| ผู้เขียน | องอาจ ตัณฑวณิช |
|---|---|
| เผยแพร่ |
เทศกาลกินเจในปีนี้ ตรงกับวันที่ 1 ตุลาคม สิ้นสุดวันที่ 9 ตุลาคม รวมเป็นเวลา 9 วัน โดยถือเอาวันตามจันทรคติของปฏิทินจีน เริ่มตั้งแต่วันขึ้น 1 ค่ำ ถึง ขึ้น 9 ค่ำ เดือน 9 ของทุกปี นอกจากประเทศจีนแล้วมีบางประเทศที่มีเทศกาลนี้ เช่น สิงคโปร์ มาเลเซีย บางส่วนในอินโดนีเซีย ภูฏาน ญี่ปุ่น และเกาหลี รวมถึงประเทศไทยที่มีคนไทยเชื้อสายจีนอาศัยอยู่ ประเพณีการกินเจได้รวมเอาลัทธิเต๋า มารวมกับศาสนาพุทธ การกินเจเชื่อกันว่ามีมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2170 ปลายสมัยอยุธยา
จำได้ว่าตอนเด็กๆ พอรู้ว่าจะต้องกินเจ จะตื่นเต้นมาก ผู้ใหญ่จะรื้อตู้เสื้อผ้าเพื่อหาชุดขาวให้เราไว้ ชุดพวกนี้เป็นชุดเก่าที่เคยใส่ตอนกินเจในปีที่ผ่านๆ มา ส่วนใหญ่ช่วงกินเจจะตรงกับช่วงปิดเทอมกลาง ทำให้เราสนุกเต็มที่ โดยปกติจะอยู่บริเวณใกล้ศาลเจ้ากันทั้งวันทั้งคืน ซึ่งไม่มีใครว่า ในช่วงกลางคืนจะมีหนังกลางแปลง งิ้ว เป็นที่ครึกครื้น
ตำนานการกินเจ
ตำนานของคนไทยเชื้อสายจีนแต้จิ๋ว เชื่อว่าการถือศีลกินเจในพระพุทธศาสนาฝ่ายมหายาน เพื่อสักการบูชาพระพุทธเจ้าทั้ง 7 พระองค์ และพระมหาโพธิสัตว์ 2 พระองค์ ดังมีในพระสูตร ปั๊กเต๊าโก๋ว ฮุดเชียวไจเอียงชั่วเมียวเกง กล่าวไว้คือ พระวิชัยโลกมนจรพุทธะ พระศรีรัตนโลกประภาโมษอิศวรพุทธะ พระเวปุลลรัตนโลกวรรณสิทธิพุทธะ พระอโศกโลกวิชัยมงคลพุทธะ พระวิสุทธิอาศรมโลกเวปุลลปรัชญาวิภาคพุทธะ พระธรรมมติธรรมสาครจรโลกมโนพุทธะ พระเวปุลลจันทรโภคไภสัชชไวฑูรย์พุทธะ และพระมหาโพธิสัตว์อีก 2 พระองค์ คือ พระศรีสุขโลกปัทมอรรถอลังการโพธิสัตว์ และพระศรีเวปุลกสังสารโลกสุขอิศวรโพธิสัตว์ รวมเป็น 9 พระองค์ (หรือ “เก้าอ๊อง”) ทรงจักโปรดสัตว์โลกด้วยความเมตตา จึงได้แบ่งกายมาเป็นเทพเจ้าแห่งดาว 9 พระองค์ด้วยกัน คือ ไต้อวยเอี๊ยงเม้งทัมหลังไทแชกุน ไต้เจียกอิมเจ็งกื้อมึ้งงวนแชกุน ไต้กวนจิงหยิ้งลุกช้งเจงแชกุน ไต้ฮั่งเฮี่ยงเม้งม่งเคียกนิวแชกุน ไต้ปิ๊กตังง้วนเนี้ยบเจงกังแชกุน ไต้โพ้วปั๊กเก๊กบู๊เอียกกี่แชกุน ไต้เพียวเทียนกวนพัวกุงกวนแชกุน ไต้ตั่งเม้งงั่วคูแชกุน ฮุ้ยกวงไตเพียกแชกุน เทพเจ้าทั้ง 9 พระองค์ (แช แปลว่า ดาว กุน แปลว่า เทพเจ้า) การบูชาเทพเจ้าและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ เพื่อขอลาภยศเงินทองหรืออะไรตามความต้องการของเราเป็นความเชื่อกันมาก่อนศาสนาพุทธ
อีกตำนานว่าการกินเจเพื่อที่จะบูชาเทพดาวนพเคราะห์ 9 พระองค์ อันได้แก่ พระอาทิตย์ พระจันทร์ พระอังคาร พระพุธ พระพฤหัสฯ พระศุกร์ พระเสาร์ และพระราหูกับพระเกตุ ตำนานนี้น่าจะรวมเอาความเชื่อของศาสนาพราหมณ์ที่คนไทยรับจากฮินดูมาร่วมประกอบด้วย และคิดขึ้นมากันทีหลัง ดูจะเป็นจักรๆ วงศ์ๆ และอีกหลายตำนานซึ่งจะไม่ขอกล่าว
