดังคำกล่าวก็คงจะได้ช่วยกันอนุรักษ์ทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมโลกได้

กิจกรรมการปลูกต้นไม้ เป็นการลดอัตราการเกิดคาร์บอนไดออกไซด์ที่มีอยู่อย่างหนาแน่นในบรรยากาศ นำสู่การทำลายสภาพโอโซน และก่อให้เกิดการสะสมความร้อนเกิดภาวะโลกร้อน ป่าไม้ช่วยลดได้รวมทั้งกิจกรรมการแยกขยะ การแยกทิ้งเศษกระดาษ เศษแก้ว โลหะ อะลูมิเนียม ให้สามารถนำไปผลิตผลิตภัณฑ์ใหม่ได้ง่ายและรวดเร็ว ลดการใช้พลังงานที่ก่อให้เกิดความร้อนในบรรยากาศ ปลูกป่าคลุมพื้นที่ว่างดูดซับอากาศเสีย

ทุกชีวิตต้องอาศัยสิ่งแวดล้อมเป็นปัจจัยในการดำเนินชีวิตทั้งมนุษย์ พืช สัตว์ การสร้างความตื่นตัวในการเรียนรู้เรื่องสิ่งแวดล้อม ซึ่งทุกชีวิตจำเป็นต้องพึ่งพา ด้วยการให้เผยแพร่ข้อมูลแก่เยาวชนและประชาชนทั่วไปให้ทราบถึงปัญหาและผลกระทบของสิ่งที่มนุษย์ทำกับสิ่งแวดล้อม คิดค้นสร้างขึ้นเพื่อความสะดวกสบาย โลกจึงเกิดภาวะสะสมความร้อน เกิดภัยพิบัติมากมาย ดังนั้น จึงควรจะถึงเวลาแล้วที่พวกเราจะร่วมด้วยช่วยกันรักษาสภาพแวดล้อมอย่างจริงจัง เพื่อเก็บรักษาทรัพยากรธรรมชาติในสิ่งแวดล้อมให้คงอยู่ยั่งยืน หน่วยงานเกี่ยวข้องควรเผยแพร่เรื่องราวเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม และสนับสนุนทางวิชาการเพื่อกระตุ้นให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดี รวมถึงสร้างเสริมให้สถาบันด้านสิ่งแวดล้อมตระหนักถึงปัญหาที่จะให้เกิดความร่วมมือกันแก้ปัญหาอันเกิดจากความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ที่ทำให้เกิดผลเสียนำสู่การทำลายสิ่งแวดล้อม

จิตสำนึกต่อสิ่งแวดล้อมเป็นสิ่งสำคัญที่สุดของทุกคนที่พึงปฏิบัติ การสร้างทัศนคติในการอนุรักษ์ทรัพยากร รวมถึงการใช้ทรัพยากรอย่างรู้คุณค่า ควรจะนำมาร่วมรณรงค์ให้เกิดการเรียนรู้ และรักที่จะประหยัดทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจำกัดร่วมมือกัน ร่วมใจอย่างจริงจังที่จะรักษาสภาพแวดล้อมให้ดีต่อไปในอนาคต สามารถพัฒนาคุณภาพประชาชนซึ่งสามารถทำได้ทุกเพศทุกวัยทุกระดับอายุ ทั้งในระบบการศึกษาในโรงเรียน และสถาบันการศึกษาทุกระดับ ทั้งในและนอกระบบ โดยการสื่อสารด้วยช่องทางต่างๆ ตามความเหมาะสม ซึ่งก็ได้เห็นจากการจัดตั้งกลุ่มต่างๆ ชมรม ชมนุม สมาคมเพื่อการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม การร่วมกันรวมพลังการพลังความคิดของกลุ่มนักเรียน นักศึกษา มูลนิธิต่างๆ ถือเป็นความโชคดีของสภาวะ การคงอยู่และการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมของประเทศไทยเราที่จะเห็นโลกสีเขียว ดังคำขวัญวันสิ่งแวดล้อมโลก ปี พ.ศ. 2548 (2008) GREEN CITIES PLAN FOR THE PLANET เมืองเขียวสดใสร่วมใจวางแผนเพื่อโลก

