ผู้เขียน	แพรจารุ ไชยวงษ์แก้ว/เรื่อง วิชัย จันทวาโร/ภาพ
เผยแพร่	วันศุกร์ที่ 31 มีนาคม พ.ศ.2560

ถ้านับการเดินทางไปเชียงของนั้น ฉันไปมามากกว่าสิบครั้ง แต่เชื่อไหมว่าไปทุกครั้งก็รู้สึกมีความสุขทุกครั้ง เชียงของเป็นเมืองมีเสน่ห์ สวยทุกมุม ทุกฤดูกาล แม้แต่วันนี้…วันที่เรามาชุมนุมกันเพราะมีปัญหา…ได้โปรดอย่าผ่าน แม้ว่าคำว่ามีปัญหาจะผ่านเข้ามา

อยากจะเล่าถึงครั้งแรกที่ไปเชียงของก่อนนะคะ ความสุขแรก ช่วงนั้นเป็นนักข่าวฝึกหัดอยู่ที่หนังสือเกษตรวันนี้ บก. สั่งให้เดินทางไปเชียงของเพื่อไปดูปลาบึกที่แม่น้ำโขง นั่นคือการเดินทางไกลครั้งแรกของนักข่าวฝึกหัดที่ทำข่าวครั้งแรก

มีนักข่าวหลายสำนัก มีรถออกจากกระทรวงเกษตรฯ ตอนเย็น แต่นักข่าวฝึกหัดไปไม่ทันรถ โทร. กลับไปหา บก. คิดว่าท่านพูดว่า ไปไม่ทันก็กลับมาไม่ต้องไปแล้ว แต่ที่ไหนได้ท่านบอกว่า ให้นั่งรถประจำทางตามไปเลย เป็นอันว่าต้องนั่งรถไปคนเดียวและทำข่าวอยู่คนเดียว

ความคลาดเคลื่อนบางครั้งก็ดีงาม เป็นจังหวะของเวลา หรืออาจจะเรียกว่าเป็นบททดสอบของพระเจ้าว่าเราเหมาะที่จะเป็นนักข่าวได้ไหม เพราะแทนที่จะตรงไปเชียงของเลย นั่งรถไปที่พะเยาเพื่อไปสถานีประมงน้ำจืดก่อน เพราะทีมนักข่าวจะแวะไปที่นั่นก่อน ตั้งใจจะไปรวมกลุ่มกับพวกเขาปรากฏว่าเขาออกเดินทางไปเชียงของหมดแล้ว ไม่รู้จะทำอย่างไร การติดต่อสื่อสารก็มีปัญหา เลยต้องนอนพะเยาคืนหนึ่ง รุ่งเช้าเหมารถจากพะเยาไปเชียงของ แต่ก็ไม่เป็นไร เพราะทันทีที่เช่าเหมารถและมีใครต่อใครรู้ว่าจะไปเชียงของ พวกเขาก็ขอติดรถไปเที่ยวเชียงของด้วยหลายคน เป็นการเดินทางท่ามกลางคนแปลกหน้าที่สนุกสนานมาก หยุดระหว่างทางก็มีข้าวห่อออกมากิน ข้าวเหนียวห่อใบตองกินกับหมูทอดและน้ำพริก มันอร่อยที่สุด คุยกับลุงๆ ป้าๆ ไปตลอดทาง รู้เรื่องบ้างไม่รู้เรื่องบ้างยิ้มกับพยักหน้าเอาไว้ก่อน

ถึงเชียงของ อ้าว! ทีมนักข่าวออกเดินทางไปที่อื่นแล้ว พวกเขากลับกันแล้ว นักข่าวฝึกหัดก็ต้องอยู่คนเดียว เอาไงละ…คนเดียวก็คนเดียว ลงเรือไปลอยมองไปหาปลา จำได้ว่าได้ปลาเทพาตัวใหญ่มาก ปลาบึกใหญ่กว่าหลายเท่า ตัวละเป็นร้อยกิโลทีเดียว