แต่การกินเจในปัจจุบันมักจะนึกถึงความเมตตาที่มีต่อสัตว์ที่เรากินอยู่ทุกวัน เช่น หมู ไก่ ปลา ในปีหนึ่งๆ ควรจะเว้นสัก 9 วัน ก็นับว่าไม่มาก พอทนได้ ได้กุศลทางใจด้วย แต่คนอีกส่วนหนึ่งนึกถึงสุขภาพของตัวเพราะการกินเนื้อสัตว์มากเกินไปโดยเฉพาะคนที่มีอายุมากกว่า 35 ปี เป็นเรื่องที่ไม่ค่อยดีต่อสุขภาพ จึงหันมากินเจกันในช่วงที่เป็นเทศกาลเพราะหากินได้สะดวกดี บางท่านก็ถือว่าเปลี่ยนรสชาติอาหารซะงั้น
แต่ความหมายของเจในภาษาจีนทางพุทธศาสนานิกายมหายานมีความหมายว่า การถืออุโบสถ งดอาหารคาว และต้องปฏิบัติตนให้อยู่ในศีลในธรรม ให้มีความบริสุทธิ์ทั้งกายและใจ เจี๊ยะเจ เป็นภาษาแต้จิ๋ว คำที่ใช้ตรงข้ามกับอาหารเจคือ อาหารชอ ซึ่งหมายถึง อาหารคาว แต่ทางภาคใต้เป็นจีนฮกเกี๋ยน เรียกว่า เจี๊ยะฉ่าย แปลได้ตรงตัวว่า กินผัก เทศกาลกินเจของชาวแต้จิ๋วมีจุดเด่นเรื่องอาหาร โดยเฉพาะตลาดเก่าเยาวราช มีอาหารแปลกๆ อร่อยๆ ชวนกินเสมอ บางปีที่กินเจมีโอกาสได้ไปเยาวราช ถือว่ามีความสุขในการกิน ส่วนสนนราคาไม่ต้องพูดถึง แพงกว่าปกติแน่นอน ของกินบางอย่างแพงกว่าในห้างด้วยซ้ำ แต่ของก็มีคุณภาพสูง
การกินเจที่ปฏิบัติกันจะงดกินเนื้อสัตว์และงดพืชผักเครื่องเทศที่มีกลิ่นแรง นัยว่าเป็นการเพิ่มกำหนัด และกินไปมากๆ จะเป็นอันตรายต่อสุขภาพ ทำร้ายอวัยวะภายในที่สำคัญ ผักทั้ง 4 อย่าง ได้แก่ 1. หัวหอม รวมถึงต้นหอม ดอกหอม หอมใหญ่ กินมากๆ จะทำลายธาตุน้ำหรือทำลายไต 2. กระเทียม รวมถึงต้นด้วย กินมากๆ จะทำลายธาตุไฟ หรือทำร้ายให้หัวใจทำงานผิดปกติ 3. กู่ฉ่าย รวมถึงดอกด้วย ผักชนิดนี้กินไปมากๆ จะทำลายธาตุไม้ หรือทำร้ายตับ 4. หลักเกียว (อันนี้ไม่มีในไทย) กินไปมากๆ จะทำลายธาตุดิน หรือม้ามบางตำรา รวมไปถึงใบยาสูบซึ่งจะทำลายธาตุทองหรือปอดอีกด้วย คำเรียกว่า ถือศีลกินเจ เพราะฉะนั้น ต้องถือศีลห้า รักษาจิตใจให้บริสุทธิ์ รวมถึงกายให้บริสุทธิ์ คืองดการมีเพศสัมพันธ์ การนุ่งขาวห่มขาวก็เป็นเรื่องที่ปฏิบัติในช่วงเวลาที่เหมาะสม เช่น การไปศาลเจ้า แต่โดยปกติแต่งกายไปทำงานนอกบ้านก็ไม่ได้เคร่งครัดกันมากนัก
ถ้าเป็นเรื่องหยิน หยาง การกินเจก็ถือว่าเป็นการปรับสมดุลของร่างกาย โดยเนื้อสัตว์ที่เรากินกันทุกวันถือเป็น หยิน ซึ่งหมายถึง ความมืดทึบ ความขุ่นมัว สีดำ ส่วน หยาง จะเป็นฝ่ายตรงข้ามกันคือ ความสะอาด ความโปร่งใส สีขาว อาหารที่ปกติเป็นเนื้อสัตว์มากเกินไปก็ต้องปรับสมดุลให้ได้โดยการเพิ่มความเป็นหยางคือ กินผัก ผลไม้เข้าไป ซึ่งจะชำระล้างให้มีชีวิตที่ดีขึ้น