ประเทศไทยได้ก่อตั้งสำนักงานคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ เมื่อวันที่ 12 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2518 อันเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญของการดำเนินการด้านรักษาสิ่งแวดล้อม ซึ่งมีที่มาจากผลการประชุมรัฐบาลในประเทศต่างๆ ได้รับข้อตกลงจากการประชุมมาดำเนินการจัดตั้ง โดยให้มีหน่วยงานด้านสิ่งแวดล้อมขึ้นในประเทศของตน สำหรับประเทศไทยรัฐบาลก็ได้ตราพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาสภาพสิ่งแวดล้อม ดังที่กล่าวมาโดยในปี พ.ศ. 2535 ได้มีการปรับเปลี่ยนโครงสร้างของสำนักงานคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมออกเป็น 3 หน่วยงาน ได้แก่

กองควบคุมมลพิษ

กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม

สำนักงานนโยบายและแผนสิ่งแวดล้อม กระทรวงวิทยาศาสตร์และสิ่งแวดล้อม

ปัจจุบัน ในส่วนของสถาบันการศึกษาระดับต่างๆ ได้มีการจัดการเรียนการสอนหลักสูตรด้านสิ่งแวดล้อมในหลายๆ มหาวิทยาลัย ซึ่งถือเป็นความตระหนักและเป็นก้าวสำคัญของการตื่นตัวในด้านสิ่งแวดล้อม อีกทั้งยังมีสื่อมวลชนที่ได้ส่งเสริมให้เกิดการตื่นตัวในการดูแลระวังรักษาสิ่งแวดล้อมมากขึ้น โดย “นักข่าวชาวบ้าน” นี่แหละที่เป็นหูตาร่วม “สื่อและส่ง” ข่าวทางออนไลน์ เป็นการ “ป้องปราม” ผู้ที่จะกระทำการอันเป็นการทำลายสิ่งแวดล้อมได้อย่างดี

พฤกษาป่าไม้ ต้นไม้ หลายหลากคือ สิ่งแวดล้อมที่หลากหลายทางชีวภาพ สิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ เช่น ป่าไม้ สัตว์ป่า น้ำ ดิน หิน แร่ธาตุ อากาศ มนุษย์ และสิ่งแวดล้อมอื่นๆ ที่มนุษย์สร้างขึ้น เหล่านี้เมื่อมีความสัมพันธ์ สัมผัสความร่วมสร้างและทำลายต่อกันได้โดยธรรมชาติ สิ่งเหล่านี้คือทรัพยากรที่มีลักษณะทั้งทางกายภาพ ชีวภาพ และสังคมที่รอบตัวมนุษย์ ทั้งที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติและมนุษย์สร้างขึ้น จัดได้ว่าเป็นสิ่งที่เป็นทั้งรูปธรรมและนามธรรม เกิดได้ทั้งคุณและโทษ

กลุ่มสิ่งแวดล้อมทางชีวภาพ (Biotic environment) หมายถึงสิ่งแวดล้อมที่มีชีวิต เช่น ต้นไม้ ป่าไม้ และสัตว์ สิ่งเหล่านี้มีกลไกควบคุมการเกิด อาจจะเป็นหรือมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว แต่ก็ไม่อยู่โดดเดี่ยวในธรรมชาติ เช่น ต้นไม้กับดิน ปลากับน้ำ หากขาดการพึ่งพาสมดุลซึ่งกันและกันก็อาจสูญสลายได้ และสิ่งแวดล้อมที่จะอยู่กันเป็นกลุ่มสรรพชีวิตสิ่งแวดล้อมนี้ เรียกว่า ระบบนิเวศ หรือระบบสิ่งแวดล้อม ซึ่งมีองค์ประกอบอยู่ร่วมกันหลายชนิด เกี่ยวเนื่องและสัมพันธ์กันเป็น “ห่วงโซ่” ที่เราเคยได้ยินคำว่าห่วงโซ่อาหาร ดังนั้น เมื่อทำลายสิ่งหนึ่งก็ย่อมกระทบต่อสิ่งแวดล้อมอื่นๆ ทั้งทางตรงและทางอ้อม เช่น การตัดไม้ทำลายป่า จะส่งผลกระทบเกิดการพังทลายของดิน เกิดอุทกภัย การสูญเสียความอุดมสมบูรณ์ของดิน กระทบถึงความเป็นอยู่ของสัตว์ป่าและกลไกควบคุมระบบสิ่งแวดล้อมซึ่งเป็นผลเสียถึงมนุษย์โลกได้

การศึกษาเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม จำเป็นต้องตีความสิ่งแวดล้อมเป็น “จำนวน” ให้ได้ดังข้อเขียนในหนังสือ “สิ่งแวดล้อมเทคโนโลยีและชีวิต” พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2543 เรียบเรียงโดยคณะกรรมการวิชาสิ่งแวดล้อม เทคโนโลยีและชีวิต มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ จำเป็นต้องพิจารณาสิ่งแวดล้อมให้เป็นมิติ (Dimension) ครอบคลุมทั้ง 4 มิติ คือ มิติทรัพยากร มิติเทคโนโลยี มิติของเสียและมลพิษสิ่งแวดล้อม รวมทั้งมิติเศรษฐ-สังคม/มิติมนุษย์ ซึ่งแต่ละอย่างมีคุณสมบัติเฉพาะตัวและอยู่ร่วมกันเป็นระบบนิเวศ มีสภาพสมดุลธรรมชาติ โดยเปลี่ยนแปลงตามกาลเวลา แต่ยังอยู่ในเกณฑ์ธรรมชาติ ถ้าหากมนุษย์ไปรบกวนเปลี่ยนสภาพ ระบบนิเวศก็เปลี่ยนไป

5 มิถุนายน ของทุกปี วันสิ่งแวดล้อมโลก น้ำใจที่จะร่วมมือกันของแต่ละคน หากรวมกันอย่างสมดุล สอดคล้องสัมพันธ์ดังระบบนิเวศแล้ว อนุรักษ์จิตสำนึกที่ดี ก็จะกลายเป็นสิ่งแวดล้อมที่หลากหลายทั้งแผ่นดิน เราก็จะมีสินทรัพย์ของชาติยั่งยืนตลอดไป

 

เพลง รักษ์สิ่งแวดล้อม

คำร้อง-ทำนอง ไชยญาณ บุญยศ

เรียบเรียงเสียงประสาน นภดล ทองตะมุก

 

     พวกเรารักษ์สิ่งแวดล้อม

ต้องเตรียมพร้อมทุกวันเวลา

มองรู้คิดสู้ปัญหา มองรู้คิดสู้ปัญหา

พอกพูนเข้ามารอบกายที่มา

     ปัญหาน้ำเน่าเกิดยุง

กลิ่นเหม็นคละคลุ้งขยะทวี

แห้งแล้งไร้พืชพันธุ์ดี แห้งแล้งไร้พืชพันธุ์ดี

ถ้าปล่อยอย่างนี้ต้องตายทั้งเป็น

     จิตสาธารณะ

สร้างคุณค่ามากมายให้เห็น

อัตตาหิ อัตโน นาโถ เรื่องใหญ่โตหรือดังดีเด่น

ต้องลดละเลิกวางเว้น ต้องลดละเลิกวางเว้น

ร่วมมือกันเป็นตัวอย่างที่ดี

     พวกเรารักษ์สิ่งแวดล้อม

ต้องเตรียมพร้อม รู้ในหน้าที่

สร้างสรรค์ สรรสร้าง ศักดิ์ศรี

สร้างสรรค์ สรรสร้าง ศักดิ์ศรี

สิ่งแวดล้อมดี ชีวีชื่นเอย

 

มีคำประกอบบทเพลงกำกับไว้ว่า “คุณค่าของสิ่งแวดล้อมขึ้นอยู่กับปริมาณของความสัมพันธ์ที่เกี่ยวข้อง” เนื้อเพลงสั้นๆ แต่ให้ความหมายตรงตัวสมบูรณ์ยั่งยืน เพื่อจะให้ชีวิตสัมพันธ์กับธรรมชาติที่มีสิ่งแวดล้อมที่ดี

บทเพลงรณรงค์อนุรักษ์สิ่งแวดล้อมมีมากมาย ทุกระดับทั้งเด็ก ผู้ใหญ่ นักเรียน นักศึกษา และประชาชนทั่วไป รวมทั้งบันเทิงประกอบละครก็น่าสนใจ หากจะเริ่มต้นร่วมกิจกรรมวันสิ่งแวดล้อมโลก เพียงแต่สร้างพฤกษารอบกาย ปลูกต้นไม้คนละต้น คุณภาพชีวิตเราก็จะมีมิตรไมตรี คือมีสิ่งแวดล้อมที่ดีนั่นเอง