ตอนเที่ยงพักที่โขดหินกลางแม่น้ำโขง เหนื่อย ร้อนแดด ใครคนหนึ่งบอกว่า โขดหินคือที่กั้นแดนของไทย-ลาว โดยดูจากโขดหินและล่องน้ำที่ลึกที่สุด

“แม่น้ำก็ใช้ด้วยกันไม่ใช่ของใครคนใดคนหนึ่งหรอก ไหลผ่านใคร ใครก็ใช้ไป” เขาสรุปอย่างนั้น ฉันว่าเป็นบทสรุปที่ง่ายมาก ไม่มีอะไรซับซ้อนเลย ไม่ใช่ของใคร ไหลผ่านใครก็ใช้ ไหลผ่านไปห้าประเทศ

เย็นนั้นได้กินลาบปลาน้ำโขง ลาบปลาดิบ เขาว่าอร่อยกว่าสุก แต่สำหรับคนไกลเขาเอาไปคั่วให้สุกก่อน มันอร่อยจริงๆ ยังคิดถึงความอร่อยได้อยู่ แม้ว่าจะผ่านมาแล้วสามสิบปี

การไปอยู่ท่ามกลางคนแปลกหน้าครั้งแรกของผู้หญิงคนหนึ่ง ไม่ใช่แค่ปลอดภัยแต่สนุกสนานมาก จับปลา กินปลา สัมภาษณ์คนหาปลา และอื่นๆ อีกหลายอย่าง เช่น ไกสาหร่ายทะเล จำได้ว่า ได้ข่าวไปหกชิ้น อยู่นานหนึ่งสัปดาห์ ทั้งที่เชียงของและพะเยา นานจนบรรณาธิการต้องตามตัวกลับ เพราะว่าเพลิดเพลินเกินไป แต่อย่างไรก็ตาม แลกมากับข่าวหกชิ้น บรรณาธิการก็ยิ้มออก เพราะเงินเจ็ดพันบาทที่เขาเบิกให้ไปนั้นเหลือกลับมาอีกพันห้าร้อยบาท โธ่…ก็กินข้าวชาวบ้านทุกมื้อ กินแต่ปลาอย่างเดียว ปลาเขาเยอะ และเราชอบปลาอยู่แล้วด้วย อาหารดี อากาศ ผู้คนเอื้ออารีมีเมตตาและสนุกสนาน

ผ่านมาสามสิบปี ครั้งหลังสุดที่ผ่านมาเมื่อธันวาคม มีปัญหาที่ทำให้คิดถึงเรื่องราวเก่าก่อนกันเลยทีเดียว เรื่องแรก คำพูดของประมงในวันหนึ่งเมื่อสามสิบปีที่แล้วที่ว่า “แม่น้ำก็ใช้ด้วยกันไม่ใช่ของใครคนใดคนหนึ่ง” แต่บัดนี้ทำท่าจะไม่ใช่เสียแล้ว มีปัญหาเรื่องการใช้น้ำด้วยกันในระหว่างประเทศ เช่น มีการสร้างเขื่อน มีการจะระเบิดแก่งหินในแม่น้ำโขงเพื่อการค้า โดยเอาแก่งหินกลางแม่น้ำโขงออก เพราะมันขวางทางเรือสินค้าขนาดใหญ่ที่จะล่องมา เรือใหญ่มากขนาดบรรทุกสินค้า 500 ตัน ขนส่งสินค้าจากมณฑลยูนนาน ประเทศจีน ลงมาผ่านไทยไปจนถึงหลวงพระบาง ประเทศลาว

การระเบิดแก่งหิน ฟังดูน่ากลัว แก่งหินน้ำโขง สำหรับฉันรู้สึกว่าเป็นของศักดิ์สิทธิ์ ไม่เชื่อคุณลองไปยืนเพ่งมองดูสิ จะเห็นถึงความยิ่งใหญ่แห่งแก่งหิน ที่สำคัญคือเกื้อกูลสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ที่อยู่ในแม่น้ำโขง เพราะแม่น้ำนอกจากไม่ใช่ของชาติใดชาติหนึ่งแล้ว แม่น้ำยังไม่ใช่เพียงแต่ของคนเท่านั้น เป็นของสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ที่ช่วยให้คนมีชีวิตอยู่ได้ เช่น อาหาร หากแหล่งอาหารถูกทำลายลงความมั่นคงทางอาหารก็ไม่มี นั่นหมายถึงความมั่นคงของชาติเลยแหละ