การกินเจก็ควรกินให้ถูกหลัก เพราะอาหารเจส่วนหนึ่งเน้นแป้ง และใช้น้ำมันในการปรุงอาหาร เช่น อาหารที่ทอด ผัด การบริโภคติดต่อกันหลายวันไม่เป็นผลดีต่อคนที่มีโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ความดัน การกินเจควรเลี่ยง อาหารทอด ผัด แต่กินอาหารที่เน้นการต้ม นึ่ง ยำ และย่าง รสชาติอาหารก็เช่นกัน อาหารเจจะเน้นที่รสหวานและเค็ม เพื่อทดแทนความอร่อยของเนื้อที่ไม่มี ทำให้ไม่เป็นผลดีต่อผู้มีโรคประจำตัวเช่นกัน อันตรายอีกอย่างหนึ่งคือ ผักที่เรากิน เนื่องจากผักส่วนใหญ่ใช้ยาปราบศัตรูพืชหรือสารกำจัดโรคพืช ถ้าเป็นไปได้การบริโภคผักอินทรีย์จะเป็นสิ่งที่ปลอดภัยที่สุด มิฉะนั้น การบริโภคผักมากๆ จะกลายเป็นหนีเสือปะจระเข้
หอยนางรม เป็นอาหารเจ
ตำนานเล่ากันว่า เจ้าแม่กวนอิมตอนที่ยังเป็นเจ้าหญิงเมี่ยวซ่าน ได้พาชาวบ้านที่นับศาสนาพุทธและกินเจหนีจากการตามฆ่าพ่อตัวเองคือ พระเจ้าเมี่ยวจวง ลงเรือไปในทะเล ต่อมาเกิดเสบียงหมด จนคนใกล้อดตาย เจ้าหญิงเมี่ยวซ่านจึงอธิษฐานว่าถ้าเอาไม้พายจุ่มลงไปในทะเลถ้าติดสิ่งใดขึ้นมาขอให้สิ่งนั้นเป็นอาหารได้ ปรากฏว่าหอยนางรมติดไม้พายขึ้นมา จึงถือว่าหอยนางรมเป็นอาหารเจ แต่ในปัจจุบันอาหารเมนูเจที่มีหอยนางรมเป็นส่วนประกอบก็ไม่ค่อยทำบริโภคกันเท่าไรนัก คนส่วนใหญ่จะไม่กินหอยนางรมในช่วงเทศกาลเจ แต่ซอสหอยนางรมนิยมใช้กันสำหรับการปรุงรส สำหรับคนที่เคร่งจริงๆ ก็ไม่ได้ใช้ซอสหอยนางรมประกอบอาหารเจ เพราะถือว่าปัจจุบันนี้ส่วนประกอบของอาหารเจมีหลายอย่างที่สามารถทำให้อร่อยทัดเทียมอาหารคาว
ช่วงหลายปีมานี้กินเจได้อาศัยศาลเจ้าของมูลนิธิสว่างวิชชาธรรมสถาน ปากช่อง เป็นประจำ หลังจากไปทำบุญวันแรกแล้วก็ไปกินเจที่นั่นเพราะมีอาหารให้กินฟรีตลอดเวลา ด้วยความอุปถัมภ์ของพ่อค้าแม่ค้าในตลาดบ้าง บริจาคแก๊สตลอดงาน น้ำแข็งตลอดงาน ข้าวสารตลอดงาน รวมกับที่คนกินเจไปร่วมทำบุญด้วยก็สามารถมีอาหารให้กินตลอดทั้งวัน กินเสร็จก็ซื้อกับข้าวเจที่มีขายในโรงเจ มา 5-6 ถุง เอาไว้กินวันต่อไป โดยจะเข้าโรงเจวันเว้นวันเพราะห่างจากบ้านโขอยู่
การกินเจของมูลนิธิสว่างวิชชาธรรมสถานจะกินล่วงหน้าสามวัน วันที่สี่ก็จะเป็นวันที่กินตรงกันทั่วประเทศ จะมีผู้กินเจซึ่งกินนอนที่โรงเจตลอดเทศกาลจำนวนมาก ผู้กินเจจะสวดมนต์กันวันละ 5 ครั้ง โดยครั้งแรกตอนตีสี่ สิบโมง บ่ายสอง สี่โมงเย็น และตอนสองทุ่มซึ่งจะมีคนมามากที่สุด แต่ที่นี่ไม่มีการทรงเจ้าแบบของภาคใต้
การถือศีลกินเจ เป็นการตั้งมั่นบนหลักที่ไม่เบียดเบียนผู้อื่น โดยไม่เอาชีวิตของสัตว์มาหล่อเลี้ยงบำรุงชีวิตของตนเอง ถือศีลห้าปฏิบัติธรรมให้ตัวเองบริสุทธิ์ การกินเจนอกจากเกิดผลดีต่อจิตใจแล้วยังรวมไปถึงการมีสุขภาพที่ดีอีกด้วย
