ที่มา	พืชพื้นบ้าน เป็นทั้งอาหารและยา
ผู้เขียน	อดุลย์ศักดิ์ ไชยราช
เผยแพร่	วันพฤหัสที่ 4 พฤศจิกายน พ.ศ.2564

ไม่ได้ล้อเล่นนะ ที่จะเอ่ยว่า มีน้อยคนนักที่จะรู้จักผักชนิดนี้ หรืออาจจะเคยพบเห็นแต่ไม่รู้จัก หรือรู้จักแต่ไม่เคยกิน เคยสงสัยอยู่เหมือนกันว่า ทำไมมันถึงเหมือนพืชพวกลูกผสม หรือไม่ก็พวกที่ได้รับการดัดแปลงพันธุกรรม และบางทีดูเหมือนเป็นพืชโบราณ ส่งต่อภาพสัญลักษณ์ของการดิ้นรน ไขว่คว้า หาจุดหมายปลายทาง และมองเห็นเป็นศิลปะการดำเนินเดินเส้นสายลายศิลป์ที่งดงาม พบเห็นสีสันเด่นชัด สว่างข้างรั้วบ้าน ทางภาคเหนือ ภาคอีสาน และภาคอื่นๆ ก็มี บางทีเราอาจจะไม่รู้ถ่องแท้ชัดเจนนัก ว่ามันมีที่ไหน ประเทศไหน ขอบมุมโลกที่ใดมั่ง

“ผักฮาก” ชื่อนี้ตีความได้หลายทาง เป็นคำเรียกของคนภาคเหนือ “ฮาก” หมายถึง รากพืช หรืออาจจะแปลว่า อาเจียน หรืออาจจะเพี้ยนมาจากคำเรียกของคนภาคอีสาน ว่า “ผักขี้นาค” ทางภาคกลาง เรียก “ผักรด” กะเหรี่ยงเมืองกาญจนบุรี เรียก “ออซะนาดุ” มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Erythropalum scandens Blume วงศ์ OLACACEAE เป็นไม้ประเภทเถาเลื้อย เกี่ยวเกาะขึ้นตามต้นไม้ กิ่งไม้ รั้ว ค้าง มีมือเกาะที่ยาว แข็งแรง ออกตามซอกก้านใบ ใบเป็นประเภทใบเดี่ยว คล้ายใบพลู หรือรูปใบหอก ปลายใบแหลม โคนใบมน ผิวใบเกลี้ยงไม่มีขน เห็นเส้นใบชัดเจน ออกเรียงตรงข้ามกัน มีกลิ่นคาวเฉพาะตัว ดอก เป็นดอกเดี่ยวสีขาวอมเหลือง ออกตามข้อ ส่วนผลดิบเป็นสีเขียว ผลเดี่ยวรูปกลมรี ผิวเกลี้ยงเป็นมัน สุกแก่สีส้มอมแดง มีเมล็ดรูปทรงรี สีขาว แต่เปลือกหุ้มเมล็ดสีดำ ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด หรือปักชำกิ่ง หรือโน้มกิ่งลงหาดิน เมื่อออกราก จึงตัดหรือขุดแยกไปปลูกที่ใหม่

ด้วยกลิ่นของใบและยอดอ่อน ที่มีความเป็นส่วนเฉพาะตัว ทำให้มีเสน่ห์ดึงดูดสายตา ดูน่าทะนุถนอม และน่ากินมาก แต่ดูแล้วคงมีแต่คนเท่านั้นที่ชื่นชมชื่นชอบ พวกแมลงด้วงหนอนไม่ค่อยเห็นลงตอแย คนนิยมนำยอดอ่อน ใบอ่อน มาเป็นผักแกงเลียงใส่ปลาย่าง ผักลวกจิ้มน้ำพริกปลาร้า น้ำพริกปลาย่าง แจ่วหม้อ ยำผัก แกงแค แกงส้ม ต้มจืด ผัดน้ำมันหอย และที่นิยมมากคือ เป็นผักสด แกล้มลาบปลาเพี้ย ลาบไก่ ลาบหมู ลาบควาย พล่า ส้า แม้แต่ส้มตำ ผักฮากมีคุณค่าทางอาหารสูง โดยเฉพาะ มีเถ้า ถึง 3.76 กรัมใน 100 กรัม “เถ้า” ก็คือส่วนที่เป็นเกลือแร่ วิตามิน แร่ธาตุต่างๆ ที่ใช้ตรวจสอบถึงคุณค่าทางอาหารที่ให้ประโยชน์แก่ร่างกายที่มีอยู่ในพืชนั้น อีกส่วนเป็นน้ำหรือความชื้น ถึง 65.47 กรัม และที่สำคัญ มีส่วนที่เป็นกากเส้นใยอาหาร หรือไฟเบอร์ 9.34 กรัม คาร์โบไฮเดรต 12.36 กรัม โปรตีน 6.38 กรัม ไขมัน 2.69 กรัม