การมาครั้งนี้จึงมาเพื่อร่วมแสดงพลังคัดค้านการระเบิดแก่งหินร่วมกับกลุ่มรักษ์เชียงของ และเครือข่ายอนุรักษ์วัฒนธรรมและทรัพยากรธรรมชาติลุ่มน้ำโขง-ล้านนา งานจัดริมแม่น้ำโขงตรงที่เรียกว่า ผาถ่าน เล่ากันว่าเดิมเป็นวังท่าพญานาคา อยู่ใต้ผาถ่านนั่นแหละ ถ้าเป็นวังพญานาคาก็คงมีนาคีอยู่ในนั้นด้วย ในวันที่กินสาหร่ายฉันคิดถึงผมของนาคี หรือเรากินเส้นผมของเธออยู่ เส้นผมกลายเป็นสาหร่าย เรื่องราวเหล่านี้กลุ่มทุนที่ร่วมมือกับรัฐจะไม่สนใจเลย

ท่าผาถ่านเป็นท่าเรือขึ้นสินค้า ตั้งแต่ก่อนสว่างจะมีเรือเอาสินค้ามาขึ้นที่นี่ แน่ละถ้ามีการระเบิดแก่งหิน มีเรือเดินสินค้าขนาดใหญ่ขนาดห้าร้อยตัน เรือเล็กๆ เช่นนี้จะเดินทางได้หรือ รวมทั้งเรือที่พานั่งท่องเที่ยวชมวิว คนหากินริมฝั่งก็จะกลายเป็นสิ่งกีดขวาง การขึ้นลงของน้ำก็เปลี่ยนไป แม่น้ำโขงก็จะกลายเป็นคลองส่งน้ำขนาดใหญ่ นี่คือความเปลี่ยนแปลงครั้งยิ่งใหญ่

ตอนเย็นเราลงเรือไปที่แก่งหินกลางแม่น้ำโขงด้วยค่าเรือโดยสารสองร้อยบาท มีคนกลุ่มหนึ่งมานั่งพักผ่อนกันอยู่ตรงนั้น มีอาหารมากินด้วยกัน พวกเขาบอกว่า เป็นวันหยุดเลยมาพักผ่อน ทำอาหารมากินกัน และหาไกด้วย เขาเชิญพวกเราร่วมกินอาหาร ปิ้ง ย่าง กินกัน พวกที่หาไกก็หาไป

ไกสา หรือ สาหร่ายแม่น้ำโขง จะมีในช่วงเดือนมกราคมถึงเดือนเมษายน แต่ที่สวยที่สุดคือเดือนมีนาคม

ก้มๆ อยู่ในแม่น้ำตื้นๆ นั่นแหละพวกเขาหาไก ส่วนมากจะเป็นผู้หญิง งานหาไกต้องเป็นงานของผู้หญิงแน่ๆ เลย ในกลุ่มที่ฉันกับเพื่อนร่วมไปหาด้วยมีผู้ชายเพียงคนเดียวเท่านั้น

หญิงสาวที่แนะวิธีการหาไกให้ฉัน เธอบอกว่า ต้องดูที่เขียวใสสว่างๆ แล้วเอามือหยิบขึ้นมา จากนั้นก็ส่ายบนน้ำเบาๆ เพื่อให้ดินออกไปเหลือแต่ไกเขียวสด สะอาด ฉันจับมาสองครั้งเธอบอกว่าใช้ไม่ได้ นี่มันตายแล้ว ต้องเอาที่ยังไม่ตาย ไกที่ยังไม่ตายเขียวใส สว่าง สะอาด เอาล่ะพยายามมองแล้วหยิบขึ้นมาใหม่

ว้าว…ใช่เลย แบบนี้ถูกต้อง

ในที่สุดก็ได้มา ถ้าเป็นเรื่องอาหารฉันมีพรสวรรค์ในเรื่องนี้

การเก็บไกก็สนุกดี ค่อยๆ ขยุ้มหยิบขึ้นมาแกว่งน้ำเบาๆ เอามารวมกันไว้ ทำงานในน้ำเย็นสบาย เปียกไปทั้งตัว ในระหว่างหาไกก็คุยกันเบาๆ ฉันถามเธอว่า ถ้ามีการระเบิดแก่งหินจะมีปัญหากับไกไหม เธอว่ามีปัญหาแน่นอน เราไม่มีไกกินหรอก เพราะไกจะอยู่ในน้ำไหลที่สะอาด น้ำขึ้นมากไม่มีไก น้ำน้อยก็ไม่มี ถ้าทำลายแก่งหินก็คิดว่าคงไม่มีไกไม่มีปลาอะไร

วันนี้ยังมีไกกินอยู่ เย็นนี้เราเก็บไกและไปทำกินกันก่อนเถอะแล้วค่อยคุยกันต่อ

ไกทำกินสดๆ หรือจะเอาไปตากทำไกแห้ง แล้วเอามาทอดกินเป็นกับข้าวหรือกินเล่น แต่วันนี้เราเอาไกสดๆ มาทำกินกัน ที่เหลือค่อยเอาไปตากทำแห้ง ก่อนกลับค่อยซื้อไกแห้งเป็นแผ่นๆ ไปฝากคนที่บ้าน อาหารมีคุณค่า ของฝากชั้นดี

แบบนี้เรียกว่าเจียวไก เจียวมีลักษณะคล้ายคั่ว แต่ใส่น้ำพอขลุกขลิก เราจะได้ยินคนเมืองเหนือพูดว่า เจียวน้ำหรือเจียวน้ำมันอยู่บ่อยๆ

เริ่มจากตำน้ำพริกก่อน มีพริกแห้ง ข่า ตะไคร้ กระเทียม หัวหอมแดง ใส่ลงไปตำเกือบละเอียด แล้วเอาไปเจียวในกระทะให้หอม ใส่หมูสับลงไปด้วยถ้ามี ถ้าไม่มี หรือไม่ชอบเนื้อสัตว์ก็ไม่ต้องใส่ ปรุงรสด้วยน้ำปลาร้า เจียวจนหอมดีแล้วก็เอาไกลงไป เติมน้ำนิดนึง สุกดีแล้วก็ซอยใบมะกรูด หัวหอมแดง ตะไคร้ ลงไปเป็นอันดับสุดท้ายเพื่อปรุงเพิ่มความหอมยิ่งขึ้น

เป็นอันว่าเสร็จ ล้อมวงกันเข้ามาเลยค่ะ ข้าวเหนียวหรือข้าวสวยร้อนๆ ก็ตามชอบเลย กินอาหารดี อิ่มท้อง นั่งมองดูแม่โขงและท้องฟ้า

ในแม่น้ำโขงมีของกินมากมาย นี่เป็นเพียงหนึ่งในร้อยอย่างเท่านั้น น้ำโขงและแม่น้ำสายอื่นๆ ก็เช่นกัน มีไว้อยู่ไว้กิน มีไว้สำหรับทุกคนอย่างเพียงพอถ้าช่วยกันดูแลและใช้ร่วมกัน แต่ไม่เพียงพอถ้ากลุ่มใดกลุ่มหนึ่งที่มีอำนาจเหนือกว่ากอบโกยไปอย่างไม่คิดถึงผู้อื่น

“มีนาคมมาใหม่นะ ไกจะสวยมากช่วงนั้น”

แล้วฉันจะไปหาเส้นผมของนาคีที่ยาวสลวยในเดือนมีนาคม อีกทั้งขอบคุณที่ให้อาหาร