ประโยชน์ทางโภชนาการ และมีสรรพคุณ ออกฤทธิ์เป็นยารักษาโรค บำรุงส่วนต่างๆ ของร่างกาย เป็นที่ทราบกันดีว่า เส้นใยอาหาร แม้จะมีแร่ธาตุอยู่ไม่มากนัก แต่มีประโยชน์ในการดูแลระบบขับถ่าย การยืดขยายหดตัวของกล้ามเนื้อ ลำไส้ กระเพาะ ช่วยย่อยอาหาร ลดคอเลสเตอรอล ทำให้ลดน้ำหนัก ป้องกันโรคอ้วน การระบายของเสีย และช่วยป้องกันโรคยอดฮิตในวันนี้ คือโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ ส่วนไขมันดีที่มีอยู่ จะช่วยควบคุมการอักเสบ การแข็งตัวของเลือด ช่วยบำรุงให้มีพัฒนาการทางสมอง มีคาร์โบไฮเดรต ช่วยเป็นแหล่งพลังงาน รักษาโรคไขข้อ ลดความเสี่ยงเป็นโรคหลอดเลือดหัวใจ ตัวโปรตีนช่วยในการเจริญเติบโตของร่างกาย สร้างเนื้อเยื่อ ซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอ ช่วยลดและควบคุมความดันโลหิต ช่วยขับเหงื่อ ขับปัสสาวะ รักษาอาการไข้หวัด ด้วยมีวิตามินซี และวิตามินอื่นๆ อีกหลายอย่าง

ผักฮากเป็นผักพื้นบ้านที่น่าจะเป็นผักปลอดภัยจากสารเคมีหรือสารพิษต่างๆ เป็นผักที่เจริญเติบโตได้กับดินแทบทุกชนิด ขอเพียงให้มีความชื้นที่พอเหมาะ และถ้าหากเป็นดินที่อุดมสมบูรณ์จะโตเร็ว ให้ยอดอ่อนที่ขาวอวบอ้วน แพร่ขยายกิ่งเถาได้กว้างไกลเท่าที่มีที่อาศัยยึดเกาะให้ไปถึง ยอดอ่อนยิ่งเด็ดยิ่งแตกยอดใหม่มากขึ้นเรื่อยๆ ถ้ามีการจัดการปลูกที่เป็นระบบ มีค้างถาวร จะได้แปลงผักฮากที่ให้ผลตอบแทนคุ้มค่า สม่ำเสมอ ทำรายได้ให้ไม่แพ้พืชผักชนิดอื่น ขอเพียงแต่ในลำดับแรกนี้ ต้องสร้างการรับรู้ให้กับพี่น้องผองเพื่อนเรา ให้รู้จัก “ผักฮาก” ให้เป็นผักในดวงใจเสียก่อน แล้วการขยายผล จะค่อยๆ แพร่ขยายไปได้อีกไกล

ดังเช่นที่เกริ่นนำในตอนต้นเรื่องว่า จะเป็นการส่งต่อภาพสัญลักษณ์ของการดิ้นรน ไขว่คว้า หาจุดหมายปลายทาง ไปให้ไกล ไปตามฝัน ที่คงมีสักวันที่จะต้องถึงฝัน